1393/3/11 ۱۰:۰۵
در تعریف دیگر آمده است: «آلودگی هوا عبارت است از آلوده نمودن هوا توسط گازهای مضر و مواد ریز جامد و مایع به گونه‌ای كه برای سلامت خطرناك باشد.»1 در حقوق ایران، ماده 6 و 9 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و بند 2 ماده 1 آیین‌نامه جلوگیری از آلوگی هوا مصوب 1354 به تعریف آلودگی می‌پردازد؛ ولی در ماده 2 قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب 1374، آلودگی هوا با دقت بیشتری تعریف شده و مصادیق آن توسعه یافته است. این تعریف در حال حاضر به عنوان آخرین تعریف قانون‌گذار، ملاك بررسیهای امروزی می‌باشد.
ماده 2 مقرر می‌دارد: «منظور از آلودگی هوا عبارت است از: وجود و پخش یك یا چند آلوده‌كننده اعم از جامد، مایع، گاز، تشعشع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوای آزاد، به مقدار و مدتی كه كیفیت آن را به طوری كه زیان‌آور برای انسان یا سایر موجودات زنده و یا گیاهان و آثار و ابنیه باشد، تغییر دهد.» البته با توجه به قوانین و مقررات دیگر مانند مقررات مربوط به استعمال دخانیات مصوب 1385 و آیین‌نامه كارهای سخت و زیان‌آور مصوب 1371، باید در تعریف آلودگی هوا، فضاهای بسته را نیز جزء تعریف آلودگی هوا آورد.
در اسناد بین‌المللی و اتحادیه اروپا نیز به تعریف آلودگی هوا اشاره شده است. مطابق گزارش 14 سپتامبر 1967 شورای اروپا، آلودگی هوا را این‌گونه تعریف نمود: «آلوگی زمانی است كه در هوا یك ماده خارجی وجود داشته باشد و با توجه به شناختهای علمی زمان، موجب اثری زیان‌آور شود یا ایجاد ناراحتی كند.»2
در این تعریف، عبارت «با توجه به شناختهای علمی زمان» آمده است و آن به این معناست كه اگر امروز وجود تراكم معینی از یك آلاینده قابل قبول باشد، شاید فردا تحقیقات علمی در مورد همه‌گیری و غیر آن، مواردی را نشان دهد كه مورد قبول جامعه علمی نباشد. همچنین بند الف مادة 1 كنوانسیون 13 نوامبر 1979 ژنو مربوط به آلودگی هوای فرامرزی از راه دور، تعریف ذیل را از آلودگی هوا ارائه نموده است: «آلودگی هوا به معنای ورود مستقیم یا غیر مستقیم مواد یا انرژی به داخل هوا توسط انسان می‌باشد كه منجر به آثار مضر می‌گردد و سلامت انسان را به خطر انداخته و به منابع زنده و اكوسیستم و جنس مواد آسیب می‌رساند و مانع دسترسی به وسایل رفاهی و دیگر استفاده‌های مشروع از محیط زیست می‌شود.»
از دیگر اسناد بین‌المللی كه به تعریف آلودگی هوا پرداخته، می‌توان به مقاوله‌نامه شماره 148 مورخ 30 ژوئن 1997 سازمان بین‌المللی كار مربوط به محافظت از كارگران در برابر خطرات شغلی ناشی از آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ارتعاشات محیط‌های شغلی اشاره نمود. این مقاوله‌نامه در شصت و سومین جلسه كنفرانس عمومی سازمان بین‌المللی كار تصویب گردید.
در بند الف ماده 3 این كنوانسیون، آلودگی هوا این‌گونه تعریف شده است: «اصطلاح آلودگی هوا اشاره به هوایی می‌نماید كه با مواردی كه مضر به سلامت بوده،آلوده شده یا برای وضعیت جسمانی افراد خطرناك باشد.» این تعریف بر خطرناك بودن مواد آلاینده نسبت به وضعیت جسمانی و سلامت افراد تأكید دارد.
نكته دیگر اینكه آلودگی هوای ایجاد شده در یك كشور منحصر و محدود به آن كشور نخواهد بود، بلكه این آلودگی می‌تواند مرزهای اعتباری را در نوردیده و كشورهای همجوار را نیز تحت تأثیر قرار دهد. نمونه بارز این مسأله را می‌توان در «قضیه تریل اسملتر»3 مشاهده نمود كه هوای آلوده خارج شده از كارخانه ذوب فلزات در كانادا، به آمریكا وارد شد و باعث بروز خساراتی در این كشور گردید.4 به همین جهت، برای جلوگیری از آلودگیهای مرزگذر در سال 1979، «كنوانسیون راجع به آثار برون‌مرزی دوربرد آلودگی هوا» به تصویب رسید و در سال 1983 لازم‌الاجرا گردید.5
اما در خصوص منابع آلودگی هوا، با توجه به قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب 1374 و آیین‌نامه اجرایی این قانون مصوب 1379، منابع مهم آلودگی هوا عبارتند از: دود ناشی از سوخت وسایل حمل و نقل زمینی، ریلی، هوایی و دریایی؛ دود ناشی از سوخت كارگاهها و كارخانه‌های صنعتی و تولیدی؛ سوزاندن زباله‌ها؛ سوخت منازل و مغازه‌ها؛ آتش‌سوزی‌ها؛ انباشتن مواد زائد و متعفن در هوای آزاد و... این مواد آلاینده به صورت جامد، قطرات ریز مایع و یا گاز دیده می‌شوند. مهمترین آلاینده‌های هوا عبارتند از: منوكسید كربن، هیدروكربن‌ها، اكسیدهای گوگرد، سرب و ذرات معلق. البته آلاینده‌های دیگری نیز به مقدار كمتری در هوا وجود دارند.6
مواد آلاینده‌ای كه هم‌اكنون ایجاد می‌شود، علاوه بر اینكه به طورمستقیم و بی‌واسطه، سلامت و حیات انسانها و دیگر موجودات را تهدید می‌كند، به طور غیرمستقیم و باواسطه نیز خطرهایی را برای انسان در پی دارد كه در نهایت، ثمره آن تضییع حقوق انسانها در برخورداری از محیط زیست سالم است.7
امروزه مردم اكثر كشورها از این آلودگیها رنج می‌برند. برهم زدن آرامش روحی و روانی و جسمی شهروندان، بر اثر آلوده نمودن محیط زیست به دست اشخاص حقیقی و حقوقی (دولتی یا خصوصی) صورت می‌گیرد. مهمترین آثار آلاینده‌ها بر سلامت جسمانی انسان عبارتند از: مسمومیت، ناراحتی‌های شدید چشمی، سیاتیك، سل، سرطان، روماتیسم، بیماریهای عروقی، اختلالات زایمان، خارش چشم؛ تحریكات سیستم تنفسی، افزایش حساسیت، آسم و تنگی نفس.
در موارد متعددی، استشمام بخارات سمی اطراف كارخانجات، موجب ایجاد مسمومیت در مردم ساكن اطراف آنها شده است؛ مثلاً اگر مردم به مدت طولانی در معرض استنشاق ذرات برلیوم موجود در هوا باشند، مبتلا به نارسایی‌های تنفسی می‌شوند و در ریه‌های آنها غده‌هایی به وجود می‌آید.
در سال 1962 در شهر «آئوستا» در ایتالیا، كودكانی كه تا فاصله 500 متری یك مركز تولید منگنز زندگی می‌كردند، مبتلا به ناهنجاری‌های گوش و حلق و بینی گردیدند. در واقعه «می‌ناتاما» در ژاپن، مواد آلوده‌كننده و مسموم از راه غذا، موجب مسمومیت انسانها گردید. در سالهای 1950 تا 1960 یك بیماری مرموز در این ناحیه، موجب مرگ و میر 43 انسان و از كارافتادگی 75 نفر دیگر گردید. تحقیقات نشان داد كه علت آن جیوه‌ای بوده است كه از یك كارخانه پلاستیك‌سازی در آن ناحیه خارج شده بود.8
براساس گزارشهای سازمان بهداشت جهانی، 5 درصد از سرطانهای ناشی از برانش ریه،دو درصد مرگ و میرهای ناشی از بیماریهای قلبی و ریوی و یك درصد از مرگ و میرهای ناشی از عفونتهای تنفس بر اثر آلوگی هواست. تحقیقات انجام شده نشان داده است كه ارتباط آلودگی هوا با برخی بیماریها مثل آسم تأیید شده و افزایش میزان مونوكسید كربن، ارتباط مستقیمی با حملات قلبی در روزهای آلوده و شرایط اضطرار دارد.
در اروپا نیز آلودگی هوا برای چند دهه است كه به مشكل جدی شهروندان تبدیل شده تلاشها تاكنون برای بهبود وضع هوا ظاهراً با شكست رو‌برو شده است. به گزارش شبكه تلویزیونی رویتر، بنا به گفته كارشناسان در هر سال، آلودگی هوا موجب مرگ زودرس 300 هزار نفر در اروپا خواهد شد. براساس تحقیقات محیط زیست اروپا، نارسایی تنفسی در حال حاضر به صورت یك مشكل اساسی برای مردم در آمده است و طی 20 سال گذشته، این نارساییها رو به افزایش بوده است. همچنین سازمان بهداشت جهانی اعلام كرده: آلودگی هوا در اروپا به طور میانگین 9 ماه تا 2 سال از طول عمر ساكنان این قاره كم می‌كند.9
اینها نمونه‌ای كوچك از اتفاقات ناگواری است كه در سده‌های اخیر به علت آلودگیهای صنعتی برای انسانها و محیط اطراف او به وجود آمده است. این آلاینده‌ها، جدا از این كه بر سلامت جسمانی تأثیر دارند، آثار روانی همانند افسردگی، عصبانیت، بی‌حوصلگی، افت ضریب هوشی و... را نیز به دنبال دارند.
پی‌نوشتها:
1. دانیل بوتكین، شناخت محیط زیست، ترجمه، وهاب زاده، عبدالحسین، جهاد دانشگاهی مشهد، 1381، ص 433.
2. پل شوون، آلوگی هوا، ترجمه: كریم كوشا، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1369، صص 2 و 3؛ انتظاری، همان.
3. Trail smelter case
4. دانشگاه هاروارد، حقوق بین‌الملل محیط زیست، تحقیقی از دانشگاه هاروارد، ترجمه: سید فضل‌الله موسوی، تهران، نشر میزان 1380، ص40؛ انتظاری همان.
5. لوتارگوند لینگ، حقوق بین‌الملل محیط زیست: جو، آب شیرین و خاك، در حقوق محیط زیست، ترجمه: محمدحسن حبیبی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1381، ص44. انتظاری، همان
6. انتظاری، همان
7. همان.
8. همان.
9. فرید اجلالی، آلودگی هوا با نگاهی به پالایش هوای تهران، نشر آموزش كشاورزی، 1386، ص20 به بعد.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید