علوم آسمانی در تمدن اسلامی

1395/4/5 ۱۱:۳۵

وقتی به آسمان نگاه می‌کنیم چه می‌بینیم؟ تاریخ نظریه‌های نجومی، تاریخ پاسخ‌های گوناگونی است که آدمی از دیرباز به آن پرسش داده است؛ به ویژه از آن زمان که آدمیان کوشیدند از حد مشاهدات ساده فراتر بروند و رفتار موجودات آسمانی را توصیف و پیشگویی کنند، پاسخ‌های‌شان به این پرسش هم پیچیده‌تر شد.

نگاهی به کتاب «دایره‌های مینایی»
 

 وقتی به آسمان نگاه می‌کنیم چه می‌بینیم؟ تاریخ نظریه‌های نجومی، تاریخ پاسخ‌های گوناگونی است که آدمی از دیرباز به آن پرسش داده است؛ به ویژه از آن زمان که آدمیان کوشیدند از حد مشاهدات ساده فراتر بروند و رفتار موجودات آسمانی را توصیف و پیشگویی کنند، پاسخ‌های‌شان به این پرسش هم پیچیده‌تر شد. این پیچیدگی به دو سبب است؛ یکی پیچیدگی پدیده‌هایی است که با آن سروکار داریم، یعنی حرکات ستارگان ثابت و سیار که هرچند، دست‌کم به این دلیل که تکرارشونده‌اند، از پدیده‌هایی که در روی زمین می‌بینیم منظم‌تر هستند، اما به خودی خود باز هم پیچیده‌اند.  متن بالا بخشی از مقدمه‌ای است که حسین معصومی‌همدانی، استاد تاریخ ریاضیات، تاریخ علم و فلسفه علم در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و دانشگاه صنعتی شریف برای کتاب تازه منتشر شده امیر‌محمد گمینی با عنوان «دایره‌های مینایی» نوشته است.  این کتاب بر پایه پایان‌نامه دکتری نویسنده در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران فراهم آمده است که موضوع آن تحقیق در آثار نجومی قطب‌الدین شیرازی بود.  او از پژوهشی در‌باره یک نویسنده، اثری درباره یک دوران علمی ساخته است. معصومی معتقد است این اثر در میان آثاری که در تاریخ نجوم در دوران اسلامی، نه تنها به فارسی بلکه به زبان‌های دیگر نیز نوشته شده ممتاز است، زیرا عمده این آثار، یا مقالات تخصصی پژوهشی‌اند که به مسائلی بسیار جزئی می‌پردازند یا آثاری بسیار کلی و عمومی هستند. حفظ تعادل میان این دو جنبه، یعنی غرقه شدن در جزئیات فنی بدون غافل شدن از زمینه کلی بحث، کار دشواری است که نویسنده در این کتاب تا حد امکان از عهده آن برآمده است.  حاصل پژوهش نویسنده کتابی است در سه فصل که بر اساس ترتیب تاریخی و رابطه منطقی مباحث آن مرتب شده‌اند.  فصل اول با عنوان «کیهان‌شناسی علمی در یونان و تمدن اسلامی» مقدمه‌ای است بر جایگاه و نقش آثار هیات در تمدن اسلامی و ریشه‌های یونانی آنها و مفاهیم و روش علمی به کار رفته در این آثار. فصل دوم با عنوان «کیهان‌شناسی سازگار با طبیعیات نزد منجمان مراغه» بخش اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهد که شامل مباحث مناقشه‌برانگیزی است میان منجمان مراغه در قرن هفتم هجری بر سر مرکزیت و سکون زمین، ترتیب سیارات نسبت به آن و فرآیندهای مدل‌سازی بطلمیوسی و غیربطلمیوسی در علم هیات اسلامی. فصل سوم با عنوان «میراث علمی مراغه» درباره ادامه سنت مراغه در آثار نجومی قرن هشتم به بعد است.

منبع: فرهیختگان