اصل ختایی در کتاب آرایی ایران / یعقوب آژند

1395/9/29 ۰۸:۳۸

اصل یا قلم «ختایی» دومین اصل از اصول هفتگانه کتاب آرایی ایران است. هنرمندان ایرانی این اصل را با الهام از نقشمایه های چینی بر روی ظروف چینی به کار گرفته، آن را متحول کردند و با ذوق و سلیقه تزیینی کتاب آرایی ایران تطبیق دادند. با این که در منابع از حضور نقاشان و ظروف چینی در پیش از سده هفتم هجری اشاراتی در دست است ولی از نقشمایه ختایی چندان یادی نشده و به نظر میرسد با ورود مغولان به سرزمین ایران، نقشمایه «ختایی» روی ظروف چینی برای هنرمندان ایرانی شناخته شده است.

اصل یا قلم «ختایی» دومین اصل از اصول هفتگانه کتاب آرایی ایران است. هنرمندان ایرانی این اصل را با الهام از نقشمایه های چینی بر روی ظروف چینی به کار گرفته، آن را متحول کردند و با ذوق و سلیقه تزیینی کتاب آرایی ایران تطبیق دادند. با این که در منابع از حضور نقاشان و ظروف چینی در پیش از سده هفتم هجری اشاراتی در دست است ولی از نقشمایه ختایی چندان یادی نشده و به نظر میرسد با ورود مغولان به سرزمین ایران، نقشمایه «ختایی» روی ظروف چینی برای هنرمندان ایرانی شناخته شده است. پیداست که نقشمایه ختایی از سه نقش گل خشخاش، گل عناب و گل نیلوفر تشکیل شده بود. هنرمندان ایرانی پس از آشنایی با این نقشمایه، آن را اصل دوم کتاب آرایی ایران قرار داده و درآن تغییراتی به وجود آوردند و نقشمایه ها و آرایه های مختلف از آن ساختند. آن ها گل های ختایی را به زیباترین وجه در حواشی نگاره ها و روی جلد ها و حتی بعد ها روی پارچه ها و قالی ها و اشیا چوبی و فلزی و غیره به کار بردند. از این ها گذشته، نقشمایه ختایی در ایران همگام با وجوه گوناگون فرهنگی آن اشکال مختلفی به خود گرفت و با نقوش گل های پیش از اسلام در هم آمیخت و گاه حالت انتزاعی پیدا کرد. اصل یا قلم «ختایی» از دوره شاه عباس اول به بعد با عنوان گل های شاه عباسی بر روی رسانه های مختلف هنری از جمله قالی بافی به کار رفت. در این مقاله سیر تکوینی اصل یا قلم «ختایی» در متون بازمانده هنری جست و جو و سپس اشکال گوناگون آن را بر روی آثار هنری ارزیابی و بازکاوی شده است.

نگره دانشگاه شاهد سال چهارم بهار 1388 شماره 10

 دریافت مقاله

منبع: پرتال جامع علوم انسانی