میراث فرهنگی در یونسکو و ثبت جهانی نوروز ‏/ احمد جلالی - بخش سوم

1397/12/26 ۰۹:۲۱

پیش از این اشاره کردیم که پس از مرحله اول ثبت چند ملیتی نوروز در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال ۲۰۰۹ میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل، در ۲۳ فوریه ۲۰۱۰، طی قطعنامه‌ای، روز اول فروردین (۲۱ مارس) را به عنوان «روز جهانی نوروز» نام‌نهاد و آن را به عنوان یک مناسبت بین‌المللی به رسمیت شناخت. در اینجا می‌خواهم برای آنان که به اهمیت این اسناد واقفند و تاثیر بین المللی آن را می شناسند، محتوای این قطعنامه را بیشتر توضیح بدهم تا بخصوص خوانندگان نوجوان به درجات و مفاهیم مندرج در مقدمه، و سپس اصل تصمیم مصوب آشنا شوند.

پیش از این اشاره کردیم که پس از مرحله اول ثبت چند ملیتی نوروز در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال ۲۰۰۹ میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل، در ۲۳ فوریه ۲۰۱۰، طی قطعنامه‌ای، روز اول فروردین (۲۱ مارس) را به عنوان «روز جهانی نوروز» نام‌نهاد و آن را به عنوان یک مناسبت بین‌المللی به رسمیت شناخت. در اینجا می‌خواهم برای آنان که به اهمیت این اسناد واقفند و تاثیر بین المللی آن را می شناسند، محتوای این قطعنامه را بیشتر توضیح بدهم تا بخصوص خوانندگان نوجوان به درجات و مفاهیم مندرج در مقدمه، و سپس اصل تصمیم مصوب آشنا شوند. لازم است عرض کنم که، از آن جهت که سند بین المللی محسوب می شود، در تهیه متن قطعنامه‌های مجموعه سازمان ملل، رسم بر این است که ابتدا طی بندهائی که حکم مقدمه را دارد، به اسناد بین المللی موجود، که از جهت کلی، به نوعی موضوع قطعنامه را پشتیبانی می کند و موجه می سازد ارجاع داده می شود، و بعضی مفاهیم مرتبط مورد تاکید یا یادآوری قرار می گیرد، و در آخر متن، جان کلام که همان اصل تصمیم مصوب است می آید.

بر همین سیاق، مقدمه قطعنامه AرRESر۶۴ر۲۵۳ مجمع عمومی در باب نوروز، به اسناد بین المللی زیر به عنوان پشتوانه‌هائی که راه توجیه بین المللی نتیجه مندرج در آخر متن را هموار می کند اشاره می شود:

- اهداف و اصول منشور ملل متحد در دستیابی به همکاری بین‌المللی در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی،

- قطعنامه ۵۶ر۶ مورخ ۹ نوامبر ۲۰۰۱ مجمع عمومی سازمان ملل در مورد دستور کار جهانی گفتگوی تمدن‌ها،

- اعلامیه اصول همکاری‌های فرهنگی بین المللی، که در تاریخ ۴ نوامبر ۱۹۶۶ (۱۳ آبان ۱۳۴۵) به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسیده است،

- مصوبه نشست جهانی سران در ۱۶ سپتامبرسال ۲۰۰۵ مجمع عمومی که می گوید فرهنگ‌ها و تمدن‌ها به غنای حیات بشری کمک کرده اند،

- اعلامیه جهانی تنوع فرهنگی که در ۲ نوامبر ۲۰۰۱ به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسیده است، که بر همبستگی بیشتر بر پایه به رسمیت شناختن تنوعات فرهنگی و آگاهی از وحدت بشریت و توسعه مبادلات فرهنگی تاکید می کند،

- کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی معنوی که در تاریخ ۱۷ اکتبر ۲۰۰۳ به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسیده که اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی معنوی را به رسیمت می شناسد که آداب و سنن اجتماعی، مراسم، جشن‌ها و شادمانی‌ها، در سطح ملی و بین‌المللی را نیز شامل می شود. (در واقع، بر اساس همین کنوانسیون بود که نوروز، در تاریخ ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۹، از سوی یونسکو در فهرست میراث فرهنگی معنوی بشریت ثبت شد)،

همچنین، علاوه بر اشاره به اسناد فوق الذکر، در مقدمه قطعنامه «روز جهانی نوروز» (۲۵۳ر۶۴) آمده است که:

- میراث فرهنگی معنوی و میراث فرهنگی و طبیعی ملموس به یکدیگر وابسته اند،

- ارتقاء سطح آگاهی عمومی از طریق آموزش، رسانه و فعالیت‌های فرهنگی امری حیاتی است زیرا شناخت فرهنگ‌های ملی، میراث فرهنگی جهان و تنوع فرهنگی در تقویت صلح جهانی و همکاری‌های بین‌المللی نقش مهمی دارد،

- دستاوردهای تمدنی، میراث جمعی و منبع اصلی الهام و پیشرفت بشریت اند،

- دستیابی به یک درک عینی از تمدن‌های بشری و افزایش تعامل سازنده و همکاری بین تمدن‌ها یک ضرورت است،

- اهمیت فرایندهای غنی سازی فرهنگی متقابل و ضرورت ارتقاء مبادلات میان تمدن‌ها که تسهیل کننده توسعه همکاری بین‌المللی است،

- ضرورت توجه به ارتباط هرچه بیشتر هماهنگی طبیعت و فرهنگ زندگی در تمام تمدن‌های جهان معاصر،

- نوروز، روز اعتدال بهاری، از سوی بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در سرتاسر جهان در پهنه وسیعی از بالکان، حوزه دریای سیاه، قفقاز، آسیای مرکزی، خاورمیانه و دیگر مناطق، در طول بیش از ۳۰۰۰ سال، به عنوان آغاز سال نو جشن گرفته شده است،

- نوروز، به عنوان تجسم وحدت میراث فرهنگی و سنتهای دیرین، نقش مهمی در تقویت روابط مردمی بر اساس احترام متقابل و آرمان‌های صلح و حسن همجواری ایفا می کند،

- بنیان سنت‌ها و آیین‌های نوروزی، بازتاب ویژگی‌های آداب و رسوم فرهنگی و تاریخی تمدن‌هائی است که از طریق تبادل ارزش‌های انسانی بر یکدیگر تأثیر گذاشته اند،

- نگاه نوروز به زندگی، هماهنگی با طبیعت است که ما را به رابطه جدایی ناپذیر سازندگی و چرخه‌های نوزایی طبیعت و نگرش متعهدانه و محترمانه به منابع طبیعی زندگی آگاه می کند،

اینها خلاصه ای از مفاهیمی بود که در مقدمه قطعنامه ۲۵۳ر۶۴ مجمع عمومی آمده است. مقدمه قطعنامه‌ها در واقع بیان زمینه‌های بین‌المللی و مستندات و فلسفه‌ای است که موضوع قطعنامه را حمایت می‌کند. اما، تصمیم اصلی و جان کلام، چنانکه در ادبیات اسناد سازمان ملل مرسوم است، در بخش آخر متن قطعنامه به شرح زیر آمده است که مجمع عمومی سازمان ملل:

۱- روز ۲۱مارس را روز جهانی نوروز به رسمیت می شناسد.

۲- از تلاش کشورهای عضو که نوروز در آنها جشن گرفته می شود، برای حفظ و توسعه فرهنگ و سنت‌های مربوط به آن، استقبال می کند.

۳- کشورهای عضو را برای تلاش جهت افزایش آگاهی در مورد نوروز و برگزاری مناسب مراسم سالانه این جشن ترغیب می کند،

۴- از کشورهای عضو که نوروز را جشن می گیرند، درخواست می نماید نسبت به مطالعه ریشه‌ها و سنت‌های این جشن با هدف اشاعه دانش پیرامون میراث نوروز در جامعه جهانی اقدام نمایند.

۵- از کشورهای علاقه مند، سازمان ملل متحد، ارگانهای تخصصی، صندوق‌ها و برنامه، بویژه سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) و سازمان‌های بین المللی و منطقه ای و نیز سازمان‌های غیردولتی برای مشارکت در برنامه‌های کشورهایی که نوروز در آنها جشن گرفته می شود، دعوت می نماید.

در پایان این شرح اجمالی بر قطعنامه AرRESر۶۴ر۲۵۳ ملل متحد، این را هم بگویم که در جریان مجمع عمومی سازمان ملل و نیز کنفرانس عمومی یونسکو، مرسوم است که روزانه یک بیانیه و گزارش مطبوعانی از دبیرخانه سازمان صادر می شود که خلاصه ای از تصمیمات آن روز اجلاس را برای آگاهی رسانه‌ها اعلام می کند. بیانیه مطبوعاتی شماره GAر۱۰۹۱۶ مورخ ۲۳ فوریه ۲۰۱۰ که تصمیمات آن روز مجمع عمومی را گزارش کرده است، با این جمله آغاز می شود: امروز بعد از ظهر، مجمع عمومی روز جهانی نوروز را به رسمیت شناخت، یک جشن بهاری اصالتا ایرانی. گزارش سپس فشرده ای از محتوای قطعنامه را می آورد و به سخن نماینده جمهوری آذربایجان در تمجید نوروز اشاره می کند. ترجمه عبارت پایانی این گزارش مطبوعاتی این است: «نماینده ایران سخن خود در باره تصویب این قطعنامه را با ابیاتی از شاعر ایرانی جلال الدین رومی مزین کرد که عید را در تولد دوباره‌ای در زمین و در روان آدمیان توصیف می کند».

ر بیان محتوا و زیر و بم و منطوق این سند مهم سازمان ملل برای میراث داران نوروز ایرانی، تلاش کردم زبان تکنیکی اسناد سازمان ملل را به زبان و ترتیبی روائی درآورم تا خوانندگان در پیچ و خم صورتبندی فنی آن ملول نگردند. می خواستم از طریق این نوشته، نسل جوان ما به سند مهمی آشنا شوند که روز اول فروردین ما روز بین المللی نوروز به رسمیت شناخت، و ویژگی‌های منحصر به فرد این یادگار پیر اما جوان کننده فرهنگ ایران کهن را به جهانیان اعلام کرد؛ فرهنگی که تاثیر آن از مرزهای امپراطوری پارس بسیار فراتر رفت و چون اصالت داشت، بر تمدنهای دیگر نیز تاثیر نیکو و ماندگار گذاشت. از سنگلاخ مسیر تاریخ به سلامت گذشت. امواج گاه هول انگیز و ویران کننده را از سرگذرانید. و همچنان نازید و بالید تا به امروز که در مجمع عمومی ۱۹۵ کشور ملل متحد نیز به او خوش آمد گفتند و زیبائی و بزرگی‌اش را باز شمردند و جهانی را به نظاره آمدنش دعوت کردند. امروز، این جشنِ جوانِ هزاران ساله، برای ما، انگشت نمای جشن‌های جهان است. در لحظه ورود خورشید به نقطه ی « اعتدال بهاری» بر سفره‌های عید دلهامان می نشیند، در لحظه ای که در طول و عرض جغرافیایی صفر درجه بر روی زمین، در جائی که مدار استوا و نصف النهار مبدأ با هم تلاقی می کنند، خورشید عمود می تابد.

منبع: روزنامه اطلاعات