در نقد «اكنونِ تهی» / رضا داوری‌اردكانی

1396/12/12 ۰۹:۱۳

پنجشنبه دهم اسفندماه ١٣٩٦ مركز تحقیقات و فناوری فرهنگستان علوم به مناسبت اول مارس روز جهانی آینده نشستی با حضور اساتید، پژوهشگران و شخصیت‌های سیاسی برگزار كرد. سخنران آغازین این نشست رضا داوری اردكانی، رییس فرهنگستان علوم بود كه در ادامه مشروح سخنانش از نظر می‌گذرد:

****

بحث از آینده و آینده نگری به خصوص برای كشورهای توسعه نیافته بسیار مشكل است. روز اول مارس را روز آینده نگری خوانده‌اند. مارس رب النوع یونانی جنگ و سلحشوری است و نامگذاری روز اول مارس به نام او جالب توجه است. در ابتدا قصد داشتم گزارشی را كه در فرهنگستان تهیه شده ارایه كنم اما به علت حضور جناب آقای جهانگیری بعد از مدت‌ها در اینجا، احساس كردم كه خوب نیست روضه بخوانم، خوشایند نیست زیرا به هر حال گوش ایشان پر است از روضه. كشور ما روضه زیاد دارد و من هم دو كلمه روضه فرهنگستان را می‌خوانم.

البته این مطلب نظر شخص من و برآمده از تجربه بیست و چند سالی است كه در اینجا بودم. قضیه این است كه اساسنامه فرهنگستان در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد. این اساسنامه وظایف و اهدافی دارد. فرهنگستان موسسه پژوهشی نیست، بلكه وظیفه‌اش ارتقای سطح علم، تعیین سیاست علم و راهبردهای توسعه علمی است. سازمانی كه فرهنگستان دارد و باید برای این اهداف عمل بكند، از روی گرده دانشگاه‌ها برداشته شده است. دانشگاه‌ها مراكز آموزشی _ پژوهشی هستند و سازمان متناسبی دارند. اما در فرهنگستان باید درباب آینده كشور و مسائل مربوط به توسعه و مشكلات كشور چاره‌اندیشی شود و باید سازمانی متناسب با آن داشته باشد. این اقدام صورت نگرفته است و ما در این باب سال‌ها بحث شده است و در نهایت قضیه به شورای عالی انقلاب فرهنگی موكول شد. آنجا بر اثر بحث‌های طولانی موافقت كردند كه فرهنگستان یك مركز تحقیقات داشته باشد. آن مركز تحقیقات كارهای میان‌رشته‌ای بكند، به برنامه‌ریزی بپردازد و به آینده نگری نیز اهتمام داشته باشد. در حال حاضر فرهنگستان از نظر مالی اوضاع مناسبی ندارد و این مركز یك ریال بودجه ندارد و نتوانسته حقوق اساتید و كاركنان را تامین كند. روضه من تمام شد! اما مساله آینده، مساله آسان و مساله دشواری است. ما تا ٦٠، ٧٠ سال پیش اصلا به فكر آینده نبودیم و به منابع و امكان‌های كشور نمی‌اندیشیدیم. از زمانی كه شروع كردیم، چنان كه باید، در این كار دقت نكردیم. ما آینده نگری نداشتیم. نمی‌دانم الان داریم یا نداریم، اما به هر حال باید قدری راجع به آینده‌نگری فكر كنیم. در این زمینه مقالات و كتاب‌هایی منتشر شده است كه مطالب قابل تامل دارد، اما من نمی‌دانم تا چه اندازه آینده، آینده یك ملت یا آینده یك كشور است. در قدیم نبوده است و این اختصاص به دوران جدید دارد. زیرا جهان قدیم، جهان تحول نبوده است و اگر هم بوده، تحولی بطئی و كند بوده است. جهان جدید یك جهان متحول است و باید بر این جهان نظارت شود. به این جهت آینده‌نگری نه فقط متعلق این جهان است، بلكه ضرورت این جهان است. زمانی نیست كه فرا می‌رسد. شش سال آینده كه ١٤٠٢ باشد، به یك معنای مكانیكی آینده است. اما ممكن است هیچ تحولی صورت نگرفته باشد و ممكن است اكنون تهی تكرار شده باشد. در بسیاری از كشورهای توسعه‌نیافته این اكنون تهی تكرار می‌شود. ما در شرق آسیا دو كشور داریم. یك كشور كره ٤٠ سال پیش بود كه بخش شمالی و جنوبی تجزیه شده است. ٤٠ سال پیش را در نظر بگیرید كه این دو كشور كجا بودند. آیا این هر دو بعد از ٤٠ سال به یك جا رسیدند؟ آینده سال و وقت مكانیكی و نجومی نیست كه فرا می‌رسد، آینده، آینده ما است و ما به سمت آینده می‌رویم. اگر ما بتوانیم آینده بسازیم، آینده داریم و اگر نتوانیم آینده بسازیم، آینده نداریم و اكنون را تكرار می‌كنیم. اكنون، اكنون گذشته و آینده است. اكنون حاصل ادغام گذشته و آینده است. اما اگر این اكنون تهی و خالی باشد، فردا هم تهی می‌شود. من معلم فلسفه هستم و فلسفه می‌گویم. در این میان سیاست نقش خیلی مهمی دارد. زیرا آینده، آینده كشور و ملت است. سیاست می‌تواند برنامه ساز آینده باشد و امكان‌ها و بهترین و مناسبت‌ترین راه‌ها را تشخیص دهد و كاری را كه لازم است انجام بدهد. آینده در صورتی تامین می‌شود كه اقدام‌ها هماهنگ باشد. امكان‌ها خوب سنجیده شود. این تعبیر توسعه پایدار كه به نظر من ترجمه غلطی است، در اصل توسعه هماهنگ است. نمی‌شود یك ارگانیسم دست كوتاه و پای بلند داشته باشد و سرش كوچك باشد و... باید تناسب داشته باشد. ما هیچ‌وقت در این ٦٠، ٧٠ سال كه از سال ١٣٢٥ دولت قوام‌السلطنه شروع شده، هیچگاه یك برنامه هماهنگ توسعه كشور نداشتیم.