فرح‌بخشی نویدِ آمدن نوروز در نوای «چاوش ها» و «گوسانان»

1398/1/17 ۱۱:۱۳

رساندن مژده آمدن نوروز در نوای «چاوش ها» و «گوسانان» بهاری یکی از جذاب ترین شیوه های آیینی در ایام نوروز است که به واسطه آن می توان شاهد تجلی هنر موسیقی و شعر ایرانی در پیام های بهاری نوروزنامه‌خوان ها بود.

رساندن مژده آمدن نوروز در نوای «چاوش ها» و «گوسانان» بهاری یکی از جذاب ترین شیوه های آیینی در ایام نوروز است که به واسطه آن می توان شاهد تجلی هنر موسیقی و شعر ایرانی در پیام های بهاری نوروزنامه‌خوان ها بود.

** مژده نوروز در نوای چاوش ها و گوسانان

مژده دادن و یا خبر شادی رساندن همواره یکی از سنت های نیکو میان ایرانیان بوده است. برای این اقدام نه تنها ایرانیان با یکدیگر رقابت داشتند که تلاش می کردند با شیوه های ابداعی و خلاقانه در رساندن پیام شادی و شادمانی گوی سبقت را از یکدیگر بربایند. در فرهنگ غنی ایرانی با آیین‌های متنوع ملی، می توان بزرگ ترین، پرشکوه ترین و شادمانه ترین شیوه آیین هیا نمایشی مژده دادن فرارسیدن نوروز را به نظاره نشست.

نو شدن قوای طبیعت، نفس کشیدن زمین و پیروزی بر سرمای سیاه و زمستانی برای مردمان ایران زمین که بخش مهمی از زیست و روزگار خود را با فعالیت کشاورزی می‌گذراندند، یکی از فرحناک ترین و شادترین پیام ها بود.

به سبب آنکه برای فرارسیدن بهار طبیعت در روزگاران دور مفهومی به نام تقویم و ساعت وجود نداشت افرادی بودند که در قالب آیینی نمایشی در کوی و برزن شهرها و روستاها حرکت می‌کردند و با صدای ساز و نوایی خوش، آمدن بهار را مژده می دادند. اینها «چاوش ها» و یا «گوسانان» نوروزی بودند که پیشینه فعالیت آنها به شکل ثبت شده از دوران هخامنشی تا به امروز در شکل اسناد مکتوب در تاریخ سترگ ایران ماندگار شده است.

** شیوه اجرای آیین چاوشی و گوسانی نوروزی

«چاوش ها» و یا «گوسانان» نوروزی که در حقیقت نوید دهنده آمدن بهار بودند فعالیت خود را از نیمه اسفند ماه تا نیمه فروردین ماه ادامه می دادند و در قالب دسته های سه، پنج و هفت نفری با پوشیدن قبایی تازه، سپید و نو در شهرها و روستاها در کوچه ها و میادین شروع به حرکت می کردند.

در این میان فردی که از همه خوش صدا تر بود «چاووش» و اشعار و سرودهای نوید بخش فرا رسیدن بهار را می‌خواند و دیگر افراد یا به نواختن ساز مشغول بودند و یا با چادری در دست هدایای صاحبخانه ها که جلوی در خانه هایشان با خواندن و نواختن نواهای آمدن نوروز را سر می دادند جمع آوری می کردند.

پیش از ورود اسلام اغلب اشعار «چاوش ها» و یا «گوسانان» در ستایش یزدان با فرهنگ زرتشتی استوار بود و با آمدن اسلام و پذیرفتن آن و همراه شدن بخش عظیمی از آیین‌های نوروزی با شعائر اسلامی، شاهد بازتاب معنوی و مذهبی در اشعار «چاوش ها» و یا «گوسانانی» بودیم که نوروزنامه‌های خود را بر صاحب خانه روا می‌داشتند.

در این میان صاحبخانه ها که با نوای خوش صدای چاوش ها به آنها مژده شیرین فرا رسیدن نوروز و یا قرار گرفتن در آستانه آن را می‌شنیدند یا با وجهی مالی و یا با اهدای برنج، شیرینی و یا حبوبات و بنشن از گوسانان تقدیر و تشکر می‌کردند و این افراد نیز در پایان مراسم هر روز، هدایای که گرفته بودند را میان یکدیگر تقسیم کردند و اضافی و مازاد آن را به پیر و کدخدای دهکده می‌دادند تا آن هدایای مازاد را میان خانواده‌های تهیدست روستا، قریه و دهکده تقسیم کنند.

«چاوش ها» و یا «گوسانان» در کنار نوای فرحبخش و صدای تک خوان آنها گاه با حرکاتی نمایشی که آمیزه ای از آیین های ستایش زمین، کاشت محصول و یا درو کردن آن همراه بود به این آیین نوروزی جنبه نمایشی نیز می بخشیدند.

خوشبختانه آیین چاووشی و گوسانی نوروز در کنار نوروزنامه‌خوانان از آن دست آیین هایی است که در پس پشت هزاره های تاریخ تا به امروز نیز باقی مانده است و در بسیاری از روستاها و شهرهای کوچک و بزرگ ایران زمین به خصوص در منطقه شمال ایران هنوز هم می توان از نیمه اسفندماه تا نیمه فروردین پذیرا و شنیدار نوای خوش و فرح بخش چاووش ها و گوسانان نوروزی برای آوردن مژده آمدن بهار بود.

نمونه هایی از اشعار چاوشان و گوسانان به این قرار است:

بخوانم من امام اولین را؛ شه کشور امیرالمؤمنین را؛ وصی جانشین یعنی علی را

به یاسین و الف، لام و به فیروز؛ دهید مژده که آمد عید نوروز

امام دومین هم دسته گل؛ شفاعت می کند او بر سر پُل

امام سومین شاه جهان است؛ بود نامش حسین شاه یگانه و . . . .

آنها این اشعار را تا امام دوازدهم تکرار می کنند و می گویند:

امام دوازدهم مهدیش نام است؛ تمامی کل عالم را امام است؛ بدانید حضرت صاحب الزمان است

به یاسین و الف و لام و به فیروز؛ دهید مژده که آمد عید نوروز...

همچنین برخی از اشعار که بیشتر جنبه عامیانه دارد و برای شادمانی اهل خانه خوانده می شد به این شرح است:

خدایا صاحبخانه را خوشحال گردان

جوانان را داماد گردان

عروسش صاحب اولاد گردان

به یاسین و الف، لام و به فیروز

دهید مژده که آمد عید نوروز

هوا سرد است و بگرفته صدایم

که چند تا تخم مرغ باشد دوایم

ایا همشیره ی فرخ لقایم

بکش زحمت بیار عیدی برایم

جوانب خیر ببینید از دعایم...

به این ترتیب صاحبخانه برای این چاوشان و گوسانان نوید دهنده نوروز هدایایی از آنچه در خانه دارد و یا وجه نقدی به عنوان پاداش به آنها می دهد و او نیز برای این افراد سلامتی و طول عمر آروز می کند.

منبع: ایرنا