زبان فارسی، میراث مشترک ملت‌های مشرق‌زمین است

1396/10/2 ۰۹:۱۵

فارسی گنجینه فرهنگی، ادبی و علمی است که همه ایرانیان را به هم پیوند داده تا جایی که هیچ عاملی توان جدایی آنها را نداشته است. همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی با جمع‌آوری مقالات و پژوهش‌ها، سعی در واکاوی این حوزه دارد.

فارسی گنجینه فرهنگی، ادبی و علمی است که همه ایرانیان را به هم پیوند داده تا جایی که هیچ عاملی توان جدایی آنها را نداشته است. همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی با جمع‌آوری مقالات و پژوهش‌ها، سعی در واکاوی این حوزه دارد.

محمود جعفری دهقی- دبیر علمی چهارمین همایش بین المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی و استاد دانشگاه تهران و عضو شورای عالی مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره اهداف این همایش و ضرورت توجه به زبان‌های ایرانی توضیح داده که در ادامه آن را می‌خوانید.

اهمیت زبان‌های ایرانی در چیست و چه گروه‌هایی این زبان‌ها را به کار می برند؟

زبان‌ها و گویش های ایران اسناد هویت ملی، دینی و فرهنگی ماست. پژوهش، حفظ و معرفی این اسناد که یکی از مهمترین گنجینه‌ها و ذخائر ملی است، خویشکاری همۀ دوستداران فرهنگ و تمدن ایران زمین است. کسانی که این زبان‌ها و گویش‌ها را به کار می‌برند عبارتند از اقوام ایرانی که مجموعه بزرگی شامل مادها، پارس‌ها و پارت‌ها در فلات ایران، کیمری‌ها و شاخه دیگری از سکاها و سرمت‌های منطقۀ اوکراین، آسی‌ها در منطقۀ قفقاز، سغدها، خوارزمیان، ختنی ها، هپتالیان و یوئه چی‌ها در آسیای میانه هستند. گروهی از این اقوام مانند مادها و پارس‌ها در حدود هزاره نخست پیش از میلاد به فلات ایران وارد شدند و در دامنه‌های زاگرس سکونت پیدا کردند و با اقوام بومی ایران درآمیختند. دو قوم ماد و پارس بعدها در سده‌های هشتم و هفتم پیش از میلاد حکومت‌های ماد و هخامنشی را تشکیل دادند. زبان‌های ایرانی حامل فرهنگ و جهان بینی ایرانی هستند و این فرهنگ را در سراسر جهان منتشر می‌کنند.

به همین دلیل امروزه بر این باوریم که زبان فارسی تنها متعلق به ایرانیان نیست، بلکه میراث مشترک ملت های مشرق زمین است. این میراث متعلق به مردم ایران، هند، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه و اقوام متعددی است که طی سده‌ها اندیشه‌های فلسفی، و عواطف و احساسات ادبی خود را به وسیلۀ آن پرورش داده و به تکامل رسانده‌اند.

زبان‌های ایرانی به چند بخش تقسیم می‌شوند؟

زبان‌های ایرانی به سه دوره باستان، میانه و نو تقسیم می‌شود. زبان‌های ایرانی باستان شامل زبان‌های مادی، فارسی باستان، اوستایی و سکایی، و زبان‌های ایرانی میانه شامل پارتی، پهلوی، سغدی، ختنی، خوارزمی و بلخی است. زبان‌های ایرانیِ نو نیز به دو گروه عمده غربی و شرقی تقسیم می‌شود، شامل گروه گسترده‌ای از زبان‌ها و گویش‌هایی است که امروزه در سراسر سرزمین‌های وابسته به جهان ایرانی تکلم می‌شود. این زبان‌ها در گذشته به واسطۀ وجود سه امپراتوری جهانی هخامنشی، اشکانی و ساسانی در فلات ایران و بیرون از آن گسترش پیدا کرده بود. به همین دلیل گستردگی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به گونه‌ای است که امروزه بخش قابل توجهی از آن‌ها در بیرون از مرزهای جغرافیای سیاسی ایران قرار گرفته است.

زبان‌های ایرانی نو در چه محدوده‌ای از دنیای امروز تکلم می‌شوند؟

نگاهی به برخی شاخه‌ زبانهای ایرانی تنوع و گستردگی این زبانها و گویش‌های آن را نشان می‌دهند. درحال حاضر زبانها و گویش‌های آسی، تالشی و کردی در مناطقی از قفقاز، داغستان، گرجستان، ارمنستان و اران تکلم می‌شود. گروهی از زبان‌ها و گویش‌های شرقی ایران در تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، کشمیر، پنجاب و سند تا سین کیانگ در شمال غربی چین، رواج دارند. بخش مهمی از گویش‌های جنوب غربی ایران تا کشورهای جنوبی خلیج فارس گسترده شده‌اند. همچنین، با همت شعرا و ادبای ایرانی، زبان فارسی دری در دوران اسلامی بخش قابل توجهی از شبه قاره هند، آسیای میانه و آسیای صغیر را فراگرفته است. این زبان برای سده‌های متمادی به عنوان زبان علمی و ادبی در این گستره بزرگ به کار رفته است.

آیا این توضیح شامل همه زبان‌های موجود در ایران است؟

در واقع افزون بر زبان‌های ایرانی نظیر کردی، بلوچی و لری و غیره، زبان‌های ترکی و عربی نیز که از سوی گروه بسیاری از هم میهنان ایرانی ما تکلم می شود، موجب غنای فرهنگی و علمی زبانهای ایرانی بوده و همواره به ارزش آن افزوده است. در واقع زبان فارسی به عنوان زبان رسمی به منزلۀ یکی از عوامل و عناصر اتحاد و یگانگی میان همۀ ایرانیان تلقی می شود. این زبان از چنان گنجینه فرهنگی، ادبی و علمی سترگی برخوردار است که از دیرباز همۀ ایرانیان را به هم پیوند داده است و هیچ عاملی توان جدایی آنها را از یکدیگر نداشته است.

قرار است چهارمین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایران به چه منظور و چگونه برگزار شود؟

 مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی به منظور بزرگداشت و حمایت از زبان‌ها و گویش‌های ایران برنامه نخستین همایش بین المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی را در سال ۱۳۹۱ بنیاد گذاشت و در سال ۱۳۹۳ دومین و در سال ۱۳۹۵ سومین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایران را برگزار کرد. این مرکز با همۀ تنگناها و مضایق مالی به برگزاری چهارمین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایران پرداخته و امیدوار است با حمایت دانشمندان و زبانشناسان ایرانی و جهانی گام تازه‌ای در معرفی و صیانت زبان‌ها و گویش‌های ایرانی بردارد.

دستاوردهای این همایش‌ها چه بود؟ آیا از نتیجه آنها راضی بودید؟

سه همایشی که پیش از این برگزار شده است، دستاوردهای متفاوتی داشته. یکی ارائه مجموعه سخنرانی‌هایی بود که از سوی استادان و پژوهشگران زبان‌های ایرانی ارائه شد و به لطف الهی و همت ریاست محترم مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی و همکاران سخت کوش بخش انتشارات مرکز، چاپ شده و در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است.

مجموعه مقالات سومین همایش نیز در زمان برپایی چهارمین همایش توزیع خواهد شد. دستاورد دیگر آشنایی دانشجویان و جوانان جستجوگر با مبانی زبان‌های ایرانی طی برپایی همایش از طریق آشنایی با استادان و پژوهشگران زبان‌های ایرانی است. از طرفی مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی با برپایی این همایش‌ها و ارتباط با استادان و سخنرانان توانست منبع ارزشمندی از داده‌های زبانی و گویشی ایرانی را فراهم سازد. همچنین پس از اجرای نخستین همایش زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، دبیرخانه دائمی زبان‌ها و گویش‌ها در مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی گشایش یافت تا این همایش‌ها در آینده نیز استمرار داشته باشد.

چه گروه‌ها و مراکزی در برپایی این همایش با شما همکاری می‌کنند؟

در حال حاضر همکاران من در مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی و دانشگاه تهران هم در قالب هیات علمی همایش و هم به عنوان داوران مقالات همکاری می‌کنند. افزون بر این، دانشگاه‌های تهران و ساپینزای رم و همچنین دانشگاه آزاد برلین در امور علمی همایش ما را یاری می‌کنند.

اهداف همایش چیست؟

هدف از این همایش آشنایی با آخرین دستاوردهای پژوهشی در زمینه زبان‌ها و متون ایرانی باستان، میانه و نو، بررسی گستره زبان‌های ایرانی به عنوان یکی از عوامل پیوند میان ملت‌های منطقه و ایجاد انگیزه در پژوهشگران جوان برای پژوهش‌های ژرف در عرصه زبان‌شناسی ایرانی است.

محورهای همایش چیست؟ 

برخی از محورهای همایش شامل  پژوهش‌های تازه در زمینه زبان‌ها و متون ایرانی باستان (فارسی باستان، اوستایی، سکایی و مادی)، پژهش‌های تازه در زمینه زبان‌ها و متون ایرانی میانه غربی (پارتی و فارسی میانه)، پژوهش‌های تازه در زمینه زبان‌ها و متون ایرانی میانه شرقی (سغدی، ختنی، خوارزمی و بلخی)، پژوهش‌های تازه در زمینه متون کهن فارسی از دیدگاه زبان‌شناسی،   جغرافیای زبان فارسی، رابطه زبان‌های ایرانی با دیگر زبان‌ها درگذر تاریخ، پژهش‌های تازه در زمینه گویش‌های ایرانی و دیگر مطالب مربوط به زبان‌های ایرانی می‌شوند. البته توضیحات بیشتر درباره محورها در سایت همایش نوشته شده است. 

زمان‌بندی همایش و نحوه بررسی مقالات چطور انجام می‌شود؟

دریافت خلاصۀ مقالات تا پایان آذرماه جاری ادامه دارد. پس از دریافت خلاصه ها نسبت به بررسی اولیه آنها اقدام خواهد شد. پس از اعلام نتیجه پذیرش خلاصه‌ها، نویسندگان مقالات تا پایان سال ۱۳۹۶ فرصت دارند تا اصل مقالات خود را برابر الگوی ارائه شده به دبیرخانه همایش اعلام کنند. دبیرخانه همایش پس از دریافت اصل مقالات نسبت به داوری آنها اقدام خواهد کرد. مقالات پذیرفته شده تا تاریخ  ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ به اطلاع صاحبان آنها خواهد رسید و از آنها درخواست می‌شود تا از طریق سایت همایش نسبت به ثبت نام نهایی اقدام کنند. همچنین از استادان و دانشجویان علاقه مند درخواست می شود برای آگاهی از جزئیات برنامه همایش به سایت دائمی همایش به نشانی www. cgie.org.ir مراجعه کنند.

منبع: ایسنا