«آینه تاودانی»؛ پیام صادقانه نوروز با الهام از صداقت طبیعت

1398/1/17 ۱۱:۰۶

آیین «آینه تاودانی» به عنوان یکی از آیین های الهام گرفته از طبیعت، پیام آور الگو قراردادن رفتار صادقانه و بی پیرایه طبیعت برای سعادت مردمانی است که خود را مهیای جشن و پذیرایی از نوروز و آغاز بهار می کنند.

امین خرمی: آیین «آینه تاودانی» به عنوان یکی از آیین های الهام گرفته از طبیعت، پیام آور الگو قراردادن رفتار صادقانه و بی پیرایه طبیعت برای سعادت مردمانی است که خود را مهیای جشن و پذیرایی از نوروز و آغاز بهار می کنند.

اگر امروز ایران را به عنوان «گهواره تمدن» می‌شناسند ظهور تمدن در این سرزمین را باید در سابقه دیرینه ملتی شناخت که هویت فرهنگی را در لابه‌لای آیین‌ها و رسوم ستایش پروردگار بنیانگذاری کرد.

برای پی بردن به حقانیت ایران در شکل‌دهی «گهواره تمدن» بشر کافی است به کتاب قطور تاریخ سر زد و با مرور اسناد تاریخی ثبت شده بر این کتاب به شش هزار سال پیش سفر کرد؛ سفری که در همان سال‌های نخست می‌توان به ثبت تاریخ سازی و پی‌جویی هویت و فرهنگ ملتی پی برد که وقتی تمام جهان را ظلمت جهل فرا گرفته بود، قومی در مسیر شکل‌دهی تمدن تلاش می کردند.

آیین کهن نوروز یکی از کهن‌ترین آیین‌هایی است که در تمام جهان آن را به نام ایران می شناسند؛ آیینی با سابقه‌ای بیش از 6 هزار سال تاریخ مکتوب که در سیر تطور و تحولات تاریخی، همواره بنای استوار بر معناهای بنیادین و بدون تغییر خود را در مسیر ستایش پروردگار از یک‌سو و احترام و کرنش به طبیعت از سوی دیگر متجلی کرده است.

نوروز با گشاده‌دستی، بدون در نظر گرفتن نژاد، جغرافیا، مرام و شیوه‌های سیاسی پادشاهان و امیران کشورها با اتکا به احترام به قوانین نظام طبیعت و رمز ماندگاری آن از یک سو و ستایش خالق طبیعت استوار و پابرجا راه خود را تا امروز ادامه داده است.

** راز ماندگاری نوروز

رمز و راز ماندگاری و جاودانگی نوروز در پیام آن است؛ پیامی که از هزاره‌های پیش در زندگی ساده و بی‌آلایش مردم درارتباط با طبیعت تا امروز تنیده شده است. رمز و راز ارتباط مردم با طبیعت به عنوان مادرِ بخشنده و فراهم ساختن نیازهای حیات آنها به واسطه رنگارنگی فصل‌هایش، سایه گستر زندگی متمدنانه جوامع و کشورهاست.

«علی بلوکباشی» پژوهشگر فرهنگ و آیین‌های ایرانی، در کتاب «نوروز؛ جشن نوزایی آفرینش» درباره راز ماندگاری و جاودانگی نوروز آورده است:

«پیام نوروز پیوسته آفریده شدن و تحول یافتن است و به جمال و جلال دست یافتن. نوروز آیینی برای حرمت نهادن به زندگی است؛ یعنی گردش و پویایی طبیعت. نوروز پیام شادمانی و زنده ماندن است و شادی و پویایی، بنیان‌های سازنده هر فرد ایرانی است. حضور آیین‌هایی که شادیِ مبتنی بر اندیشه و پاسداشت زندگی را نوید می‌دهند، سازنده آزادی یک ملت هستند، همچنین نشانی از به چالش کشاندن بحران‌های محدودیت آور. نوروز به انسان ایرانی (و تمام انسان‌های جهان) گوشزد می‌کند حقیقت در حرکت و تغییر است نه در سکون؛ یعنی به کمال رسیدن، یعنی خود را پیوسته آفریدن و دیگر شدن و تحول پذیری. جاودانگی نوروز در سودمندی آن برای انسان خواهان شادی، پویایی و زندگی و سرافرازی است، به همین دلیل در طول تاریخ ایران برای تمام اقوام ایرانی جاذبه و کششی غیرقابل انکار داشته و خواهد داشت.»

در کنار تمام داشته‌های هویت‌بخش فرهنگ نوروز برای ایران و ایرانی، جلوه‌های آیینی، خرده‌روایت‌ها و نمایش‌های گره‌خورده با رمز و راز نوروز، یکی از کاربردی‌ترین عناصر هویت‌بخش تاریخ تمدن ایران به شمار می رود.

به بهانه فرارسیدن نوروز 1398 مجال و مقال را قدر دانسته و در قالب سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های نمایشی و نمایش‌های آیینی ایرانیان فرهنگ‌ساز می‌پردازیم.

** صداقت و راستی، مهمترین پیام طبیعت به انسان

بشارت فرارسیدن نوروز، آغاز سال جدید و شکوفایی بهار طبیعت که در زندگی ایرانیان بازتاب دهنده اوج احترام آنها به طبیعتی است که تمام زندگی آنان را تامین می‌کند؛ از آن دست فعالیت هایی است که نزد ایرانیان با احترام ویژه ای همراه بوده است.

به همین سبب است که به گاه فرارسیدن نوروز و رساندن خبر «سال نو» شاهد رفتارهای آیینی و نمایشی متعددی در جغرافیای پهناور کشورمان هستیم.

به سبب تعدد و تکثر فرهنگ‌های اقلیم پهناور ایران شیوه این شکل از آیین‌های بشارت دهی، رنگ و بویی متفاوت و متکثر دارد اما محور آنها یعنی خبر و رساندن پیام شادباش آمدن نوروز سرچشمه مشترکی است که آیین «آیینه تاودانی» به عنوان یکی از اَشکال آن به یکی از آیین‌های نمایشی همراه با مراسم جشن و سور ایرانیان تبدیل شده است.

در فرهنگ کهن، عمیق و باستانی ایران و نزد هر ایرانی، طبیعت صادق ترین موجود جاندار و زیست مداری است که از «سرسبزی تا خشکسالی»، از «شکوفه تا خزان»، از «رسیدن میوه های تابستانی تا برهوت زمستانی» خود را در تجلی رفتار گردش روز و ماه و سال به پیشاروی مردم آشکار و هویدا می‌سازد.

همین رفتار آیینه گون است که مردمان شمال ایران را بر آن داشته است که در اجرای آیین شادباش رسیدن نوروز در قالب «آیینه تاودانی» از آینه به عنوان وسیله ای صادق و بازتاب دهنده هر آنچه هست در محور فعالیت خود استفاده کنند.

** شیوه اجرای آیین «آینه تاودانی»

آیین «آینه تاودانی» یا «انداختن آینه» یکی از مراسم پیشواز نوروز در گیلان به ویژه در شهرستان های رشت و صومعه سراست.

«هوشنگ عباسی» از پژوهشگران عرصه فرهنگ و آیین های ایران، در کتاب «آیین های سنتی نوروز در گیلان» در مورد شیوه اجرای آیین «آینه تاودانی» آورده است: شکل اجرای آن به این صورت است که با آغاز نوروز چند نفر از نوجوانان در پی تهیه آیینه، گل بنفشه، پامچال و شاخه های کوتاه شمشاد برآمده و آیینه ای را که دورو و مستطیل شکل است با این گل ها مزین می سازند، سپس آنرا به ریسمانی بلند وصل کرده و شب بعد از خوردن شام به خانه هم محلی ها می روند.

خانه های روستایی معمولا با پایه های چوبی محصور است، از این نظر رفت و آمد در آنجا به سهولت امکان پذیر می شود. از آنجا که وسایل گرمازا هیزم بود، صاحبان خانه ها برای بیرون رفتن دود، درِ اتاق را نیم باز می گذاشتند. این امر برای نوجوانان و پیام آوران نوروز خوشحال کننده بود، چون به راحتی می توانستند آیینه و دسته گل را به داخل اتاق بیندازند اما اگر در اتاق خانه ای بسته می شد، خیلی آرام در را باز می کردند تا کسی از اعضای خانه متوجه حضور آنان نشود.

معمولا سعی می شد دسته گل، سبزه و آیینه را به وسط اتاق بیندازند و پشت در مخفی شوند. زن خانه نیز که در حال پختن حلوا و شیرینی نوروزی بود، آیینه را برداشته و بعد از نگاه به آن به صاحب آیینه سکه یا تخم اردک یا مقداری حلوا هدیه می داد.

در اجرای این آیین، «آینه» نمادی ا‌ست از طبیعتی که نظام و بنای خود را بر صداقت و راستگویی قرار داده و حال تزیین این آینه با گل ها و دیدن چهره افراد در آن به واسطه کسانی که در بطن اجرای آن قرار می گیرند در حقیقت نویددهنده آن است که همسو با آغاز سال نو، بهترین و مهمترین اقدام برای استقبال از این ایام، ملاک قراردادن صافی، صداقت و آینه گون بودن افراد است تا به واسطه آن، از ابتدا تا پایان سال را با شادی و خرمی و مسرت آغاز کرده و به پایان برند.

منبع: ایرنا