بهشتی: فیشته خواهان فعلیت فلسفه است

1395/5/6 ۱۲:۴۳

سید محمدرضا بهشتی، استادیار گروه فلسفه دانشگاه تهران در نشست نقد و بررسی کتاب «بنیاد آموزه‌ فراگیر دانش» با اشاره به لزوم توجه به فلسفه به‌عنوان پایه‌ای از عمل و زندگی گفت: فیشته، معتقد است که فلسفه باید فعلیت و تحقق پیدا کند.

 حسینی: فیشته کانت را از منظر یاکوبی و شوتسه نقد می‌کند

 
سید محمدرضا بهشتی، استادیار گروه فلسفه دانشگاه تهران در نشست نقد و بررسی کتاب «بنیاد آموزه‌ فراگیر دانش» با اشاره به لزوم توجه به فلسفه به‌عنوان پایه‌ای از عمل و زندگی گفت: فیشته، معتقد است که فلسفه باید فعلیت و تحقق پیدا کند.

 
 نشست  نقد و بررسی کتاب «بنیاد آموزه‌ فراگیر دانش» سه‌شنبه پنجم مرداد‌ماه با حضور دکتر سیدمحمدرضا بهشتی، استادیار گروه فلسفه دانشگاه تهران و مدیر گروه فلسفه فرهنگستان هنر، دکتر میثم سفیدخوش، مدیر داخلی مؤسسه «روزگار نو» و دکتر سیدمسعود حسینی، مترجم کتاب در موسسه شهر‌کتاب برگزار شد.
 
فیشته، فیلسوفی خواهان فعلیت فلسفه
بهشتی گفت: فیشته تلاش دارد تا فلسفه را به‌صورت یک علم نظام‌مند ارائه کند. وی دو دایره نظر و عمل را پوشش می‌دهد، البته فقط به آموزه علم محدود نمی‌شود. تلاش می‌کند به موازات ماجرای آموزه علم نقدی بر زمانه و فرهنگ معاصر خود ارائه کند. وی فقط در مقام نظر، باقی نمی‌ماند و معتقد است که فلسفه باید فعلیت و تحقق پیدا کند.  
 
وی اظهار کرد: معانی و مفاهیم فلسفی را زمانی می‌توان درک کرد که علقه‌ای برای تحقق آن داشته باشیم؛ ‌به‌عبارت دیگر فلسفه باید پایه‌ای در عمل و زندگی  باشد. فیشته معتقد است «مطلق» را درک نمی‌کنیم مگر اینکه آن‌ را زندگی نکرده باشیم. فیشته، مفهوم مطلق را در اوج آن فهمیده است.  
 
بهشتی در بررسی کتاب «بنیاد آموزه‌ فراگیر دانش»  ادامه داد: کانت کتاب «تمهیدات» را بعد از کتاب «نقد عقل محض» نوشت. ذیل عنوان این کتاب آمده است که این تمهیدات برای یک مابعد‌الطبیعه که فعلا موجود نیست مطرح شده و قرار است که به‌عنوان یک علم در آینده باشد.

وی افزود: باید یاد‌آورشوم که برخلاف آنچه مطرح می‌شود کانت به‌هیچ وجه دشمن مابعد‌الطبیعه نیست. کانت فلسفه چندین هزار ساله پیش از خود را مورد نقد قرار می‌‌دهد.
 
این استاد فلسفه گفت: در دو عرصه نظر و عمل دو کتاب مابعدالطبیعه علم طبیعی و اخلاق را منتشر می‌کند؛ اما از دیدگاه فیشته همه تلاش‌های کانت برای تولید یک آموزه علم کافی نیست. هدف فیشته رسیدن به دانشِ دانش به‌‌طور کلی است. هدف، دانش تجربی نیست یعنی یک مرتبه بالاتر است. ارسطو در این مسیر از نخستین‌هاست.
 
وی اظهار کرد: براساس آنچه فیشته از دکارت دریافت کرده است فلسفه می‌خواهد دانشِ دانش اعم از موجود یا ممکن به‌طور کلی باشد یک اصل بنیادین وجود دارد مبنی بر‌اینکه دانش نمی‌تواند در خود دانش اثبات شود، بلکه باید پیش‌تر ثبیت شده باشد. خود این علم که متکفل اثبات همه علوم است، یک دانش نظام‌مند است.
 
ادعای فیشته و بنیان‌گذاری جدید در فلسفه
بهشتی ادامه داد: آموزه فراگیر علم، متکفل توجیه و اثبات یک صورت نظامند از اصول بنیادین معتبر برای همه دانش‌هاست. دانشِ دانش دارای یک اصل است که در دانش برتری نمی‌تواند اثبات شود باید دانشی داشته باشیم که بنیاد خود را در خود داشته باشد؛ همه تلاش فیشته پیدا کردن چنین بنیانی است.
 
این استاد فلسفه گفت: ادعای بزرگ فیشته که در کتابش منعکس شده بنیان‌گذاری جدید در فلسفه است؛ البته این ادعا شامل همه نظام دانش بشری می‌شود. داستان بر سر زندگی است به‌عبارت دیگر از یک سو دانش نظری موجه و از سوی دیگر زندگی مطابق با اصول عقلانی است. کتاب «بنیاد آموزه‌ فراگیر دانش» تحلیل صورت انسان متناهی و «من» مفهوم محوری اندیشه فیشته است.
 
فیشته منتقد ذهنی‌‌گرایی است
سفید‌خوش با اشاره به تعبیر عرف و جامعه دانشگاهی نسبت به ایده‌آلیسم گفت: فیشته از منقدان ذهنی‌گرایی است. هدف قرار دادن رئالیسم در برابر ایده‌آلیسم از سوی فیشته از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب «بنیاد آموزه‌ فراگیر دانش» است. حتی کانت در آثار خود چنین اشاره‌هایی ندارد.  
 
وی افزود: پروژه فکری فیشته در یک بستر رومانتیک اتفاق افتاده است. به‌عبارت دیگر وی از یک سو وامدار سنت روشن‌اندیشی و از سوی دیگر جزو فیلسوفان بزرگ رومانتیک است.
   
پایان فلسفه و طرح فلسفه به‌عنوان یک علم
سفید‌خوش اظهار کرد: در فلسفه آلمانی در پایان قرن 18 خواستی ایجاد شد مبنی بر تبدیل فلسفه به علم. برای رساندن فلسفه به مقام علم، فیلسوفان به علم دانشگاهی فکر می‌کنند. به‌عبارت دیگر تا زمانی که علم و فلسفه ساختار دانشگاهی پیدا نکرده‌اند نمی‌توانند به‌عنوان یک علم مطلق مطرح شوند.

 
وی ادامه داد: کانت می‌خواهد یکبار برای همیشه فلسفه را به مقام علم برساند و به نظر می‌رسد که فیشته به دنبال اتمام پروژه نیمه تمام کانت است. بعد از انتشار کتاب «بنیاد آموزه‌ فراگیر دانش» طرفداران فیشته اعلام کردند که فلسفه به پایان رسید. تعبیری که به معنای کمال فلسفه است. کل پروژه فیشته تابع اروپا به‌طورکل و آلمان به‌طور خاص است.
 
فیشته؛ فیلسوفی با 17 اثر درباره آموزه دانش   
حسینی نیز درباره اهمیت کتاب «بنیاد آموزه‌ فراگیر دانش» گفت: درباره چرایی دشواری فلسفه فیشته می‌توان به هفت دلیل اشاره کرد. نخست، وی چندین بار ساختمان و طرح فلسفه خود را دگرگون می‌کند علاوه براین باید یاد‌آوری کنم که این کتاب برای انتشار نوشته نشد به‌عبارت دیگر اکتاب ابتدا در دو بخش در سال‌های 1794 و 95 برای دانشجویان فیشته به طبع رسید؛ بنابراین برای درک بهتر مفاهیم کتاب مخاطب به مجموعه‌‌ای توضحیات نیاز دارد که در کتاب مطرح نشده است.
 
وی افزود: زمانی که در سال 1794 از فیشته برای تدریس در دانشگاه دعوت به عمل آمد وی برای کسب آمادگی فرصت می‌خواهد که البته این زمان به این فیلسوف داده نشد و به‌نظر می‌رسد که یکی از دلایل دشواری این کتاب نیز همین مساله است.
 
حسینی ادامه داد: فیشته مطرح می‌کند که عمداً برخی مباحث را مطرح نکرده، چراکه خواهان تلاش بیشتر مخاطب برای درک مفاهیم پوشیده کتاب بوده است. وی در مواجهه با تفکر فلسفی کانت به اختلاف نص و روح فلسفه اشاره می‌کند. فیشته 17 صورت از آموزه دانش را ارائه کرده که فقط یک اثر به انگلیسی ترجمه و منتشر شده است.
 
این مترجم آثار فلسفه غرب اظهار کرد: فیشته از دو منظر یاکوبی و شوتسه به نقد کانت می‌پردازد. براساس پروژه فلسفی وی از سوژه به بازخورد می‌رسیم.
 
حسینی درباره رویکرد فیشته درباره دانش افزود: فیشته در کتاب خود تاکید دارد که باید درباره خود دانش، دانش کسب کنیم؛ به‌عبارت دیگر این مساله را مطرح می‌کند که شرایط و مبانی دانش چیست؟ فیشته با هدف تشریح بیشتر روش خود، سه کتاب در سال‌های 1794 97 و 1800 میلادی منتشر کرد. آثاری که برای فهم روش فلسفی وی بسیار مهم هستند. نظام فلسفی فیشته در ادامه دو تغییر بنیادی را پشت سر گذاشته است.

منبع: ایبنا