سيمای سعدی در غزل

1395/2/19 ۱۰:۵۰

انتشار کتاب «سعدی: شاعر زندگی، عشق و شفقت» اثر دکتر همایون کاتوزیان (با ترجمه کاظم فیروزمند) در حال ‌و هوای دلپذیر بهار، بسیار مغتنم است؛ زیرا مجالی برای اندیشیدن درباره شعر و اندیشه سعدی می‌گشاید و جان و جهان مخاطبان را طراوت می‌بخشد.

محمد صادقی: انتشار کتاب «سعدی: شاعر زندگی، عشق و شفقت» اثر دکتر همایون کاتوزیان (با ترجمه کاظم فیروزمند) در حال ‌و هوای دلپذیر بهار، بسیار مغتنم است؛ زیرا مجالی برای اندیشیدن درباره شعر و اندیشه سعدی می‌گشاید و جان و جهان مخاطبان را طراوت می‌بخشد.

نویسنده در فصلی با نام «سرودهای عشق و چکامه‌های زیبایی» که به بررسی غزلهای عاشقانه سعدی پرداخته، تقسیم‌بندی خود را این‌گونه ارائه کرده است:

«غزلهای سعدی درباره عشق زمینی در چهار گروه گرد می‌آید: غزلهایی که شرح عشق به معشوقند، غزلهایی که توصیف معشوقند، غزلهایی که شادی وصل را بیان می‌کنند، و غزلهایی که بازتاب غم هجرانند» و با آوردن نمونه‌هایی از غزلها و توضیح‌هایی که افزوده، کوشیده تا مخاطب را به ژرفای اندیشه‌های زندگی‌ساز شاعر و جهانی سرشار از عشق، شفقت و مهربانی رهنمون سازد.

غزلهایی که احترام و همدلی شاعر نسبت به اندیشه‌ها و احساسات عرفانی را نشان داده، نه غرق شدن او را در تجربه‌های صوفیانه، غزلهایی که پیوندهای درخشان عشق زمینی و عرفانی را در خود جمع کرده، غزلهایی که با اخلاق و معنویت گره خورده، غزلهایی که بیانگر پیوند نابی میان جان و تن هستند و روایتی ژرف از وصال و فراق، همنشینی و «با هم بودن» را به‌زیبایی پیش روی ما می‌گذارند و همایون کاتوزیان در بازخوانی این غزلها و این مواجهه‌های عاشقانه، و شرح و تفسیرهای کوتاه اما عمیقش، چهره باشکوه و کمتر شناخته‌شده سعدی را در غزل‌ به ما می‌شناساند.

سعدی شاعری است که از زندگی، عشق، اخلاق و مهمترین مفاهیم انسانی سخن گفته اما پای بر زمین دارد، کنار ما ایستاده و کمتر به دوردست‌های ناممکن نظر دارد. نظم و نثر او با راز و رمزهایی گره نخورده که فهمش در احوال و تجربه‌هایی خاص و یا ناممکن محدود شود؛ از این رو امکان بهره‌گیری از آنچه بیان می‌کند بسیار گسترده است. بدون اینکه از ژرفای سخن خود بکاهد، با بیانی ساده و قابل فهم سخن خود را درباره مهمترین موضوع‌ها و مسائلی که انسان در زندگی با آن مواجه است ابراز می‌کند، و این هنر و ویژگی ممتاز اوست که خود جای اندیشیدن دارد.

کاتوزیان در فصل پایانی کتاب نیز با تأکید بر اینکه: «سعدی آدمی التقاطی در بهترین معنای این کلمه بود» توصیف و تعریفی درباره چارچوب‌ناپذیری شاعر عشق و زندگی پیش روی ما می‌گذارد، که از فصلهای خواندنی کتاب است...

استاد همایون کاتوزیان این کتاب را ده سال قبل نوشته و اکنون به فارسی ترجمه شده است. البته قبل از این هم کتاب «سعدی شاعر عشق و زندگی» از وی منتشر شده بود که دربردارنده مقاله‌های او بود. اما کتاب حاضر را یک ناشر انگلیسی منتشر کرده و به تازگی هم در ایران ترجمه و منتشر شده است.

ترجمه غزلیات سعدی

همچنین به‌ زودی «ترجمه غزلیات سعدی» هم از همایون کاتوزیان همزمان در لندن و نیویورک منتشر خواهد شد. در گفتگویی که با وی داشتم، درباره این کتاب و اهمیت سعدی در اروپا چنین می‌گوید:

«در دوره‌ای سعدی‌کشی باب شد و پنجاه سالی سعدی مسدود ماند! یک نکته‌ که من به آن توجه کرد‌ه‌ام و در دیگر نوشته‌های خودم هم آورده‌ام این است که به غزلیات سعدی توجه زیادی در هیچ زبانی نشده، حتی در زبان فارسی!

سعدی بیش از 700 غزل دارد و هر وقت صحبت از سعدی شده، از گلستان و بوستان صحبت بوده است. چیزی هم اگر در کتاب‌های درسی نقل شده، غالباً از این آثار بوده است. کار تحقیقی هم درباره غزلیات سعدی چندان صورت نگرفته است...

گلستان چند بار و به چندین زبان ترجمه شده است. ولتر وقتی ترجمه گلستان به زبان فرانسه را خواند، گفت: «اگر سعدی ایرانی است، معلوم می‌شود که ایرانی‌ها خیلی آدم‌های متمدنی هستند.» کارنو، که یکی از سران ژاکوبن‌ها در فرانسه و سازمان‌دهنده دفاع در برابر تهاجم خارجی بود، اسم پسرش را سعدی گذاشت (سعدی کارنو) و پسرش فیزیکدان بزرگی در قرن نوزدهم بود و اسم برادرزاده او را هم سعدی گذاشتند (ماری فرانسوا سعدی کارنو) که بعدها رئیس جمهوری فرانسه شد.

منظور این است که سعدی در آن روزگار چنین طرفدارانی داشت. بعدها بوستان هم ترجمه شد؛ اما غزلیات ترجمه نشده بود. البته چند غزل‌ سعدی حدود

صد و ده پانزده سال قبل، در هند به انگلیسی ترجمه شده بود و چند تا را هم ادوارد براون ترجمه کرد و چند تا را هم نیکلسون.

فردی به نام کینگ هم خیلی از غزلیات سعدی را بین 1920 تا 1925 به انگلیسی ترجمه کرد؛ ولی ترجمه او تحت‌اللفظی است یعنی انگار که فرهنگ لغت را گذاشته و ترجمه کرده و اگرچه انبوهی از غزلها را ترجمه کرده، اما قابل خواندن نیست...

با توجه به این سوابق، دو سه سال قبل به این صرافت افتادم که دستچینی از غزلیات سعدی را به انگلیسی ترجمه کنم و مقدمه نسبتاً مبسوطی هم درباره همین سوابق و وجوه تحقیقی موضوع بنویسم و این کار را انجام دادم. البته کار پر زحمتی بود؛ چون ترجمه شعر کار مشکلی است. ناشر این کتاب «آی بی‌تورِس» هم ناشر معتبری است. می‌خواستم این کتاب به صورت نفیس چاپ شود به‌ویژه که در این سالها کار چندانی هم روی غزلیات سعدی نشده بود. این کتاب با قطعه‌های مینیاتور تنظیم شده است. خانم دکتر محبوبه قدس که در دانشگاه کلمبیا تدریس می‌کند، این کار را انجام داد. کار بسیار خوب و تر و تمیزی هم تحویل داد.»

منبع: اطلاعات

محمد صادقی: انتشار کتاب «سعدی: شاعر زندگی، عشق و شفقت» اثر دکتر همایون کاتوزیان (با ترجمه کاظم فیروزمند) در حال ‌و هوای دلپذیر بهار، بسیار مغتنم است؛ زیرا مجالی برای اندیشیدن درباره شعر و اندیشه سعدی می‌گشاید و جان و جهان مخاطبان را طراوت می‌بخشد.

نویسنده در فصلی با نام «سرودهای عشق و چکامه‌های زیبایی» که به بررسی غزلهای عاشقانه سعدی پرداخته، تقسیم‌بندی خود را این‌گونه ارائه کرده است:

«غزلهای سعدی درباره عشق زمینی در چهار گروه گرد می‌آید: غزلهایی که شرح عشق به معشوقند، غزلهایی که توصیف معشوقند، غزلهایی که شادی وصل را بیان می‌کنند، و غزلهایی که بازتاب غم هجرانند» و با آوردن نمونه‌هایی از غزلها و توضیح‌هایی که افزوده، کوشیده تا مخاطب را به ژرفای اندیشه‌های زندگی‌ساز شاعر و جهانی سرشار از عشق، شفقت و مهربانی رهنمون سازد.

غزلهایی که احترام و همدلی شاعر نسبت به اندیشه‌ها و احساسات عرفانی را نشان داده، نه غرق شدن او را در تجربه‌های صوفیانه، غزلهایی که پیوندهای درخشان عشق زمینی و عرفانی را در خود جمع کرده، غزلهایی که با اخلاق و معنویت گره خورده، غزلهایی که بیانگر پیوند نابی میان جان و تن هستند و روایتی ژرف از وصال و فراق، همنشینی و «با هم بودن» را به‌زیبایی پیش روی ما می‌گذارند و همایون کاتوزیان در بازخوانی این غزلها و این مواجهه‌های عاشقانه، و شرح و تفسیرهای کوتاه اما عمیقش، چهره باشکوه و کمتر شناخته‌شده سعدی را در غزل‌ به ما می‌شناساند.

سعدی شاعری است که از زندگی، عشق، اخلاق و مهمترین مفاهیم انسانی سخن گفته اما پای بر زمین دارد، کنار ما ایستاده و کمتر به دوردست‌های ناممکن نظر دارد. نظم و نثر او با راز و رمزهایی گره نخورده که فهمش در احوال و تجربه‌هایی خاص و یا ناممکن محدود شود؛ از این رو امکان بهره‌گیری از آنچه بیان می‌کند بسیار گسترده است. بدون اینکه از ژرفای سخن خود بکاهد، با بیانی ساده و قابل فهم سخن خود را درباره مهمترین موضوع‌ها و مسائلی که انسان در زندگی با آن مواجه است ابراز می‌کند، و این هنر و ویژگی ممتاز اوست که خود جای اندیشیدن دارد.

کاتوزیان در فصل پایانی کتاب نیز با تأکید بر اینکه: «سعدی آدمی التقاطی در بهترین معنای این کلمه بود» توصیف و تعریفی درباره چارچوب‌ناپذیری شاعر عشق و زندگی پیش روی ما می‌گذارد، که از فصلهای خواندنی کتاب است...

استاد همایون کاتوزیان این کتاب را ده سال قبل نوشته و اکنون به فارسی ترجمه شده است. البته قبل از این هم کتاب «سعدی شاعر عشق و زندگی» از وی منتشر شده بود که دربردارنده مقاله‌های او بود. اما کتاب حاضر را یک ناشر انگلیسی منتشر کرده و به تازگی هم در ایران ترجمه و منتشر شده است.

ترجمه غزلیات سعدی

همچنین به‌ زودی «ترجمه غزلیات سعدی» هم از همایون کاتوزیان همزمان در لندن و نیویورک منتشر خواهد شد. در گفتگویی که با وی داشتم، درباره این کتاب و اهمیت سعدی در اروپا چنین می‌گوید:

«در دوره‌ای سعدی‌کشی باب شد و پنجاه سالی سعدی مسدود ماند! یک نکته‌ که من به آن توجه کرد‌ه‌ام و در دیگر نوشته‌های خودم هم آورده‌ام این است که به غزلیات سعدی توجه زیادی در هیچ زبانی نشده، حتی در زبان فارسی!

سعدی بیش از 700 غزل دارد و هر وقت صحبت از سعدی شده، از گلستان و بوستان صحبت بوده است. چیزی هم اگر در کتاب‌های درسی نقل شده، غالباً از این آثار بوده است. کار تحقیقی هم درباره غزلیات سعدی چندان صورت نگرفته است...

گلستان چند بار و به چندین زبان ترجمه شده است. ولتر وقتی ترجمه گلستان به زبان فرانسه را خواند، گفت: «اگر سعدی ایرانی است، معلوم می‌شود که ایرانی‌ها خیلی آدم‌های متمدنی هستند.» کارنو، که یکی از سران ژاکوبن‌ها در فرانسه و سازمان‌دهنده دفاع در برابر تهاجم خارجی بود، اسم پسرش را سعدی گذاشت (سعدی کارنو) و پسرش فیزیکدان بزرگی در قرن نوزدهم بود و اسم برادرزاده او را هم سعدی گذاشتند (ماری فرانسوا سعدی کارنو) که بعدها رئیس جمهوری فرانسه شد.

منظور این است که سعدی در آن روزگار چنین طرفدارانی داشت. بعدها بوستان هم ترجمه شد؛ اما غزلیات ترجمه نشده بود. البته چند غزل‌ سعدی حدود

صد و ده پانزده سال قبل، در هند به انگلیسی ترجمه شده بود و چند تا را هم ادوارد براون ترجمه کرد و چند تا را هم نیکلسون.

فردی به نام کینگ هم خیلی از غزلیات سعدی را بین 1920 تا 1925 به انگلیسی ترجمه کرد؛ ولی ترجمه او تحت‌اللفظی است یعنی انگار که فرهنگ لغت را گذاشته و ترجمه کرده و اگرچه انبوهی از غزلها را ترجمه کرده، اما قابل خواندن نیست...

با توجه به این سوابق، دو سه سال قبل به این صرافت افتادم که دستچینی از غزلیات سعدی را به انگلیسی ترجمه کنم و مقدمه نسبتاً مبسوطی هم درباره همین سوابق و وجوه تحقیقی موضوع بنویسم و این کار را انجام دادم. البته کار پر زحمتی بود؛ چون ترجمه شعر کار مشکلی است. ناشر این کتاب «آی بی‌تورِس» هم ناشر معتبری است. می‌خواستم این کتاب به صورت نفیس چاپ شود به‌ویژه که در این سالها کار چندانی هم روی غزلیات سعدی نشده بود. این کتاب با قطعه‌های مینیاتور تنظیم شده است. خانم دکتر محبوبه قدس که در دانشگاه کلمبیا تدریس می‌کند، این کار را انجام داد. کار بسیار خوب و تر و تمیزی هم تحویل داد.»

منبع: اطلاعات