زوال صفویه و سقوط اصفهان

1393/6/18 ۱۲:۲۹

رودی مَتی در کتاب ایران در بحران (زوال صفویه و سقوط اصفهان) پیشرفت، تضعیف و سقوط صفویه را شرح و توضیح داده است. اگر سلسله صفویه از بین نرفته بود، آینده‌ی ایران احتمالاً‌چندان تغییری نمی‌کرد. عصر صفویه را دوره مهمی از تاریخ ایران شناختن یک مطلب است و آن را فصل مقدر غایت‌گرایانه‌ای از یک روایت حماسی ناسیونالیستی دانستن مطلبی دیگر.

رودی مَتی در کتاب ایران در بحران (زوال صفویه و سقوط اصفهان) پیشرفت، تضعیف و سقوط صفویه را شرح و توضیح داده است.

اگر سلسله صفویه از بین نرفته بود، آینده‌ی ایران احتمالاً‌چندان تغییری نمی‌کرد. عصر صفویه را دوره مهمی از تاریخ ایران شناختن یک مطلب است و آن را فصل مقدر غایت‌گرایانه‌ای از یک روایت حماسی ناسیونالیستی دانستن مطلبی دیگر.

در این مطالعه‌ تفسیری به طیف وسیعی از علل ـ محیطی، اقتصادی، و بالاتر از همه سیاسی ـ خواهیم پرداخت تا نشان دهیم که چگونه تعامل دولت و جامعه با جهان خارج به گونه‌ای که اتفاق افتاد پیش رفت و تضعیف و سقوط صفویه را به دنبال آورد. منظور تبیین سرنوشت صفویه است نه توضیح علل «ناکامی» ایران در پیروی از تجدد اروپایی. این دومی موضوع دیگری است.

خط سیر صفوی از بعضی جنبه‌ها مصداق نظریه مشهور «جزر و مد» تاریخی ابن‌خلدون درباره‌ دولت‌های پیشامدرن خاورمیانه است.

شاهنشاهی صفوی از نظر عمر کوتاه و سقوط ناگهانی‌اش نمونه‌ بهتری از امپراتوری عثمانی است و به لحاظ الهام دینی یاریگر ظهورش و کاهلی کتاب‌ بخش سقوطش بیشتر به امپراطوری مغول [= تیموریان هند] مانند است. اسماعیل، جنگاور فرهمند، به سلطان حسین، شاه ضعیف‌النفس دربار پرورده، منتهی می‌شود؛ و رزمندگان قزلباشی که در تسخیر سرزمین به اسماعیل یاری داده‌اند و به نام مذهبی موعودگرا دولتی در آن بنا کرده‌اند جای خود را به درباریان بی‌تحرکی می‌سپارند که مخده‌ نرم کاخ را به زین سخت اسب ترجیح می‌دهند و از جنگ می‌پرهیزند و کشور را در معرض یورش دسته‌ دیگری از عشایر قوی‌پنجه قرار می‌دهند. برآمدن و برافتادن صفویه را می‌توان سرنوشت طبیعی حکومتی دانست که حاکمیت بی‌ثباتی بر اراضی کم‌تولید دارد و فقط حلقه‌ای از زنجیره‌ی بلند هخامنشیان تا قاجاریه است. موجود ضعیفی که مانند همه دولت‌های پیشامدرن نتوانست وفاداری ذاتی چندانی در اتباعش برانگیزد و از بسیاری از دولت‌های دیگر موانع بزرگ‌تری برای اعمال حاکمیت در پیش پا داشت، مایه‌ی دوامش همان قدر کرختی بود که تدبیر.

از این‌رو به همان اندازه که دوامش قابل توجه است سرنگونی ناگهانی‌اش مایه تعجب است؛ و فقط پیوند جامعه سیاسی صفویه با تشیع دوازده امامی، هم‌پوشانی قلمروهای مذهبی و سرزمینی بر اثر این پیوند، و عنوان (قابل بحث) نخستین دولت ملی ایران است که صفویه را از همه‌ دولت‌های دودمانی پیش از قرن بیستم جدا می‌کند.

فهرست مطالب کتاب به این قرار است:

الگوها: ایران در اواخر دوران صفوی

سیاست‌های دربار صفوی،1: شاهان و وزیران، 1629-1666

سیاست‌های صفویه، 2: شاهان و وزیران و خواجگان، 1666-1699

سیاست‌های پولی و تعطیلی ضراب‌خانه‌ها، 1600-1700

از جنگ پیوسته تا صلح پایدار: سیاست‌های نظامی صفویه در قرن هفدهم

سستی پیوندها: مرکز و ولایات، 1600-1700

دین در اواخر دوران صفوی: روحانیون شیعه و اقلیت‌های مذهبی

از ثبات تا آشوب: دهه‌های پایانی، 1700-1722

جان سخن

پی‌نوشت‌ها

کتاب‌شناسی

نمایه اشخاص

نمایه موضوعی

نمایه آثار

رودی (رودالف) متی دکتر در مطالعات اسلامی از دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس است. از 1993 تا 2011 در دانشگاه دلاور تدریس می‌کرد و چهار سال آخر استاد ممتاز تاریخ در کرسی یونیدل در آن دانشگاه بود. در حال حاضر استاد مطالعات ایرانی کرسی دکتر روشن در دانشگاه مریلند در شهر کالج پارک است.

این کتاب که نگاشته رودی متی است با ترجمه حسن افشار در سال 93 از سوی انتشارات مرکز منتشر شده است.

شماره ثبت این کتاب در کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی 521407 می‌باشد.

کتابخانه مجلس شورای اسلامی