همه تا درِ آز رفته فراز / ابوالفضل خطیبی

1397/2/25 ۱۰:۱۲

بیت: «همه تا در آز رفته فراز/ به کس بر نشد این در راز باز» در مقدّمۀ داستان رستم و سهراب یکی از ابیات دشوار و بحث انگیز شاهنامه است. دربارۀ معنای این بیت و ترکیب «درِ آز» در آن تاکنون چند پیشنهاد مختلف مطرح شده است؛ از جمله: آز به معنای مرگ، آز در معنی افزون خواهی، درِ آز به معنی بالاترین حدّ زیاده جوییِ انسان برای آگاهی از راز مرگ و چیرگی بر آن.

چکیده: بیت: «همه تا در آز رفته فراز/ به کس بر نشد این در راز باز» در مقدّمۀ داستان رستم و سهراب یکی از ابیات دشوار و بحث انگیز شاهنامه است. دربارۀ معنای این بیت و ترکیب «درِ آز» در آن تاکنون چند پیشنهاد مختلف مطرح شده است؛ از جمله: آز به معنای مرگ، آز در معنی افزون خواهی، درِ آز به معنی بالاترین حدّ زیاده جوییِ انسان برای آگاهی از راز مرگ و چیرگی بر آن. نگارنده به استناد قراینی، معنای «نیاز، احتیاج، آرزو و به طور کلّی خواست طبیعی آدمی» را برای «آز» پیشنهاد و بیت مورد بحث را این گونه معنا کرده است: همۀ آدمیان نیازهای طبیعی چون خوردن و آشامیدن و آمیزش جنسی و آرزوهای مختلف دارند که لازمۀ زندگیِ این جهانی است. چون زندگی طبیعی آدمی با ویژگی های خاصّ خود با مرگ- که آن نیز قواعد ویژۀ خود را دارد- در تضاد است، درِ رازِ مرگ بر انسان گشوده نخواهد شد.

جستارهای ادبی پاییز 1390 شماره 174 ویژه نامه ادبیات حماسی و شاهنامه پژوهی

دریافت مقاله

منبع: پرتال جامع علوم انسانی