1395/4/28 ۰۹:۳۹
حمید عطایی‌نظری، عضو هیات‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اصفهان و دبیر مجموعه «مطالعات ایرانی‌ـ اسلامی» است. یکی از فعالیت‌های او و هم‌گروهی‌هایش احیای آثار و نسخ اسلامی و فلسفی است. مجموعه «مطالعات ایرانی ـ اسلامی» ازجمله مجموعه‌های درحال انتشار در واحد انتشارات پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان است که به این مساله اختصاص دارد. از این‌رو به سراغ حمید عطایی رفتیم و در گفت‌وگو با او ویژگی‌های نسخه‌پژوهی در حوزه فلسفی را جویا شدیم.
زهرا سلیمانی‌اقدم : حمید عطایی‌نظری، عضو هیات‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اصفهان و دبیر مجموعه «مطالعات ایرانی‌ـ اسلامی» است. یکی از فعالیت‌های او و هم‌گروهی‌هایش احیای آثار و نسخ اسلامی و فلسفی است. مجموعه «مطالعات ایرانی ـ اسلامی» ازجمله مجموعه‌های درحال انتشار در واحد انتشارات پژوهشکده مطالعات اسلامی اصفهان است که به این مساله اختصاص دارد. از این‌رو به سراغ حمید عطایی رفتیم و در گفت‌وگو با او ویژگی‌های نسخه‌پژوهی در حوزه فلسفی را جویا شدیم.
***
تصحیح متون و نسخ کهن فلسفی چه اهمیتی دارد؟ اساسا در تمام علومی که امروزه موسوم به علوم اسلامی هستند، اعم از اصول و عرفان و فلسفه و کلام، فهم درست از مبانی و مطالب، متوقف بر شناخت تاریخی آموزه‌های موجود در آن علوم است. به تعبیر دقیق‌تر، دانش‌های یادشده به‌طور دفعی ایجاد نشده است، بلکه در فرآیندی تاریخی و به‌تدریج، نضج گرفته و بالیده شده‌اند. فلسفه و کلامی که امروزه در اختیار ما قرار گرفته است، حاصل کوشش‌های علمی و کنش‌های فکری صدها بلکه هزاران نفر از دانشورانی است که در این عرصه اندیشیده‌اند و حاصل تفکرات خود را در قالب رساله‌ها و متون کلامی به نگارش درآورده‌اند. بنابراین آموزه‌ها و گزاره‌‌هایی که هم‌اکنون در این علوم شاهد هستیم، در مقاطع مختلف تاریخی توسط برجستگانی از اندیشمندان مسلمان ابراز شده و به‌تدریج منظومه علوم یادشده را سامان بخشیده‌اند.
درک اندیشه نیازمند درک تاریخ آن است. از این‌رو شما معتقدید درک آرا و اندیشه فیلسوفان و دانشمندان نیازمند درک خاستگاه آن است؟ بله طبیعی است که برای فهم دقیق آرا و اندیشه‌های این دانشمندان، باید به خاستگاه و زمینه‌ای که موجب پدیدارشدن آن اندیشه‌ها و نظرات شده است، توجه کرد. اینجاست که محققان فلسفه و کلام ناگزیرند به تمام متون مهمی که در مقاطع مختلف تاریخی از سوی فیلسوفان و متکلمان به نگارش درآمده‌اند، مراجعه کنند و نقش آنها را در تکامل فلسفه و کلام بَررسند. طبعا مقدمه و پیش‌نیاز اصلی این‌گونه مراجعات، احیا و تصحیح میراث فلسفی و کلامی بازمانده از عالمان مسلمان در قرون گذشته است. تا زمانی که رساله‌ها و کتاب‌های فیلسوفان پیشین ما تصحیح و منتشر نشود، چندان مورد مراجعه و بررسی قرار نخواهند گرفت و تعالیم مندرج در آنها هم مغفول و مطرود باقی خواهند ماند. بنابراین اهمیت احیا و تصحیح متون کهن فلسفی ما در آن است که این کار منابع و مآخذ تحقیقی فلسفی را در اختیار پژوهندگان فلسفه قرار می‌دهد و فلسفه‌ورزان از طریق دسترسی به این متون می‌توانند فهم تاریخی و دقیقی از آموزه‌های موجود در فلسفه کسب کنند. جستار در همین رساله‌ها و متون کهن فلسفی است که ما را با تاریخ پیدایی تئوری‌ها و نظرات فلسفی آشنا می‌سازد و زمینه دستیابی به اندیشه‌های ناب و تازه مغفول واقع‌شده را فراهم می‌آورد.
در میان متون فلسفی احیا و تصحیح کدام‌یک اولویت دارد؟ اگرچه متون و رساله‌های بسیار با اهمیت و ارزشمندی در فلسفه اسلامی در دسترس است که همچنان منتشر نشده و باید به دست تصحیح سپرده شود، به گمان بنده در وهله نخست باید آثار فیلسوفان جریان‌ساز و تاثیر‌گذار در فلسفه اسلامی با دقت و به طرزی عالمانه و روشمند تصحیح و منتشر شود. هم‌اکنون بسیاری از رساله‌ها و آثار مهم فلسفی ابن‌سینا و سهروردی و نصیرالدین طوسی و ملاصدرا فاقد ویراست‌های دقیق و عالمانه است و طبیعی است که ابتدا نگاشته‌های این فیلسوفان مکتب‌ساز باید مورد تصحیح و تحقیق دقیق قرار گیرد. صرف هزینه‌های بسیار برخی نهادها هم که سالیانی است به تصحیح آثار برخی فیلسوفان یادشده می‌پردازند نیز سودمند نبوده و در بیشتر موارد، جز اتلاف هزینه ثمره‌ای نداشته است. مجموعه آثار ابن‌سینا و سهروردی و ملاصدرا باید از نو و با دقت بسیار تصحیح و منتشر شود. بسی موجب تاسف و مایه شرمساری است که هنوز نتوانسته‌ایم تصحیحی عالمانه و شایسته از کتاب شفای ابن‌سینا و اسفار ملاصدرا و سایر آثار ایشان ارائه کنیم. پس از این مرحله آن‌گاه نوبت به تصحیح و نشر آثار فیلسوفان حاشیه‌نگار و شرح‌نویس بر متون اصلی می‌رسد که به‌خصوص در قرن‌های هفتم تا دهم هجری قمری شرح‌ها و حواشی بسیار سودمندی نگاشته و تاکنون مورد توجه کافی قرار نگرفته‌اند. تصحیح و نشر این شروح و حواشی بسا در موارد بسیاری فهم ما از نگرش‌ها و نگارش‌های فیلسوفان صاحب مکتب را دچار تحول کند و زمینه فهم عمیق‌تر و دقیق‌تر آنها را فراهم آورد.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید