نهمین سالگرد خاموشی سید جعفر شهیدی / محمود فاضلی

1395/10/25 ۰۸:۴۳

سید جعفر شهیدی از جمله شخصیت‌های فرهنگی است که کمتر شناخته شده است. او با تحمل سختی‌های بسیار به تحصیل علوم دینی در حوزه علمیه نجف پرداخت و با کسب درجه اجتهاد به ایران بازگشت.

سید جعفر شهیدی از جمله شخصیت‌های فرهنگی است که کمتر شناخته شده است. او با تحمل سختی‌های بسیار به تحصیل علوم دینی  در حوزه علمیه نجف پرداخت و با کسب درجه اجتهاد به ایران بازگشت. ابتدا در دبیرستانی در تهران شروع به تدریس کرد. هم‌زمان تحصیلات دانشگاهی را هم پی گرفت. وی در دو رشته معقول و منقول (الهیات)  و زبان و ادبیات فارسی مدرک لیسانس دریافت کرد. سپس دکتری زبان ادبیات فارسی را از استادان صاحب نام دانشگاه تهران دریافت کرد و بلافاصله عضو هئیت علمی دانشگاه شد. تدریس برای او یک شغل نبود، او به این کار عشق می‌ورزید. او برای تدریس، زمان و مکانی قائل نبود. در خارج از دانشگاه و حتی در منزل شخصی خود پذیرای دانشجویان بود.

دوران تدریس و فعالیت او در دانشگاه تهران دوران طلایی دانشکده ادبیات بود. در دهه 1350 شهیدی و استادان جوان دانشگاه محیط آنجا را به یک آکادمی علمی تبدیل کردند، چنانکه بسیاری از دانشمندان و دانشجویان خارجی به ایران روی آوردند. او همزمان با تدریس در دانشگاه در موسسه لغت نامه دهخدا با علی‌اکبر دهخدا و دکتر محمد معین همکاری داشت و پس از بیماری و فوت دکتر معین ریاست این موسسه را برعهده گرفت. با تلاش او بود  که لغت نامه به سرانجام رسید.

شهیدی در بسیاری از کنفرانس‌های علمی و مذهبی حضور فعالی داشت. از آنجا که او تحصیل کرده هر دو روش حوزوی و دانشگاهی بود و بر هر دو زمینه تسلط داشت پیشنهادهایی برای اصلاح نظام تحصیلی در ایران را ارائه کرد. آثار مکتوب او بسیار است و مقالات بسیاری در مجلات مختلف ایرانی و عربی منتشر ساخت و بیش از 30 کتاب در موضوعات گوناگون تالیف، ترجمه و تصحیح کرد. کتاب‌های شهیدی را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: آثار ادبی و آثار تاریخی. تالیفات ادبی او بیشتر در زمینه شرح و تصحیح متون ادب فارسی است. دیگر علاقه‌مندی و مطالعات وی در باره تاریخی اسلام به خصوص صدر اسلام و تاریخ تشییع بود. کتاب‌های «پس از پنجاه سال» و «تاریخ تحلیل اسلامی» از مهم‌ترین تالیفات وی در باره حوادث قرون اولیه اسلام‌اند.او نگاه نقادانه به منابع اصلی تاریخ اسلام داشت و بسیاری از مطالب نوشته شده مستشرقان را در این باره نمی‌پذیرفت. وی با نگاهی جدید کتاب «تاریخ تحلیلی اسلام» را نوشت که تا پیش از وی در ایران سابقه نداشت.

 تسلط او بر زبان عربی فقط بر صرف و نحو نبود؛ بلکه در مکالمه و سخنرانی نیز تبحر بسیاری داشت و با حضور در کنگره‌های بین‌المللی مانند کنگره تمدن اسلامی در بیروت و کنگره تاریخی علوم اسلامی در حلب چنان مسلط مطالب را به زبان عربی بیان می‌کرد که حتی استادان آن زبان نیز اذعان داشتند که در میان عرب زبانان هم افرادی با این مهارت اندک‌اند. وی در فقه و اصول و ادبیات عرب چنان تبحر یافت که از سوی آیت‌الله سیدابوالقاسم خویی به کسب درجه اجتهاد نائل آمد. پس از بازگشت به ایران به قم رفت و در کلاس‌های درس آیت‌الله بروجردی حضور یافت. پس از چندی که در تهران با کسوت روحانیت در جامعه حاضر می‌شد این لباس را برای همیشه کنار گذاشت. شهیدی بار مسئولیت چنین لباسی را بسیار سنگین می‌دانست و تا آخر عمر برای آن حرمت قائل بود. او ترک لباس را به معنی پشت کردن به روحانیت نمی‌دانست.

شهیدی نقش مهمی در به پایان رساندن لغت نامه دهخدا داشت و کار نیمه تمام دکتر معین را نیز در نگارش فرهنگ معین به پایان رساند. او به عنوان وصی دکتر معین وظیفه پایان هر دولغت نامه را برعهده گرفت و اگر سعی و تلاش شهیدی نبود شاید هیچ یک از آنها به آن کیفیت به ثمر نمی‌رسیدند. وی همزمان به بسیاری از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی همچون مصر، عراق، اردن، الجزایر، عربستان، عمان و چین سفر کرد و در نشست‌های ادبی – اسلامی شرکت کرد.

به گفته دوستان و شاگردانش، تواضع راستین و اخلاص، از مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیتی‌ وی به شمار می‌رفت. سخت کوشی و جدیت از توصیه‌های وی به شاگردانش بود.ایستادگی در برابر مصائب از شخصیت قوی او حکایت داشت. در سال 1374 منزل شخصی خود را در اختیار شهرداری منطقه هشت قرار داد تا به کتابخانه عمومی تبدیل شود. او بیشتر هدایای خود را به دیگران بخشید. هدایای نقدی‌ای را که همراه با نشان درجه یک دانش دریافت کرده بود برای استفاده در صندوق قرض الحسنه دانشگاه و کمک به کارکنان موسسه لغت نامه دهخدا به رئیس دانشگاه تهران اهدا کرد. وی در 23 دی 1386 در نود سالگی درگذشت.  

منبع: کتاب سیدجعفر شهیدی، نوشته اکبر خوش زاد، انتشارات سوره مهر.