حکمت ها و حکایت های بزرگمهر حکیم در ادب فارسی

1395/5/31 ۱۲:۴۰

وزیر و حکیم روزگار خسرو اول انوشیروان ساسانی، نامی که در متون پهلوی به صورت وچور گمتر و وزرگمهر بختگان و در متون فارسی و عربی دورۀ اسلامی به صورت های گوناگون همچون بزرگمهر، بزرجمهر، بوذرجمهر و ابوذرجمهر آمده است.

 وزیر و حکیم روزگار خسرو اول انوشیروان ساسانی، نامی که در متون پهلوی به صورت وچور گمتر و وزرگمهر بختگان و در متون فارسی و عربی دورۀ اسلامی به صورت های گوناگون همچون بزرگمهر، بزرجمهر، بوذرجمهر و ابوذرجمهر آمده است.

پندنامۀ بزرگمهر به انوشیروان و اندرزگویی و نیز اشتغال او به ارشاد انوشیروان، چنان مورد توجه توجه نویسندگان دورۀ اسلامی واقع شده است که در آثار نویسندگان ایرانی و عربی زبان این دوره، هر جا از پند و اندرز سخن می رود ، از بزرگمهر نیز نامی به میان می آید. از این حکیم ایرانی در آثار نویسندگان عربی زبان، همچون جاحظ، ابن قتیبه، ابن عبدربه، ابراهیم بیهقی و تنوخی و پندهای بسیاری نقل شده است. در متون ادبی فارسی، همواره وزیران با تدبیر به بزرگمهر تشبیه و با اوصاف او سنجیده شده اند.

از ویژگی های این پندها هم سویی با فرهنگ و ادب اسلامی است به گونه ای که می توان ادعا کرد ، در این پندها کمترین منافاتی با اخلاق و فرهنگ اسلامی دیده نمی شود. دلیل این امر را می توان خردورزی ایرانیان، اشتراک امور اخلاقی، هم سویی آیین های دینی، مشترکات عقل انسانی و تعالیم فیلسوفان و مصلحان دانست.

مؤلفان در این پژوهش با استناد به 15 منبع در ادب فارسی به 586 پند حکیمانه از بزرگمهر اشاره کرده اند که با حذف موارد تکراری، در مجموع 432 مضمون حکیمانه را از این حکیم ایرانی نقل کرده اند.

ترتیب نقل سخنان بزرگمهر در این کتاب بر اساس تقدم تاریخی است.

مؤلفان در ابتدا توضیحی مختصر در معرفی هر منبع آورده اند و حکمت های تکراری را فقط با ارجاع به کتاب و صفحۀ آن مشخص کرده اند.

بسیاری از این پندها در منابع عربی از بزرگمهر و یا دیگر حکیمان ایرانی دیده می شود به علاوه شاهنامه نیز منبع دیگری برای این پندهای حکیمانه است که در توضیحات به آن اشاره شده است.

سبزیان پور، وحید، فتاحیان، فرزانه، حکمت ها و حکایت های بزرگمهر حکیم در ادب فارسی، کرمانشاه، دانشگاه رازی، 132 صفحه، شمارگان: 500، بها: 120000 ریال، 1395.

منبع: میراث مکتوب