1396/7/30 ۰۸:۳۷
تاریخ نشان میدهد که هرگاه جوامع دچار بحران و ظلم میشوند، بزرگانی به پا میخیزند و فریاد عدالت و آزادی و آزادگی سر میدهند. برخی از این بزرگان را جامعه زمانشان توان درک و تفهمشان را ندارد و از اینرو آنان با تمام وجود از تمام تعلقات خود میگذرند و جانشان را در راه ایمان و عقیده خود نثار میکنند. امام حسین(ع) یکی از حماسهسازان نهتنها اسلام و تشیع بلکه برای تمام طول تاریخ بوده است. قیام امام حسین(ع) درسهای بسیاری در خود نهفته دارد. شاید یکی از مهمترین این درسها مبارزه با ظلم بوده است تا جایی که او خودش مظلوم به شهادت رسید اما مبارزه را تا آخرین قطره خونش ادامه داد.
عزاداری سیاسی و ایدئولوژیک یا عزاداری مردمی پیمان محمودی : تاریخ نشان میدهد که هرگاه جوامع دچار بحران و ظلم میشوند، بزرگانی به پا میخیزند و فریاد عدالت و آزادی و آزادگی سر میدهند. برخی از این بزرگان را جامعه زمانشان توان درک و تفهمشان را ندارد و از اینرو آنان با تمام وجود از تمام تعلقات خود میگذرند و جانشان را در راه ایمان و عقیده خود نثار میکنند. امام حسین(ع) یکی از حماسهسازان نهتنها اسلام و تشیع بلکه برای تمام طول تاریخ بوده است. قیام امام حسین(ع) درسهای بسیاری در خود نهفته دارد. شاید یکی از مهمترین این درسها مبارزه با ظلم بوده است تا جایی که او خودش مظلوم به شهادت رسید اما مبارزه را تا آخرین قطره خونش ادامه داد.
امروزه در جامعه ایران برخی روشنفکران و جامعهشناسان بر این نظرند که مراسم عزاداری و مذهبی شیعیان چیزی جز نوعی حالات مازوخیستی نیست که هم شادی را از جامعه میزداید و هم مانع حرکت جامعه میشود. از سوی دیگر با ایدئولوژیک خواندن این مراسم سعی دارند عزاداری امام حسین را کمرنگ جلوه دهند. در پاسخ میتوان اینگونه بیان داشت که قیام سرخ امام حسین(ع) خود یکی از محورهای اساسی انقلاب اسلامی ایران بوده است و به این معنا این تفکر و اندیشه با وجود اینکه بیش از هزار سال از آن میگذرد اما در خودش این پتانسیل و توانایی و قدرت بسیجکنندگی را دارد که زمینهساز آخرین انقلاب کلاسیک دوران معاصر شود. از سوی دیگر در تفکر عاشورایی و حسینی کلیدواژه اساسی قیام و مبارزه با ظلم است. اگرچه در جامعهشناسی مفهومی با عنوان ظلم ساخته و پرداخته نشده است اما همان چیزی که بهعنوان سلطه در اندیشههای بسیاری از جامعهشناسان چپ ساخته شده است، لازمهاش قیام و مبارزه است. همانگونه که در اندیشههای مارکسیستی نیز بیان میشود آگاهی یافتن بدون پراکسیس معنایی ندارد و انسان تا زمانی که دست به عمل نزند به منزله این است که به آگاهی نرسیده است. بنابراین قیام امام حسین نهتنها سستی و رخوت به جامعه تزریق نمیکند بلکه جامعه را برای حرکت روبه جلو مهیاتر از همیشه خواهد کرد.
امروزه با وجود اینکه بشر غربی دچار روزمرگی شده است و برای رهایی از این روزمرگی رو به سوی عرفانهایی میآورد که خودساخته بشرند، به بیانی خلأهایی در زندگی بشر غربی ایجاد شده است که جز با دین حل آنها میسر نمیشود. پیتر برگر بیان میکند که انسانها ذاتا گرایش به این دارند که نظم معنیداری را بر واقعیت حاکم کنند. این نظم معنیدار را ناموس مینامد. از آنجا که مقررات، نقشها، الزامها و نهادهای اجتماعی بسیار شکنندهاند نیاز به آن داریم که پیوسته به ما یادآوری شود که پیش و کم چه کنیم. در این میان باید معانی متبلور در فرهنگ و نهادها همیشه به ما گوشزد شود. این یادآوری را مناسک برای ما انجام میدهند. (همیلتون، 1390: 273) در واقع با توجه به این بیان پیتر برگر که خود ازجمله جامعهشناسان معاصر است باید گفت که مراسم و مناسک عزاداری برای امام حسین (ع) راه و رسم زندگی را به انسان نشان میدهد و به زندگی او معنا و مفهوم میبخشد و همواره به انسان تذکر میدهد که زیست او باید چگونه باشد. این خود یک آرمان اساسی برای زیست دینی یک انسان مسلمان و بهویژه شیعه مذهب است و زمانی که انسان به این نقطه از درک و فهم برسد که «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» آنگاه زیست حسینی مییابد و همواره روبه سوی تعالی و رشد خواهد داشت.
درباره ایدئولوژیک بودن مراسم عزاداری امام حسین(ع)، گاهی ایدئولوژیک بودن در معنای اجباری بودن و سیاسی بودن اینگونه مراسم آورده میشود که توسط نظام سیاسی راهبری میشود. اما باید دانست که انقلاب اسلامی که از دل قیام امام حسین(ع) بیرون آمده است و همواره برای احیای ولایت و راه ائمه(ع) در تلاش بوده است و ایدئولوژیک بودن در این معنای ذاتی نظام و انقلاب است و نظام قاعدتا از مناسک و عزاداریهای محرم حمایت میکند. اما از سوی دیگر ایدئولوژیک بودن در معنای اجباری بودن و این که ملت از روی اجبار این مراسم را برگزار میکنند، نمیتواند درست باشد؛ چرا که در منش ایرانیان و در روح تاریخی این سرزمین و جامعه همسویی و پیروی از ولایت و ائمه همواره وجود داشته است. بنابراین برگزاری این مراسم خود ریشه در اعتقادات و باورهای اسلامی مردم ایران دارد و به نوعی این مراسم که سالهاست در ایران برگزار میشود به نوعی تبدیل به بخشی از منش و حتی هویت مردم شده است. مردم ایران با نام امام حسین(ع) احساس هویت میکنند و خود را پیرو و رهروی او میداند و بنابراین شیعه بودن و پیروی از ائمه بهعنوان بخشی از هویت مردم است. برخی جامعهشناسان مراسم عزاداری در فرهنگ تشیع را علت دوری از شادی در جامعه میدانند و به گونهای با دوگانهسازی غم و شادی، شادی آن هم در معنایی ظاهری را بر غم رجحان میدهند؛ درحالی که غم و شادی هر دو در فرهنگ مردم جای دارد و حتی با یک نگاه کارکردگرایی نیز میتوان گفت که هر دو برای تداوم جامعه لازم هستند.
منابع: همیلتون، ملکم (1390). جامعهشناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، نشر نی، تهران.
فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید