ترجمه قرآن زیر ذره‌بین یک زبانشناس

1393/9/10 ۰۹:۰۷

کتاب «ترجمه‌شناسی قرآن کریم؛ رویکرد نظری و کاربردی» تألیف دکتر احمد پاکتچی، اخیراً از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) روانه بازار نشر شده است. در این اثر کوشیده شده تا بر پایه تحولات اخیر در حوزه ترجمه‌شناسی و زبان‌شناسی کاربردی، چارچوب‌ها و مباحث نظری این حوزه در مطالعات ترجمه قرآن کریم به آزمون گذاشته شود. گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در نشستی با حضور دکتر احمد پاکتچی، عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق، بهاءالدین خرمشاهی، قرآن پژوه و دکتر فرزان سجودی، زبانشناس و از اعضای حلقه نشانه شناسی ایران، چند و چون کتاب مذکور را به نقد و بررسی گذاشت.

گزارش از نشست نقد و بررسی کتاب «ترجمه‌شناسی قرآن کریم» اثر دکتر احمد پاکتچی

  سینا رحیمی: کتاب «ترجمه‌شناسی قرآن کریم؛ رویکرد نظری و کاربردی» تألیف دکتر احمد پاکتچی، اخیراً از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) روانه بازار نشر شده است. در این اثر کوشیده شده تا بر پایه تحولات اخیر در حوزه ترجمه‌شناسی و زبان‌شناسی کاربردی، چارچوب‌ها و مباحث نظری این حوزه در مطالعات ترجمه قرآن کریم به آزمون گذاشته شود.  گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در نشستی با حضور دکتر احمد پاکتچی، عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق، بهاءالدین خرمشاهی، قرآن پژوه و دکتر فرزان سجودی، زبانشناس و از اعضای حلقه نشانه شناسی ایران، چند و چون کتاب مذکور را به نقد و بررسی گذاشت.

 نمی‌توان تعریفی از «بهترین ترجمه» قرآن ارائه کرد

دکتر احمد پاکتچی در جلسه نقد و بررسی کتاب «ترجمه‌شناسی قرآن کریم» با اشاره به اینکه چند و چون پیرامون ترجمه صحیح از قرآن، صدها سال در جهان اسلام قدمت دارد، افزود: «هیچ‌گاه نمی‌توان از بهترین ترجمه تعریفی ارائه کرد چراکه هر ترجمه با طبقه و قشری خاص ارتباط پیدا کرده و هر قشری هدفی را در یک ترجمه دنبال می‌کند؛ گروهی ترجمه آزاد و گروهی ترجمه تحت‌اللفظی را مدنظر دارند. بنابراین معیار و نظام مدونی که براساس آن بتوان درباره ترجمه‌ها قضاوت و آنها را با هم مقایسه کرد، وجود ندارد.»

 دکتر پاکتچی کوشیده است تا در کتاب «ترجمه‌شناسی قرآن کریم» نگاهی از موضع بالا به ترجمه‌های صورت گرفته از قرآن نداشته و به آنها از زاویه‌ای منفی ننگرد، چرا که معتقد است در خلال ترجمه‌ها می‌توان به ارزیابی از معیارهایی که مخاطب در یک ترجمه مطلوب دنبال می‌کند، دست یافت و براین باور است که قبل از ارائه ترجمه‌ای از قرآن باید به شکلی منسجم به مخاطب‌شناسی دست زد و در این مسیر از دستاوردهای علومی همچون «زبانشناسی» و «مخاطب‌شناسی» بهره گرفت تا بتوان به غایت «ترجمه گروهی از قرآن» تحقق بخشید.

از آنجا که دکتر پاکتچی در کنار تحصیلات علوم قرآنی، دانش گسترده‌ای نیز در حوزه زبانشناسی دارا است، سعی کرده تا از داده‌های موجود در حوزه زبانشناسی هم بهره گرفته و آن را در مباحث قرآنی بومی‌سازی کند.

 وی در این رابطه گفت: «در فرآیند استفاده از زبانشناسی در ترجمه قرآن از واژه‌شناسی گرفته تا مباحث مربوط به زبان و فرهنگ را مدنظر داشتم، وقتی به نوشتن کتاب مشغول شدم دریافتم که باید آن را در دو مجلد چاپ کنم؛ در جلد اول ویژگی‌های صوری زبان در سطح واژه و جمله و در جلد دوم به مباحث جامعه شناختی و فرهنگی زبان پرداخته شده است».

 اهمیت مخاطب‌شناسی در ترجمه قرآن

استاد بهاءالدین خرمشاهی که خود از مترجمان برجسته قرآن کریم است، اثر دکتر پاکتچی را کاری سترگ خواند و گفت: «مادامی که کتاب را می‌خواندم، دریافتم که دغدغه‌های مشترکی با مؤلف دارم» و به نوعی او نیز نداشتن معیاری مشخص برای سنجش ترجمه صحیح، تحقق بخشیدن به ترجمه گروهی از قرآن، توجه به جنس مخاطب در ترجمه قرآن و... را در ذهن می‌پروراند.

وی با اشاره به اینکه دکتر پاکتچی در این اثر «بحر را در کوزه» کرده است، افزود: «در میان 10 کتابی که درباره ترجمه قرآن چاپ شده این کتاب، منحصر به فرد است و می‌تواند به عنوان کتاب درسی در سطح آکادمیک تدریس شود، این در حالی است که در فصل اول آن حجم گسترده‌ای از مبانی نظری در زمینه ترجمه ارائه شده که خود می‌تواند به صورت مجزا برای مترجمان در زمینه‌های مختلف فارغ از متون قرآنی مثمر ثمر باشد». وی در پایان «ترجمه‌شناسی قرآن کریم» را به عنوان مهمترین اثر نظری و انتقادی در ترجمه قرآن یاد کرد و پیشنهاد داد تا پاکتچی دانش گسترده‌اش در ترجمه‌شناسی قرآن را عملی ساخته و خود نیز در این زمینه دست به قلم بردارد و ترجمه‌ای از قرآن با این اصول ارائه کند.

 فراتر رفتن از سطح صوری واژه‌ها

دکتر فرزان سجودی کتاب «ترجمه‌شناسی قرآن کریم» را از معدود آثاری در زمینه مطالعات ترجمه‌شناسی و بویژه ترجمه‌شناسی قرآن کریم دانست که به شیوه‌ای «نظریه بنیاد و روشمند» تدوین شده است. وی در این‌باره افزود: «نگارش این اثر بر اساس مواجهه تصادفی با بعضی از نکات و یادداشت نویسی در حاشیه ترجمه‌ها صورت نگرفته است. در فصول اول کتاب، روشی مدون و زبانشناسانه در ترجمه‌شناسی ارائه شده است که بخشی از آن در سطح واژه و جمله در این جلد و بخش دیگر که در سطح مطالعات معناشناختی، گفتمانی و کاربردشناختی است و به مطالعات «زبان و جامعه»، «زبان و فرهنگ» می‌پردازد، در جلد یا جلدهای بعدی انجام ‌خواهد شد.»اما نکته‌ای که برای سجودی با اهمیت جلوه می‌کرد، فراتر رفتن دکتر پاکتچی از سطح مطالعات صرفی و نحوی و بررسی واژه‌ها و جمله‌های قرآن کریم به شیوه‌ای معناشناسانه است که به سطح صوری مطالعات ساختواژه و جمله محدود نمی‌شود.

روزنامه ایران