چشم­ اندازهای معنوی و فلسفی: اسلام ایرانی

چشم اندازهای معنوی و فلسفی: اسلام ایرانی

1395/2/22 ۱۲:۳۱

چشم اندازهای معنوی و فلسفی: اسلام ایرانی

هانری کربن

انشاءالله رحمتی

سوفیا

چاپ اول: 1394

جلد سوم

704 صفحه

49000 تومان

جلد سوم کتاب «اسلام ایرانی» به قلم هانری کربن و با ترجمۀ انشاءالله رحمتی از سوی انتشارات سوفیا منتشر شد. این مجموعه حاصل بیش از بیست سال پژوهش هانری کربن در ایران و کتابخانه ها و همچنین گفت و گوی او با دوستان فاضلش در ایران است. متودولوژی کربن این در مجموعۀ پژوهشی پدیدارشناسی است. او دربارۀ روش تحقیقش چنین نوشته است: «روش کارم اساسا پدیدارشناسانه است، البته بدون آن که به مکتب خاصی در پدیدارشناسی ملتزم باشم. به نظرم این روش همانا مواجه شدن با واقعیت و واقعه دینی است، بدین صورت که به امر یا موضوع دینی مجال دهیم تا خود را نمایان سازد به همان صورت که نمایان شده است بر کسانی که از موهبت دیدار آن برخوردار شده اند. عنوان فرعی مهمی که برای اثر حاضر برگزیده ام، یعنی عنوان مناظر معنوی و فلسفی، از همین جاست.» هانری کربن شرح میدهد که استفاده از واژۀ منظر مترتب بر وجود ناظر است، ولی در اینجا که ناظر همان پدیدارشناس است باید مهمان معنوی کسانی شود که این موضوع امر دینی خود را بر آنانان نمایان می سازد و به همراه آنان بار مسئولیت اش را بر عهده بگیرد. هانری کربن در دفتر نخست برخی وجوده اصلی تشیع دوازده امامی یا امامیه را که از بدو امر در ایران زمین عمیقا ریشه دوانید و از سدۀ 10/16 به بعد دین رسمی این سرزمین شد، نشان میدهد. هانری کربن دربارۀ حکمت و منعویت شیعه بر این نظر است که «حکمت و معنویت شیعه همزاد و همذات یکدیگرند. بر پایۀ اطلاعاتی که منحصر به اسلام سنی اکثریت است، از دیرباز تصوف و اسلام معنوی را هم هویت دانسته اند. در واقع معنویت شیعی دایره ای وسیعتر از تصوف پیدا می کند. یقینا طریقتها و جماعتهای صوفیانه شیعی وجود دارد، و شجره بیشتر طریقتها به یکی از ائمه شیعه میرسد.» دفتر دوم این مجموعه به طور کامل به فلسفه و معنویت اسلام ایرانی پرداخته است که به طور کامل با تشیع بسیاری از متفکران ایران زمین همراه و همنوا شده است. این وجه همان فلسفۀ اشراق یا حکمت نوری است. «این مابعدالطبیعۀ نور، منبع ازلی نور با چیزی که در حکمت زردشتی از آن به خور یا نور جلال تعبیر میشود هم هویت می داند. از این منبع، سلسله های انوار قاهره صادر میشود که ساختار آنها در این جا منطبق با ترکیبی از فرشته شناخت زردشتی و سلسله های ملکوتی مکتب نوافلاطونی پروکلس است.» دو دفتر نخست این مجموعه دو وجه اساسی عرفان یا گنوس اسلامی را بر اساس روح اسلام ایرانی مجسم میکنند. دفتر سوم این مجموعه «خاصان عشق» نام دارد و از شش فصل تشکیل شده است که به ترتیب عبارتند از: تصوف و آرامش روان، روزبهان شیرازی، اغانه قلب و امتحان حجاب، خاطرات معنوی/ کشف الاسرار، عبهرالعاشقین، زیارت باطنی. فصل پایانی کتاب به مباحث متعددی می پردازد: تجلی حق در زیبایی، پیامبر محبت، معنای پیامبرانه زیبایی، سرچشمه ازلی، منازل سلوک، توحید باطنی، سرگذشت خاصان محبت. دفتر سوم همانطور که مشخص است به طول کامل به تصوف ایرانی به شرحی که در آثار روزبهان بقلی آمده است اختصاص دارد. روزبهان معاصر سهروردی است؛ با این تفاوت که سهروردی اهل شمال ایران و روزبهان اهل فارس است. «آثار و آموزۀ وی عمدتا به لحاظ چیزی که مایۀ امتیاز تصوف ایرانی از ریاضت طلبی یا رهبانیت مسیحی سنتی اس، نمایندۀ تام این تصوف است.» دفتر چهارم «تصوف و تشیع» نام دارد و مشتمل بر چهار فصل است. فصل نخست با عنوان «سید حیدر آملی، متأله شیعی اهل تصوف» از پنج بخش تشکیل شده است که عبارتند از: در جست و جوی مجموعۀ آثار، شرح حال و آثار، تشیع و تصوف، توحید الوهی و توحید وجودی، کشف و شهودهایی در آسمان شبانگاهی بغداد و خراسان. فصل دوم «رسالهای بی نام دربارۀ هفت بطن قرآن» نام دارد و از سه بخش دیگر تشکیل شده است: تأویل گونه شناسی، واقعه یا رخداد درونی کتاب، هفت بطن قرآن و مراتب اهل معنا، رسالۀ فارسی بی نام. «طبقات اهل معنا از دیدگاه ابن ترکۀ اصفهانی» مشتمل بر 9 بخش است که به ترتیب عبارتند از: تأویل و شقالقمر، فقها و محدثان، حکمای اسلام و متکلمان، مشائیان، صوفیه، حروفیه، شیعیان، نوعی امام شناخت که شهامت ابراز نام خویش را ندارد. چهارمین فصل »هفت لطیفۀ انسان از دیدگاه علاء الدوله سمنانی» نام دارد و از هفت بخش تشکیل شده است: تفسیر سمنانی بر قرآن کریم، هفت پیامبر وجود تو، جبرئیل وجود تو، چهار نحوۀ وجود کتاب وحیانی، سه جسم انسان، ساختار انفسی- آفاقی لطیفه ها، خاطرات معنوی. در دفتر چهارم مباحث دفتر نخست یعنی روابط میان تشیع و تصوف از سر گرفته شده است و آثار چهار نویسندۀ بزرگ در سده های 8/14 و 9/15 در فصول چهارگانه دفتر پنجم بررسی شده است. جلد چهارم این اثر مشتمل بر سه دفتر با نام های مکتب اصفهان، مکتب شیخیه و امام دوازدهم و فتوت روحانی است. محقق و مترجم این اثر، انشاءالله رحمتی میگوید که اتمام کار این جلد بیش از بقیه به طول انجامید و دلیل اصلی آن دستیابی به برخی منابع افصلی کتاب بود که متأسفانه برخی از آنها هنوز به صورت نسخۀ خطی یا چاپ سنگی است و پیدا کردن آن منابع و بازخوانیشان، نیازمند صرف وقت بسیار بود. رحمتی کوشیده است به این اثر پانوشتهایی اضافه کند که به صورت توضیحاتی برای عبارات دشوار کتاب و نقل عباراتِ کلیدی متفکران مورد بحث اساست که به روشن تر شدن مقاصد مولف یاری میرساند. رحمتی همچین شرحی مبسوط و منجسم به صورت پیشگفتار درباره مضامین این جلد از اسلام ایرانی نگاشته است که به دلیل حجم زیاد بناست پس از این و به صورت اثری مستقل منتشر شود. جلد سوم کتاب چشم اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی نوشتۀ هانری کربن با تحقیق و ترجمه بر پایۀ متن فرانسوی به قلم انشاءالله رحمتی در سال 1394 با شمارگان 2000 نسخه و بهای 49000 تومان از سوی نشر سوفیا در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.