جهانی شدن ادبیات ایران نیازمند سرمایه گذاری جدی است

1396/11/25 ۰۹:۱۳

باوجود استقبال مخاطبان از آثار ادبی خارجی، همواره نقدهای متعددی هم از سوی خود مترجمان و هم از سوی منتقدان ادبی متوجه این بخش از بازار نشر و اوضاع نامساعد آن است؛ در چنین شرایطی هر از چندی شاهد شکل‌گیری جوایز ادبی در این حوزه هستیم، رویدادهایی ادبی که تلاش بانیان آنها کمک به بهبود شرایط ترجمه کشورمان است.

به اندازه ترکیه برای معرفی ادبیاتمان تلاش نکرده‌ایم

مریم شهبازی: باوجود استقبال مخاطبان از آثار ادبی خارجی، همواره نقدهای متعددی هم از سوی خود مترجمان و هم از سوی منتقدان ادبی متوجه این بخش از بازار نشر و اوضاع نامساعد آن است؛ در چنین شرایطی هر از چندی شاهد شکل‌گیری جوایز ادبی در این حوزه هستیم، رویدادهایی ادبی که تلاش بانیان آنها کمک به بهبود شرایط ترجمه کشورمان است.
تسلط مترجم به زبان و ادبیات کشور مبدأ و مقصد یکی از ملزومات انتشار آثار ادبی خارجی است، به همین واسطه چندی است که شاهد تلاش تشکل‌های دولتی، خصوصی داخلی و حتی خارجی برای سر و سامان به وضعیت این بخش هستیم. در کنار برگزاری جایزه‌هایی همچون «کتاب سال» در بخش دولتی و جایزه «ابوالحسن نجفی» در بخش خصوصی، در حوزه مؤسسات فرهنگی خارجی هم شاهد برپایی جوایزی همچون«یونس امره» هستیم. چندی قبل شاهد معرفی برگزیدگان دومین دوره این جایزه بودیم که با همکاری دانشگاه علامه طباطبایی و مؤسسه فرهنگی«یونس امره» برپا شد، مؤسسه‌ای ترکیه‌ای که هدف آن گسترش فعالیت‌های فرهنگی - هنری ترکیه با ایران است.
مژده الفت، نویسنده و مترجمی است که چندین ترجمه از آثار اورهان پاموک به فارسی انجام داده و کتاب‌هایش در داوری این جایزه برگزیده شده است. او در ارتباط با تأثیر برگزاری چنین جوایزی در بهبود شرایط ترجمه کشورمان به «ایران »گفت:«بی‌شک برگزاری این قبیل جایزه‌ها منجر به تشویق هرچه بیشتر مترجمان به انجام ترجمه‌های اصولی‌تر می‌شود؛ زمانی که مترجم بداند ترجمه‌هایش از سوی پیشکسوتان آن حوزه بررسی می‌شود انگیزه بیشتر برای کار بهتر پیدا می‌کند.» او درباره داورانی که در این جایزه به بررسی ترجمه‌های ادبی ترکی به فارسی پرداخته‌اند افزود:«داوری این جایزه با همکاری استادان دانشگاه علامه طباطبایی انجام شد، همین که می‌دانم آثارم را چهره‌های دانشگاهی و همچنین ادبی شاخص در زمینه زبان ترکی و فارسی بررسی کرده‌اند باعث می‌شود با دقت بیشتری به ترجمه‌های بعدی اقدام کنم.»
به گفته الفت یکی از دلایلی که آثار نویسندگان ترک طی سال‌های اخیر مورد توجه منتقدان ادبی سراسر جهان قرار گرفته تلاش دولت این کشور برای ترجمه آثار ادبی ترکیه‌ای به سایر زبان‌های جهان است، مسأله‌ای که چندی است در کشور خودمان هم با عنوان «گرنت» مورد توجه مسئولان دولت قرار گرفته و حتی برنامه‌ریزی‌هایی هم برای اجرایی شدن آن انجام داده‌اند. دولت‌ها در قالب طرح‌هایی همچون گرنت مترجمان و ناشران دیگر کشورها را به ترجمه آثار ادبی خود و انتشار آنها در سایر نقاط جهان تشویق می‌کنند، اقدامی که ترکیه هم طی سال‌های اخیر توجه بسیاری به آن داشته و تأثیری جدی در مطرح شدن ادبیات این کشور همسایه ایران در عرصه جهانی داشته است. الفت که علاوه بر ترجمه در حوزه تألیف هم فعالیت دارد در ادامه گفت: «اگر سازمان‌های دولتی نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از مترجمان خارجی برای ترجمه آثار ادبی فارسی به زبان‌های دیگر حمایت کنند ما هم به مرور شاهد معرفی ادبیاتمان به کشورهای دیگر خواهیم بود.»
البته افزون بر دولت‌ها، تشکل‌ها و مؤسسات فرهنگی خصوصی  می‌توانند  نقش پررنگی در معرفی ادبیات و هم در تعامل هر چه بیشتر نویسندگان و مترجمان کشورهای مختلف با یکدیگر داشته باشند. او در ادامه این نکته را یادآورد می‌شود که برگزاری چنین جوایزی نه تنها به تشویق مترجمان کشور مقصد منجر می‌شود، بلکه برای کشور مبدأ آثار هم فواید بسیاری دارد، از جمله اینکه هم خیالشان از ترجمه اصولی آثار راحت می‌شود و هم اینکه زمینه معرفی بیشتر آثار خود به دیگران را فراهم می‌کنند. قبل از اعطای جایزه نوبل ادبی به اورهان پاموک، آثار این نویسنده ترک تبار در کشورمان از سوی مترجمانی همچون ارسلان فصیحی به فارسی منتشر شده بود، از همین رو طی یک دهه اخیر مردم کشورمان آشنایی قابل توجهی با نوشته‌های شاعران و نویسندگان ترکیه پیدا کرده‌اند. در چنین شرایطی این سؤال مطرح می‌شود که اهالی ترکیه چقدر با ادبیات معاصر فارسی آشنا هستند، اُلفت در همین رابطه گفت:«نمی‌توانم با قطعیت به این سؤال پاسخ بگویم، با این همه گمان می‌کنم که مردم ترکیه بیشتر با شاعران ادبیات کلاسیک فارسی آشنایی داشته باشند، البته طی چند دهه اخیر اشعار شاعرانی همچون فروغ فرخزاد یا نوشته‌های غلامحسین ساعدی و صادق هدایت مورد توجه آنان قرار گرفته و بارها منتشر شده‌اند، البته از مصطفی مستور هم چند کتاب به ترکی در این کشور منتشر شده است.»
او درباره وضعیت ادبیات ترکیه و اینکه امکان عبور مجدد جایزه نوبل از این کشور وجود دارد یا نه گفت:«در ارتباط با جایزه نوبل نمی‌توان با قطعیت صحبت کرد ،چراکه ساز و کار آن قابل پیش‌بینی نیست، اما تا جایی که من اطلاع دارم آثار نویسندگان جنایی نویس و فانتزی نویس ترکیه به بیش از 20 زبان زنده دنیا ترجمه شد و احتمال کسب جوایز ادبی خارجی برای نویسندگان ترک دور از تصور نیست.» مژده الفت تا به امروز چند کتاب از اورهان پاموک ترجمه کرده، افزون بر این او دو مجموعه داستان با عنوان‌های «گرامافون» و«فرشته از تهران» هم نوشته است. از او برای تألیف داستان «شوالیه ها» در جایزه«داستان تهران» تجلیل شد.

منبع: ایران