«حق رأی» از آن کیست؟

1394/12/1 ۰۸:۴۸

در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان‌ رهبری، معاونت فرهنگی– اجتماعی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات‌فرهنگی، مناظره‌ای با عنوان «حق رأی در اسلام» ترتیب داد که هدف از برگزاری آن تبیین جایگاه مردم در مشارکت‌های سیاسی-اجتماعی و حقوق آنها در این زمینه بود. این نشست با حضور دکتر داود فیرحی، استاد اندیشه و فقه سیاسی دانشگاه تهران و دکتر فخار طوسی از استادان سطوح عالی حوزه علمیه، 26 بهمن‌ماه در محل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

مهسا رمضانی: در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان‌ رهبری، معاونت فرهنگی– اجتماعی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات‌فرهنگی، مناظره‌ای با عنوان «حق رأی در اسلام» ترتیب داد که هدف از برگزاری آن تبیین جایگاه مردم در مشارکت‌های سیاسی-اجتماعی و حقوق آنها در این زمینه بود. این نشست با حضور دکتر داود فیرحی، استاد اندیشه و فقه سیاسی دانشگاه تهران و دکتر فخار طوسی از استادان سطوح عالی حوزه علمیه، 26 بهمن‌ماه در محل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

***

در ابتدای این نشست دکتر فخار طوسی سعی کرد که از پایگاه فکری‌ای دفاع کند که حق رأی را به «نخبگان» هر جامعه‌ای اختصاص می‌دهد و تأکید کرد که ادله حق رأی و نقش آن در حکومت را می‌پذیرد اما این حق را از آن همگان نمی‌داند و براین باور است که «اهل تشخیص» باید انتخاب کنند که چه کسانی وارد صحنه شوند چراکه نخبگان کمتر از آسیب‌های اجتماعی و سیاسی متأثر می‌شوند.

 این در حالی است که «احراز شرایط نخبگی» و «مؤلفه‌های نخبگی» خود موضوعی قابل بحث است که در این نشست مورد طرح و بحث قرار نگرفت.

در ادامه این مناظره، دکتر داوود فیرحی بحث را در وجهی نظری‌تر پیش برد و با اشاره به اینکه نظریاتی وجود دارد مبنی بر اینکه حق‌ رأی را در انحصار نخبگان می‌دانند، در این راستا پرسشی را مطرح کرد: «آیا انسان بماهو انسان از حقوق اجتماعی برخوردار است؟ اگر چنین باشد، نخبه بودن یا نبودن برای بهره‌مندی از حقوق اجتماعی موضوعیتی نخواهد داشت» و برای تبیین بحث خود به دو مقدمه اشاره کرد؛ نخست اینکه «رأی» چیست؟ و دوم اینکه «حق» از آن کیست؟

فیرحی با رد دیدگاه نخبه‌گرایانه در باب حق‌رأی در اسلام گفت: حتی اشرافی‌ترین تئوری‌ها نیز حقوق مردم را به میزان دانش و سطح نخبگی آنها گره نزده‌اند؛ حتی نظریات قرون وسطا نیز بر این امر، پافشاری نمی‌کند. فیرحی تصریح کرد که حقوق اجتماعی با انسان بودن انسان متولد می‌شود و نمی‌توان حق رأی را تنها به نخبگان محدود کرد. وی در این راستا، به تفاوت «نظریه کلاسیک» با «نظریه حضرت امام خمینی(ره)» اشاره کرد و گفت: «در نظریه کلاسیک حق رأی از آن حاکم است اما حضرت امام(ره) تأکید می‌کنند که خطاب خداوند در آیات قرآنی همه مردم است و معتقد است که همه مردم باید به شکل‌گیری امنیت، قسط و عدالت در جامعه کمک کنند».

فیرحی بحث خود را چنین جمع‌بندی کرد که در اسلام حقوق انسان‌ها ربطی به سطح دانش آنان ندارد؛ بنابراین دیدگاه نخبه‌گرایانه در تعیین «حق رأی در اسلام» دیدگاه پذیرفته شده‌ای نیست و احکام متعلق به همه است. به این اعتبار، این حق همگانی است که مناصب شرعی را انتخاب کنند.

فخار طوسی در پاسخ به مباحث فیرحی به تفاوت دیدگاه خود با او اشاره کرد و گفت: «دکتر فیرحی از منظر برون دینی به مسأله می‌نگرد و طبیعتاً از این زاویه نگریستن، چنین نتیجه‌گیری‌ای را نیز اقتضا می‌کند». به باور او، اگر از منظر فقهی و درون دینی به مسأله حق رأی بپردازیم، داستان کاملاً متفاوت می‌شود و در این باره باز بر موضع خود تأکید گذاشت و تصریح کرد: «از آنجا که ممکن است توده مردم در تصمیم‌گیری به بیراهه بروند، تعیین‌کننده بودن آراء آنها در سرنوشت اجتماع، می‌تواند واجد آثار سوء‌‌ در جامعه باشد. این در حالی است که نخبگان با داشتن تشخیص به نسبت بالاتر خود می‌توانند، آثار سوء را به حداقل برسانند» وی برای اثبات ادله خود به نقل روایاتی از امام علی(ع) و امام حسین(ع) استناد کرد.

اما فیرحی در مقابل روایاتی که از سوی فخار طوسی قرائت شد، تأکید کرد که او در مقاله «شیعه و مسأله مشروعیت» به نقل 10 روایت از حضرت علی(ع) می‌پردازد که همگی این روایات، بر «انتخاب» مردم و «حق رأی» آنها تأکید می‌گذارند و تصریح کرد که روایات ویژگی خاصی دارد و استناد به یکسری روایات و نادیده انگاشتن دیگر روایات، علاوه ‌بر اینکه مبنای علمی و توجیه فقهی ندارد می‌تواند زمینه‌های بدفهمی از دین و شریعت را نیز فراهم کند. به این اعتبار، متذکر شد که در تبیین فقهی «حق رأی در اسلام» باید به طیف گسترده‌تری از آیات و روایات و تفسیر گسترده‌تری از آنها استناد کرد.

منبع: روزنامه ایران