نامی جاودان برتارک فرهنگ ایران‌زمین / نرگس صالح‌نژاد

1395/7/19 ۰۸:۲۹

ایرج افشار۱۶ مهر ۱۳۰۴ ه.ش در تهران به دنیا آمد. پدرش، محمود افشار یزدی و مادرش نصرت برازنده نام داشت. دوره دبستان و دبیرستان را در فاصله سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۲۴ در دبستان زرتشتیان، شاهپور تجریش و دبیرستان فیروز بهرام گذراند. در سال 1324 با شایسته افشاریه ازدواج کرد که حاصل آن چهار فرزند به نام‌های بابک، بهرام، کوشیار و آرش بود. افشار در سال ۱۳۲۵ به دانشکده حقوق دانشگاه تهران راه یافت و در مجله «آینده» نخستین تجربه اداره و انتشار نشریه‌های فرهنگی را با کار عملی آموخت. همزمان با «آینده»، به همکاری با مجله «جهان نو» پرداخت.

ایرج افشار۱۶ مهر ۱۳۰۴ ه.ش در تهران به دنیا آمد. پدرش، محمود افشار یزدی و مادرش نصرت برازنده نام داشت. دوره دبستان و دبیرستان را در فاصله سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۲۴ در دبستان زرتشتیان، شاهپور تجریش و دبیرستان فیروز بهرام گذراند. در سال 1324 با شایسته افشاریه ازدواج کرد که حاصل آن چهار فرزند به نام‌های بابک، بهرام، کوشیار و آرش بود. افشار در سال ۱۳۲۵ به دانشکده حقوق دانشگاه تهران راه یافت و در مجله «آینده» نخستین تجربه اداره و انتشار نشریه‌های فرهنگی را با کار عملی آموخت. همزمان با «آینده»، به همکاری با مجله «جهان نو» پرداخت. او پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۹ به عنوان دبیر به تدریس در دبیرستان‌های تهران مشغول شد.

در سال ۱۳۳۰ به کتابخانه دانشکده حقوق تهران، بزرگ‌ترین کتابخانه دانشکده‌ای ایران در آن دوره منتقل شد و امور کتابخانه را برعهده گرفت. در سال ۱۳۳۱ با همکاری و همفکری محمدتقی دانش‌پژوه، عباس زریاب خویی، منوچهر ستوده و مصطفی مقربی، مجله «فرهنگ ایران زمین» را تأسیس کرد. ایرج افشار نخستین دفتر کتاب‌های ایران که سرآغاز تدوین و انتشار کتابشناسی ملی بود را در سال‌۱۳۳۰ به مدت ۱۲ سال منتشر کرد. از سال 1333تا 1335 سردبیر مجله «سخن» به صاحب امتیازی دکتر پرویز ناتل خانلری شد و در همین زمان مجله «کتاب‌های ماه» را از سال 1334 تا 1340 منتشر کرد.

در آغاز سال ۱۳۳۵ قائم‌مقام بنگاه ترجمه و نشر کتاب شد که مدیریت آن با احسان یارشاطر بود.در همان سال در دوره آموزشی یونسکو در فرانسه شرکت کرد و با فنون کتابداری جدید و موازین نوین و مبانی نظری علم کتاب شناسی آشنا شد.  تدریس کتابداری جدید در دانشسرای عالی، مدیریت و سردبیری مجله «راهنمای کتاب» از سال ۱۳۳۷، تأسیس باشگاه کتاب با همکاری یارشاطر، معروف به «انجمن کتاب»، انتشار نشریه «نسخه‌های خطی» با همکاری محمدتقی دانش‌پژوه، از سال ۱۳۴۱ ریاست کتابخانه ملی و از سال ۱۳۴۲ رئیس مرکز تحقیقات ایران‌شناسی، از سال ۱۳۴4 تا سال ۱۳۵۷ رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران و استاد رشته تاریخ در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، از دیگر فعالیت‌های او بود.

افشار در سال ۱۳۵۷ در مقام استادی بازنشسته شد و بار دیگر انتشار مجله آینده را از سر گرفت. آینده در سال ۱۳۷۲ تعطیل شد. با تعطیلی آینده افشار چاپ مقالات خود را به مجله «کلک» و سپس مجله «بخارا» سپرد. در همین ایام مسئولیت انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار را خود بر عهده گرفت و به گردآوری و انتشار کتاب‌ها و مقاله‌های پژوهشی در انتشارات این بنیاد در زمینه مطالعات ایران‌شناسی مشغول شد و تا پایان عمر به تدوین، نظارت بر انتشار و نگارش در زمینه‌های مورد علاقه خود ادامه داد که حاصل آن حدود 300 کتاب در زمینه‌های ایران‌پژوهی، نسخه‌شناسی، کتاب‌شناسی، فهرست‌نگاری، قاجارشناسی، رجال‌شناسی، اطلاع‌رسانی فرهنگی، متون کهن فارسی و بیش از 2000 مقاله و یادداشت از رجال فرهنگی ایران در دوره معاصر، ایران‌شناسان خارجی، معرفی و نقد کتاب، نکات و اسناد تاریخی، جغرافیای تاریخی، باستان‌شناسی و سفرنامه بود. افشار به دلیل ارتباطات علمی و شخصی گسترده خود که با پژوهشگران خارج از ایران داشت عاملی برای تبادل زمینه‌های علمی و پژوهشی داخل و خارج از کشور شد. در سال ۱۳۷۴ فهرست ‌نگاری نسخه‌های خطی فارسی در «کتابخانه ملی اتریش» در وین را به عهده گرفت و انجام داد. ایرانشناس ایرانگرد، تمام خاک ایران و بخش‌های مهمی از نواحی فارسی‌زبان خارج از کشور را به تنهایی یا همراه با منوچهر ستوده، زریاب خویی و پازوکی، شفیعی کدکنی و ابراهیم پورداوود، سواره و پیاده مورد مطالعه قرار داده بود، هزاران یادداشت ، دهها هزار قطعه عکس از شخصیت‌ها، بناها، آثار تاریخی و کتابی به نام «سفرنامه گلگشت در وطن» را برای ایران‌شناسان و تاریخ‌پژوهان این مرزوبوم برجای گذارد. اما این تمام آن چیزی که افشار نگاشت، نیست: پژوهش‌های ایران‌شناسی نامواره دکتر محمود افشار، دفتر تاریخ، ریاض الفردوس خانی، فرهنگ ایران زمین در ۳۰ جلد، نامه‌های قزوینی به تقی‌زاده یادداشت‌های قزوینی در ۱۰ جلد، مسائل پاریسیه با همکاری علی‌محمد هنر در ۴ جلد، نامه‌های تهران شامل ۱۵۴ نامه از رجال دوران به سید حسن تقی‌زاده، زندگی طوفانی(خاطرات سید حسن تقی‌زاده) روزنامه خاطرات امین لشکر تألیف میرزا قهرمان امین لشکر به اهتمام ایرج افشار، مسافرت نامه کرمان و بلوچستان تألیف عبدالحسین میرزا فرمانفرما و به کوشش ایرج افشار، خاطرات دیوان بیگی (میرزا حسن خان) تألیف میرزا حسن خان به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت، خاطرات سردار اسعد بختیاری تألیف جعفر قلی خان امیر بهادر به کوشش ایرج افشار، کتابشناسی فردوسی و شاهنامه (از آغاز نوشته‌های پژوهشی تا سال ۱۳۸۵)گردآوری ایرج افشار، چهل سال تاریخ ایران ۳جلد تألیف محمدحسن خان اعتمادالسلطنه به اهتمام ایرج افشار و اهدای کتابخانه شخصی به مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی حاصل کارنامه مرد جاودان فرهنگ ایران‌زمین است.  افشار در هجدهم اسفندماه ۱۳۸۹ و پس از طی یک دوره بیماری شش ماهه در سن ۸۵ سالگی درگذشت.

سایت ایرج افشار

منبع: روزنامه ایران