1396/4/3 ۰۹:۳۴
واقعیت این است که ادبیات مقاومت فلسطین، به طور ناگهانی ظاهر نشده است، بلکه سال ها پیش از تأسیس دولت اسراییل، بی آنکه این نام را برخود داشته باشد شکل گرفته است. تردیدی نیست که از همان آغاز توطئه فروش زمین به یهودیان و تأسیس دفتر یهود در فلسطین، روشنفکران عرب احساس خطر کرده بودند و در آثار خود به مردم فلسطین همواره هشدار می دادند.
نخستین کسی که برای نخستین بار به صراحت در کتابش با عنوان«بیداری عرب»خطر یهود در فلسطین را هشدار داد، نجیب عازوری،یکی از چهره های برجسته در جهان عرب بود. او که سیاستمدار و پژوهشگری توانا بود در این کتاب اظهار داشت که«دو پدیده بسیار مهم با ماهیت یکسان اما در تضاد با یکدیگر، در قسمت آسیایی ترکیه در شرف وقوع است که سرنوشت آینده تمامی جهان به نتیجه نهایی این برخورد و جدال وابسته است. این دو رخداد عبارتند از بیداری جهان عرب و دیگری تلاش قوم یهود که در تدارک برپایی دوباره پادشاهی باستانی اسراییل است.»
نکته ای که در رویکرد نجیب عازوری برایم قابل توجه است این است که او می گوید آینده تمامی جهان به این درگیری وابسته است. اکنون که این سطور را می نویسم درست ۱۰۹ سال از اظهارنظر عازوری گذشته است؛ زیرا عازوری کتابش را درسال ۱۹۰۵ منتشر کرده است و می بینیم که اکنون جهان به دو قسمت تقسیم شده است. جهان سرمایه داری غرب که بیشتر با صهیونیسم درآمیخته است و طرفدار اسراییل است و جناح دیگر بیشتر ملت های آزاد جهان و نیز مسلمانان که با فلسطین همدردی می کنند.
نظام سرمایه داری که اکنون به افلاس رسیده است، با نقشه صهیونیزم سرمایه دار، برای نجات خود و دستیابی به سرمایه های خاورمیانه و اصولاً مشرق زمین، برای درهم کوبیدن اتحاد مسلمانان، گروه های تروریستی انحرافی را در میان مسلمانان به راه انداخته است و گروهی از کشورهای اسلامی که به آنان وابسته اند،هزینه این گروه ها را می پردازند تا با ترور و کشتار و اعمال قرون وسطایی مردم را به اسلام بدبین کنند و در نتیجه آنها بتوانند با اشغال کشورهای آنان با عنوان فریبکارانه«دخالت انسان دوستانه» سرمایه های این ملت ها را به غارت برند. اکنون در افغانستان، عراق، لیبی، سودان، سومالی، طالبان، داعش، بوکوحرام و امثال این سازمان های مخوف تروریستی را می بینیم.
به طور اخص، مقاومت در فلسطین در دو شاخه مسلحانه و ادبی از دهه ۱۹۳۰ آغاز می شود. از پیشتازترین افرادی که ملت فلسطین را برای مقاومت مسلحانه در برابر انگلستان و صهیونیزم رهبری کرد عزالدین قسام بود. باید بگویم که ادبیات مقاومت، با آنکه پیش از مقاومت مسلحانه آغاز شده بود، همواره با آن و بعد از آن به کار خود ادامه داد.
از برجسته ترین ونخستین شخصیت های ادبی فلسطین که ادبیات مقاومت را پی ریزی کردند، ابراهیم طوقان و خواهرش فدوا طوقان و عبدالرحیم محمود و ابوسلمی را می توان نام برد. باید بگویم که روشنفکران و ادیبان فلسطین و عرب در سه جبهه نبرد می کردند؛ نخست سران جاه طلب و سرمست و نادان عرب، سپس استعمار انگلیس و دیگر نفوذ صهیونیزم. انگلستان با ابلاغ بیانیه ای توسط لرد بالفور تاسیس کانون یهود را در فلسطین رسما اعلان کرد.
بالفور وزیر امور خارجه انگلیس بود که به طور ضمنی به یهودیان تاسیس دولت اسراییل را نوید داد. ابراهیم طوقان که در سال ۱۹۴۱ یعنی پیش از تاسیس دولت اسراییل درگذشت، در شعری خطاب به انگلیس ریاکار می گوید:
«ای بالفور!
آنچه در جام خود داری خون شهیدان است
و حباب های آن، زنهار تو را نفریبد
آنها روح شهیدان است که به سوی تو می جهد»
متأسفانه هشدارهای ادبیات مقاومت کارساز نشد و سران عرب به این جنایت تن دادند و دولت غیر قانونی اسراییل در سال ۱۹۴۸ رسما از سوی سازمان ملل تایید شد. سرنوشت ادبیات مقاومت در فلسطین اشغالی سرنوشتی همچون مقاومت مسلحانه دارد و همواره قلم ها را به سلاح تبدیل کرده است. باید یادآور شد که ادبیات مقاومت فلسطین، فریاد مظلومانه مردم این سامان را به گوش همه جهانیان رسانیده است. برای نخستین بار، شهید«غسان کنفانی»نویسنده و روزنامه نگار، کتابی با عنوان«الأدب الفلسطینی المقاومت حتی لاحتلال»(۱۹۴۸ ــ ۱۹۶۸)ادبیات مقاومت فلسطین در سرزمین های اشغالی، نوشت.
غسان کنفانی در این کتاب، آنچه را که از سال تأسیس دولت اسراییل ۱۹۴۸ تا شکست اعراب از اسراییل در ۱۹۶۸ نوشته شده، بررسی کرده است. بخش مهمی از این کتاب به شعر مقاومت فلسطین اختصاص دارد. از آن زمان تاکنون در این سال ها شعر مقاومت فلسطین، بالیده و رشد کرده است تا آنجا که همه شاعران جهان به نوعی به شعر مقاومت فلسطین پیوسته اند.
یوگنی یفتوشنکو، شاعر معاصر روس، از نخستین کسانی بود که شعر مقاومت فلسطین را به زبان روسی ترجمه کرد. گروهی از اهل ادب ایران و نیز نگارنده بیش از ۴۰ سال است (ازدهه ۱۳۴۷) که شعر مقاومت فلسطین را در ایران ترجمه
می کند و همواره شعر فلسطین را به مخاطبان ایرانی ابلاغ کرده است. بی تردید شاعران متعهد جهان از ناظم حکمت گرفته تا شاعران عرب غیر فلسطینی همه در حوزه ادبیات مقاومت فلسطین قرار گرفته اند.همان طور که از سخن نجیب عازوری برمی آید، جهان پس از صهیونیزم دوپاره شده است.
هنگامی که نخستین بار، جهان با پدیده ای به نام «آواره فلسطینی» مواجه شد، این بدر شاکر السیاب شاعر بزرگ عراقی بود که شعری توفنده و ملامتگرانه خطاب به جهانیان سرود:
«قابیل برادرت کجاست؟
برادرت کجاست؟
آسمان خشم خویش را برای فریاد برآوردن گرد آورده است
ستارگان برای فریاد برآوردن درهم پیچیده شده اند
قابیل برادرت کجاست؟»
(درخیمه های آوارگان فلسطینی)
بعد از حمله اسراییل و کشتار بی رحمانه آوارگان صبرا و شتیلا، نزار قبانی شاعر سوری سرود: زنان ما
غم های فلسطین را براشک درختان ترسیم می کنند
و اطفال فلسطین را
در وجدان بشریت به خاک می سپارند.
از این پس، یکی از مهم ترین و دردناک ترین تم های شعر مقاومت فلسطین، آوارگی و امید به بازگشتن به وطن است. راضی صدوق، شاعر آواره فلسطین که مدتی در کویت سرگردان بود، خطاب به دختر کوچکش رُلا (رُلی) می سراید:
«دخترکم، تو جهانی را می مانی
بی رنگ، پایمال و در به در
رُلای من اینجا
پدرت، بیگانه، زبون شده
و فراری ای بیش نیست»
باید بگویم، اگرچه برخی کشورهای عربی مانند کویت، گروهی فلسطینی را در خود اسکان دادند اما چنان بر آنها سخت می گرفتند که به ناچار فلسطینیان به کارهای حقیر روی
می آوردند. این طرحی بود تا آوارگان فلسطین در کشورهای عربی مضمحل شوند و دیگر کسی برای بازگشت به فلسطین وجود نداشته باشد. به خاطر دارم در دهه ۱۹۷۰ طبق آماری که منتشر شده بود، بیشترین تعداد زنان روسپی را در کویت، آوارگان فلسطینی تشکیل می دادند.
ابوسلمی، که نامش را بالاتر آوردم، از شاعران دیگر فلسطین است که امید به بازگشت دارد. او در شعر «ما بازمی گردیم سنعود» می گوید:
« فلسطین عزیز من!
چگونه می توان دور از دشت ها و تپه های تو زیست
دامنه خونین کوهسارانت سرخی اش را به افق بخشیده است
و همگی مرا می خوانند.»
بعد از شکست ۱۹۶۷ اعراب ازاسراییل، نزار قبانی شاعر سوری و عبدالوهاب البیاتی شاعر متعهد عراقی، سخت ترین پرخاش ها را به سران فاسد عرب در اشعارشان بیان کردند. در حقیقت اگر خیانت آنان نمی بود، اسراییل نمی توانست به کمک غرب فلسطین را یک شبه اشغال کند و ساکنان اصلی آنجا را آواره کند. عبدالوهاب البیاتی سرود:
«در قهوه خانه های شرق
با کلام می جنگیم
با شمشیرهای چوبی
با دروغ ها و خیال بافی ها
وقت را به بطالت می گذرانیم و تُرهات می بافیم
و یکدیگر را به کشتن می دهیم
ما بسان خرده ریزه های نان هستیم
در قهوه خانه های شرق
مگس ها را ردیف می کنیم و ادای زنده بودن
در می آوریم
در زباله دان تاریخ، ما تنها سایه انسان هستیم.»
باید بگویم، شعر مقاومت فلسطین، اکنون به جریانی خروشان و مواج درآمده است که ادبیات جهان را به خوبی تغذیه می کند. اکنون که غزه در آتش می سوزد، جهان همچنان با مردم فلسطین رنج می کشد. زیرا فلسطین، رنج انسان است و فراتر از مساله ای
منطقه ای است.
در اردن، وزیر اسبق آموزش و پرورش، آقای دکتر صلاح جرار، شعری بلند خطاب به دلاوران غزه سروده است. او در بخشی از این شعر می گوید:
«قندیل هایی است در کناره شب
که آنان را مردانی افروخته اند
که زمین را و فضا را دوست می دارند
آنان با شمشیرهای بُرانِ صبر به جنگ دشمن برخاسته اند
شمشیرهایی که سخت برنده است.
دکتر محمودالعسل اردنی، اشعاری سروده است که در بخشی از آن می گوید:
«مادر! من یک فلسطینی هستم از غزه
من نه از حماسم و نه از الفتح»
نسل ناپاکان با هواپیماهایشان خانه های ما را ویران کردند
و با تانک هایشان سامان ما را نابود ساختند
چه کسی از حق دفاع می کند؟ آنکه غرق در جام باده است!
عرب ها اگر به خاطر من بخندند یا گریه کنند
از روی تقلید است
مادر مهراس، زیرا آن که از خدا بترسد، از خلایق باکی ندارد.»
شاعر معروف اردنی، یوسف حمدان، در شعری که به کاریکاتوریست مشهور فلسطینی ناجی العلی تقدیم کرده، سکوت اعراب را تقبیح می کند (ناجی العلی این کاریکاتوریست مشهور فلسطینی در سال ۱۹۸۷ در لندن ترور شد):
«ای ناجی! ما در حیرتیم و حیرت مااین است
که همواره ما گرفتار سکوت هستیم
وقتی برای تو مرثیه ساز می کنیم ما برای خویشتن مرثیه سر می دهیم
و برای ندای حق که زود به قتل رسید.»
بررسی ادبیات مقاومت فلسطین، به مجالی بیش از این نیاز دارد که دراین اندک نمی گنجد. شاید وقتی دیگر فرصتی باشد که بتوانیم دراین باره بیشتر بگوییم.
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید