هر کسی کو دور ماند از اصل خویش / اسماعیل شمس

1393/5/11 ۱۳:۳۸

در تعطیلات عید فطر فرصتی دست داد تا از منطقه زاغمرز دیدار کنم. زاغمرز، امیر آباد، زینوند و حسین آباد یا4 قلعه عبدالملکی از توابع شهرستان بهشهر در استان مازندران ، محل سکنای ایل کرد عبدالملکی می باشند. بر پایه روایات شفاهی خاستگاه اصلی این ایل، اورامان کردستان بوده و در یک فرایند تبعید و کوچ تاریخی در این منطقه سکنی گزیده اند. بزرگان عبدالملکی می گویند که آنان را برای مقابله با هجوم ترکمانان به اینجا کوچانده اند. در مدتی که با ماشین از شبه جزیره میانکاله و قلمرو چهار قلعه عبدالملکی ها بازدید می کردیم همراهان عبدالملکی در هر نقطه شرح یکی از جنگهای پدرانشان با ترکمانان و قبر ترکمانها و روس های مهاجم را نشان می دادند و منظومه های محلی را که در وصف رشادتهای قهرمانان ایل سروده شده برایم می خواندند.

 در تعطیلات عید فطر فرصتی دست داد تا از منطقه زاغمرز دیدار کنم. زاغمرز، امیر آباد، زینوند و حسین  آباد یا4 قلعه عبدالملکی از توابع شهرستان بهشهر در استان مازندران ، محل سکنای ایل کرد عبدالملکی می باشند. بر پایه روایات شفاهی خاستگاه اصلی این ایل، اورامان کردستان بوده و در یک فرایند تبعید و کوچ تاریخی در این منطقه سکنی گزیده اند. بزرگان عبدالملکی می گویند که آنان را برای مقابله با هجوم ترکمانان به اینجا کوچانده اند. در مدتی که با ماشین از شبه جزیره میانکاله و قلمرو چهار قلعه عبدالملکی ها بازدید می کردیم همراهان عبدالملکی  در هر نقطه شرح یکی از جنگهای پدرانشان با ترکمانان و قبر ترکمانها و روس های مهاجم را نشان می دادند و منظومه های محلی را که در وصف رشادتهای قهرمانان ایل سروده شده برایم می خواندند.

هدف من در این نوشتار ذکر تاریخچه عبدالملکی ها نیست بلکه بیان حس عجیبی است که در طول دو روز همنشینی با عبدالملکی ها داشتم. میزبانان بسیار خوب من در این مدت آقای حسن سلیمی عبدالملکی، نویسنده چند جلد کتاب ارزشمند در زمینه تاریخ و فرهنگ عبدالملکی و و دکتر رضا قنبری عبدالملکی، استاد دانشگاه و نویسنده کتاب «تاریخ ایل عبدالملکی» و خانواده هایشان بودند. آقای حسن سلیمی عبدالملکی سه دیوان شعر به زبانهای اورامی، فارسی و طبری دارد که هنوز چاپ نشده اند. او در طول این مدت بارها اشعارش را از روی دست نویس ها برای من می خواند. آنچه که از اشعار او و همنشینی با دیگر عبدالملکی ها یافتم و می خواهم روی آن بحث کنم حکایت غم و غصه عمیق تاریخی این مردم است. حکایت گم شدگی و گم گشتگی در دل تاریخ و جغرافیای پهناور این کشور است. از درون تک تک واژگان عبدالملکی هایی که می دیدم عشق به این سرزمین دیده و شنیده می شد ولی درد بزرگ آنها این بود که نمی دانستند متعلق به کدام نقطه این مملکتند. می دانند، آنان را یکی از شاهان پس از صفویه کوچانده است ولی نمی دانند کدام شاه در کدام سال ، کدام یک از پدران آنان را از کدام سرزمین به اینجا کوچانده است. آنان می دانند از اصل خویش دور گشته و درصدد کشف آن اصل و بازجستن روزگار وصل اند ولی نمی دانند چگونه و به چه صورت خاستگاه نخستین خود را پیدا کنند. حکایت آنان شبیه فرزندی است که چند ماه پس از تولد پدر و مادرش را گم کرده و در همه عمر در جستجوی پیدا کردن این پدر و مادر است . او دوست دارد بداند پدر و مادرش چه کسانی هستند و برای این هدف به هر دری می زند ولی نتیجه نمی گیرد. عبدالملکی ها نه تنها تاریخ خود که جغرافیای خود را از یک مقطع تاریخی به قبل گم کرده اند و در آرزوی یافتن آن به هر تلاشی دست می زنند.

آنچه که در تواریخ آمده این است که از دوره صفویه به بعد،شاهان وقت کردهای زیادی را برای مقابله با ازبکان، ترکمانان ،افغانها و روسها به خراسان و بلوچستان و شمال ایران کوچانده و اکنون بازماندگان آنان در مرزهای شرقی و شمالی کشوردر هزاران روستا و شهر این مناطق به شکل پراکنده زندگی می کنند. بخشی از روایت کوچاندن مرزداران غرب ایران برای دفاع از مرزهای شرقی و شمالی درمجموعه کتاب 6جلدی کلیم الله توحدی با عنوان حرکت تاریخی کرد به خراسان نقل شده است.

 امروزه در شهرستان بهشهر علاوه بر کردها، گرجی ها، ترکها، افغان ها و بلوچ ها هم ساکن اند که شرح زندگی و تعامل این مردمان با یکدیگر باید در جای دیگری بحث شود. اما اینجا یک سوال پیش می آید و آن این که چرا در میان این همه موسسه تاریخی و فرهنگی کشور، پژوهشی درباره قوم شناسی تاریخی، مردم شناسی تاریخی و یا ایل شناسی تاریخی ساکنان این سرزمین صورت نمی گیرد؟ چرا در میان این همه شاخه و گرایش رشته های تاریخ و مردم شناسی شاخه ای یا گرایشی به این موضوع مهم اختصاص داده نشده است؟ چرا در تاریخ ما نگاه تمرکزگرایانه حاکم شده و به تاریخ اقوام ، ایلات و مردمانی نظیر عبدالملکی ها و هزاران ایل و طایفه دیگری که در محل اصلی خود زندگی می کنند یا از سرزمین اصلی خود کوچانده شده و در جای دیگری ساکن شده اند ، توجهی نمی شود؟. به یقین اگر پژوهشکده ای برای تاریخ محلی ایجاد شود دریچه های بسیار زیادی به سوی تاریخ سرزمین ما گشوده خواهد شد. هر چند تاریخ مکتوب ایلاتی نظیر عبدالملکی ها اندک است اما سینه پیرمردان و پیرزنان آنان مخزن هزاران لالایی، افسانه، روایت، قصه، حکایت، شاهنامه، رزم نامه، ضرب المثل و غیره است که می توان با ثبت و ضبط آنها افق های جدیدی را نه تنها برای تاریخ این ایل که برای کل تاریخ این کشور گشود. باید گفت که هرچند تاریخنگاری مسلط ،آنان را فراموش کرده یا در حاشیه قرار داده است اما تاریخ آنان نیز جزء تاریخ این کشور بوده و نادیده گرفتنش سبب نقصان تاریخ این سرزمین خواهد بود. امیدوارم مسئولان و اهل تاریخ و فرهنگ به این موضوع توجه کرده و پژوهشکده ای برای تحقیق درحوزه تاریخ محلی تاسیس کنند. حداقل تا زمان تاسیس این پژوهشکده دانشجویان را ملزم کنند که در مناطق خود به جای کار کتابخانه ای که بسیاری از آنها هم تکراری است به کار میدانی بپردازند و تاریخ محلی و شفاهی مردمان جای جای این کشور را ثبت کنند. امیدوارم زمینه ای فراهم شود که به قول آقای حسن عبدالملکی صندوقچه زرین تاریخ و فرهنگ اقوام این سرزمین از زیر خاک بیرون آید و با باز شدن آن بسیاری از قفل های تاریخ این کشور گشوده شود. متاسفانه اگر امروز اقدامی نشود فردا بسیار دیر خواهد بود زیرا با در گذشت پیران این طوایف گنجینه غنی سنت شفاهی آنها هم نابود خواهد شد. در میان هرکدام از این طوایف و ایلات همانند ایل عبدالملکی چندین محقق بسیار کوشا و توانمند وجود دارند که علاقمند به این کارها هستند ولی متاسفانه هیچ نهاد و پژوهشکده ای وجود ندارد که از آنان حمایت کندکه تاریخ و فرهنگ شفاهی ایل و تبار محل خود را ثبت و ضبط کنند.این ایلات در صفحات مختلف تاریخ گذشته ما با رشادت در برابر مهاجمان به این مرز و بوم ایستادگی نموده و از مرزهای کشور پاسداری کردند.هر چند آنان وظیفه انسانی و ملی خود را انجام داده اند ولی بی تردید دین بزرگی بر گردن تاریخ این کشور دارند و حیف است که فراموش شوند و داستانشان برای آیندگان نقل نشود.