سعدی و مکتب جمال‌پرستی / فرح نیازکار - بخش دوم و پایانی

1396/12/21 ۰۸:۲۱

سعدی در توصیف و درک جمال محبوب خویش بر سر غیرت است: نامه حسن تو بر عالم و جاهل خوانم / نامت اندر دهن پیر و جوان اندازم

سعدی در توصیف و درک جمال محبوب خویش بر سر غیرت است:

نامه حسن تو بر عالم و جاهل خوانم /  نامت اندر دهن پیر و جوان اندازم

تا نه هر بى‏خبرى وصف جمالت گوید /  سنگ تعظیم تو در راه بیان اندازم (همان: ۵۵۸)

این کرشمة معشوقی است که منشأ پیدایش غیرت در عشق می‌شود و عاشق را به التهاب و خروش می‌‌آورد:

چه فتنه بود که حسن تو در جهان انداخت

که یک ‌دم از تو نظر برنمى‏توان انداخت؟

(همان: ۴۲۲)

و چنان بر سر این غیرت پای می‌فشارد که محبوب، قبله او می‌گردد و هیچ‌چیز با آن تاب برابری نمی‌آورد.

دیگری نیست که مهر تو در او شاید بست

هم در آیینه توان دید مگر همتایت

(همان: ۴۶۷)

جز صورتت در آینه کس را نمی‌رسد

با صورت بدیع تو کردن برابری

(همان: ۶۱۹)

ای که هرگز ندیده‌ای به جمال

جز در آیینه مثل خویشتنی

(همان: ۶۳۷)

عجب در آن نه که آفاق در تو حیرانند

تو هم در آینه حیران حسن خویشتنی

(همان: ۶۳۷)

آیینه‌ای طلب کن تا روی خود ببینی

وز حسن خود بماند انگشت در دهانت

(همان: ۴۶۵)

جرم‌ بیگانه ‌نباشد ‌که ‌تو خود صورت ‌خویش

گر در آیینه بینی، برود دل ز برت

(همان: ۴۲۴)

باور از مات نباشد، تو در آیینه نگه کن

تا ببینی که چه بوده‌ست گرفتار بلا را

(همان: ۴۱۳)

و سرانجام نیز حیرت حاصل تأثیر جمال محبوب در پیشگاه وی است، مقوله‌ای که از زوایای گوناگون اندیشه، مشاهده، معرفت و عشق نیز برای سعدی روی می‌دهد:

جمال در نظر و شوق هم‌چنان باقى

گدا اگر همه عالم بدو دهند گداست

(همان: ۴۲۷)

متحیر نه در جمال توام

عقل دارم به قدر خود قدرى

حیرتم در صفات بی‌چون است

کاین کمال آفرید در بشرى

(همان: ۶۱۸)

نتیجه آنکه:

معرفت و شناخت نسبت به پدیده‌ای قادر است که سرانجام سالک را به مقصد محبت و عشق هدایت کند؛ چرا که «محبت» بدون «معرفت» تحقق نمی‌پذیرد و گام‌زدن در این پویه، بدون ابزار لازم کاری عبث است؛ بی‌شک به غایت محبت محبوب نمی‌توان رسید جز اینکه به کمال محبوب و جمال او معرفت یافت؛ معرفت و شناختی که در حقیقت و ادراک حقیقت یک شئ نسبت به ذات و صفاتش وجود دارد، یعنی با شناخت کامل از حقیقت معشوق، عاشق به مقام «معرفت» و پس از آن به جایگاه «شوق و طلب» دست می‌یابد که البته این معرفت نیز خود برآیند «مشاهده» است برای پیروان مکتب جمال‌پرستی، چون سعدی، این مهم از این درگاه می‌گذرد. *سعدی‌شناسی

منابع:

۱- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (بی‌تا). رساله عشق، تصحیح محمد مشکوه، تهران: کلاله خاور.

۲- افلاطون (۱۳۶۷). دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، رضا کاویانی، تهران: خوارزمی، ۴ج.

۳- جامی، عبدالرحمان بن احمد (۱۳۶۸). مثنوی هفت اورنگ، به تصحیح و مقدمه مرتضی مدرس گیلانی، تهران: سعدی.

۴- روزبهان بقلی، روزبهان بن ابی‌نصر (۱۳۸۰). عبهرالعاشقین، به سعی جواد نوربخش، تهران: یلدا قلم.

۵- سجادی، جعفر (۱۳۷۹). فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

۶- سعدی، مصلح بن عبدالله (۱۳۷۶). کلیات سعدی: گلستان، بوستان، غزلیات، قصاید…، از روی قدیمی‌ترین نسخه‌های موجود، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.

۷- شاله، فلیسین (۱۳۴۷). شناخت زیبایی، ترجمه علی‌اکبر بامداد، تهران: طهوری.

۸- شبستری، محمود بن عبدالکریم (۱۳۸۶). گلشن راز، با مقدمه و تصحیح صمد موحد، تهران: طهوری.

۹- شیخ بهائی (۱۳۳۹). گلچین، تهران: کتابفروشی رجبی.

۱۰- عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر (۱۳۶۸). کلیات عراقی، تصحیح و مقدمه استاد سعید نفیسی، تهران: کتابخانه سنایی.

۱۱- عین القضات همدانی، عبدالله بن محمد (۱۳۳۷). لوایح، به تصحیح رحیم فرمنش، تهران: بی‌نا.

۱۲- غزالی، احمد بن محمد (۱۳۶۵). مجموعه آثار فارسی، تصحیح احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران.

۱۳- غزالی، محمد بن محمد (۱۳۸۶). کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۲ج.

۱۴- قضاعی، محمد بن سلام (۱۳۶۱). شرح شهاب‌الاخبار، مقدمه و تصحیح و تعلیق جلال‌الدین حسینی ارموی محدث، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.

۱۵- مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (۱۳۸۱). کلیات شمس تبریزی، بر اساس نسخه فروزانفر به کوشش و توضیحات توفیق سبحانی، تهران: قطره.

۱۶- نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (۱۳۸۷). اخلاق ناصری، به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.

منبع: روزنامه اطلاعات