مردی از تبار تقریب مذاهب اسلامی

1396/12/19 ۱۲:۲۱

جهان اسلام در طول تاریخ، کمتر شخصیت جهانی و میان‌مذهبی به خود دیده است. شخصیتی که بتواند از هزارتوهای پیچ در پیچ اصولی و کلامی و فقهی عبور کرده و جان و گوهر دین را به دست آورد. گوهری که با تکیه بر آن وفاق و همدلی و همراهی همه مذاهب اسلامی را نوید دهد. با این وصف، حضور شخصیت‌هایی چون سید جمال الدین اسد آبادی، فرصتی مغتنم و امکانی دست‌نیافتنی قلمداد می‌شود.

جهان اسلام در طول تاریخ، کمتر شخصیت جهانی و میان‌مذهبی به خود دیده است. شخصیتی که بتواند از هزارتوهای پیچ در پیچ اصولی و کلامی و فقهی عبور کرده و جان و گوهر دین را به دست آورد. گوهری که با تکیه بر آن وفاق و همدلی و همراهی همه مذاهب اسلامی را نوید دهد. با این وصف، حضور شخصیت‌هایی چون سید جمال الدین اسد آبادی، فرصتی مغتنم و امکانی دست‌نیافتنی قلمداد می‌شود.
سید جمال الدین اسد آبادی، بزرگ شخصیتی که در قیام آزادی خواهی و آگاهی بشر تا آن روز جهان به خود ندید، در سال 1254 در ده اسد آباد (حوالی همدان) به جهان دیده گشود و به دنبال خرد ورزی و تحصیل دانش راه مکتب خانه را در پیش گرفت. در دوازده سالگی به عزم عتبات وارد بروجرد شد، و از آنجا عازم نجف اشرف شد. قبل از بلوغ با شیخ انصاری آشنا شد و مدتها به سیر و سفر پرداخت و سرانجام ساکن نجف اشرف شد. پس از آنکه سطوح فقه و اصول و ادبیات عرب را به پایان برد، مدت‏ها از کرسی درس مرحوم همدانی درس اخلاق و مشی اسلامی و انسانی آموخت.
متجاوز از چهار سال در سلک افاضل دانشجویان مرحوم شیخ انصاری قرار گرفت و از حوزه نجف توشه ها اندوخت و به قصد آشنایی با علوم مختلف نجف را به سوی هندوستان ترک کرد. در هند تجاربی به دست آورد و مردم استعمار شده هندوستان را آگاهی می بخشید و چون موسم حج نزدیک بود عازم مکه معظمه شد و از آنجا به عتبات مراجعت کردو عراق را به قصد افغانستان و زیارت مشهد مقدس ترک کردو ضمن مسافرت‏هایی به عربستان، عراق، افغانستان و ایران، رسالت‏هائی ایفا کرد. هم اکنون سید جوانی سی ساله و دانشمندی آزموده تر شده. افکار انقلابیش مجددا او را برای چند سال به هندوستان کشانید، پس از چندین ماه روشنگری عازم مصر شد و تا سال 1287 در مصر ماند و با افرادی عالم و دلسوز و جوانانی پرشور آشنا شد. و شالوده اساسی نوین را بر علیه استعمارگران پی ریزی کرد. او در خلال این چهار سال از مراسم حج و اهداف عالیه این کنگره جهانی نیز غافل نبود.
سید بعد از سال 1288 از مصر عازم ترکیه و از آنجا وارد لندن و پاریس شد و با طرز تفکر چرچیل‏های اروپا (یعنی آدمخواران جهان) آشنا شده ناراحت می شد. نوشته اند جریده در اروپا و مصر با همکاری محمد عبده منتشر کرد و گاه از اروپا سوی آفریقا و از آنجا به سوی آسیا در حرکت بود و با جریده عروه الوثقی افکار جدید به مردم و تیپ جوان القا می کرد.
سید جمال الدین در سال 1303 برای سومین بار از طریق عربستان وارد بوشهر شد و از آنجا چند ماهی در شهرستان‏های مختلف ایران و گاه با سران قوم سخن‏ها داشت. در ضمن از تماس با محرومین نیز غفلت نداشت و خود را در قلب امثال میرزا رضا کرمانی جا داده بود. سید حدود سه سال در روسیه اقامت گزید و از مسکو به آلمان نیز در سرکشی و مسافرت بود. بعد از مراجعت از اروپا به سوی روسیه، از طریق قفقاز وارد ایران شد همین که دولت مردان قاجار از ورود او به ایران مطلع شدند، به وسیله مامورین رژیم تحت الحفظ به قم تبعید شد و پس از چند روز ناچار شدند او را به باختران (کرمانشاه) اعزام نمایند.
به طور خلاصه سید جمال الدین در سنوات عمر خود جهت تبلیغ و آگاهی ملت ها به حقوق پایمال شده آنها در حال پیمودن کشورهای مختلف در جهان آسیا و آفریقا و اروپا بود. هر جا می رفت در عین حال که با سران ممالک سخن‏ها داشت از تبلیغ طبقات محروم جامعه نیز غافل نبود. با خطابه و نطق‏های آتشین خود و نشر جزوات و روزنامه ها غارتگری و مظالم ستمگران جهان را به گوش ملت‏های دربند می رساند و مستضعفان جامعه را به حقوق حقه خویش آشنا می ساخت. سید مردی فعال، مقاوم و استوار و شجاعی نطاق بود.
سید جمال الدین چندین سال از مردم زمان خویش جلوتر بود، و در جو خمود آن زمان به خیال خویش می‏خواست اصلاحاتی اساسی و بنیادی نماید و با اتحاد سران بزرگ اسلامی، دست استعمارگران را از سر مسلمین کوتاه سازد و مسلما موعظه و سخنان امثال این دانشمندان بر قلوب سخت نوکران استعمار میخ سرد به سندان کوبیدن است!! از طرفی افکار این سید با طرز تفکر علمای مصر و عربستان و... حتی با علمای درباری هم سازگار نیست، ولی با همه این اوصاف رسالت خویش را ایفا کردو وجودش اتمام حجتی بود و گذشته از بین بردن بعض سلاطین جور افکار انقلابی او در نسل آینده بشریت (به خصوص به مملکت ایران) اثراتی نیکو بخشید.
بعضی معتقدند که سید از تماس با سران بزرگ ممالک اسلامی در مسیر اصلاحات بنیادی در اواخر عمر پشیمان بود. نتیجه ای که از برنامه او می گیریم آنکه عقلا و علمای متعهد ممالک اسلامی (بلکه همه جهان) می بایست به توده های مردم آگاهی بخشند، تا آنها خود به جنبش و جوشش درآیند و امثال نامبارک‏ها را از راس ممالک اسلامی به تفاله دان تاریخ ریزند،که پس از قیچی نمودن اینها دیری نپاید که نهال‏های تازه (به یاری مستضعفان) روید و به خواست خدای متعال، حکومت جهانی مهدی موعود هموار شود.
افکار سید جمال الدین اسد آبادی و فعالیت‏های گوناگون او بر روی علمای ایرانی خیلی اثر گذاشت حتی ما در نوشته های عالم متقی و بی آلایش، مرحوم محدث قمی به چنین جملاتی در مورد این شخصیت برخورد می‏نماییم: سید جمال الدین اسد آبادی در سال 1288 در جامع الازهر مصر شهرتی به سزا یافت و شیخ محمد عبده (متوفای 1323) از شاگردان مرید و فعال او بود و با جمعی از فضلا و نوابغ مصر افکار انقلابی خود را بدانها دمید و با همکاری اینها در مصر نشریاتی منتشر ساخت. در سال 1296 از مصر به هندوستان تبعید شد و پس از چندی از آنجا به لندن و پاریس مسافرت کرد و جریده عروه الوثقی را منتشر ساخت و تا هجده شماره از آن بین مردم جلو رفت و ممنوع شد. او در سال 1310 به دعوت سلطان عبد الحمید عثمانی به دیار ترکیه رفت... از آثار اوست رساله ابطال دهری‏ها و تاریخ افغان...
سید در اواخر عمر قربانی مطالع سودجوئی های افرادی از قبیل کامران میرزا و صدر اعظم بی دین ایران شد. ناگزیر به ترکیه رفت، و در این سفر مدتها به دستور سلطان عثمانی زیر نظر و تبعیدی به سر می برد. سرانجام هم به دستور سلطان عثمانی عبد الحمید (بزرگ نوکر استعمار) این مجاهد نستوه و یگانه ابر مرد آزادی خواه مسموم شد، جسد این شهید در محله ای دوردست به شهر استانبول ترکیه (در قبرستان ماچکا) مدفون شد.
نوشته اند پس از 50 سال افغان‏ها جسد او را از ترکیه به افغانستان بردند و فعلا بدین کشور مدفون است. در خاتمه این سید نه از اهالی افغانستان و نه از اهالی ایران، بلکه از اهالی همه مسلمانان جهان، از اهالی آن آئینی که مرز نمی شناسد و در عین حال حقوق تمام ملل مختلف را برای خودشان محترم می داند.

منبع: ابتکار