گزیده کتابشناسی شیخ بهائی، دانشمند نامدار عصر صفوی

1393/2/6 ۱۱:۳۶

بهاءالدین محمد بن حسین عامِلی معروف به شیخ بهائی ( ۹۲۵ خورشیدی در بعلبک لبنان ــ ۱۰۰۰ خورشیدی در اصفهان) حکیم، فقیه، عارف، منجم، ریاضیدان، شاعر، ادیب، و دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری است که در دانش‌های فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت. حدود ۹۵ کتاب و رساله از او در سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک بر جای مانده است. به پاس خدمات وی به علم ستاره‌شناسی، یونسکو سال ۲۰۰۹ را به نام او سال «نجوم و شیخ بهایی» نامگذاری کرد.

بهاءالدین محمد بن حسین عامِلی معروف به شیخ بهائی ( ۹۲۵ خورشیدی در بعلبک لبنان ــ ۱۰۰۰ خورشیدی در اصفهان) حکیم، فقیه، عارف، منجم، ریاضیدان، شاعر، ادیب، و دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری است که در دانش‌های فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت. حدود ۹۵ کتاب و رساله از او در سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک بر جای مانده است. به پاس خدمات وی به علم ستاره‌شناسی، یونسکو سال ۲۰۰۹ را به نام او سال «نجوم و شیخ بهایی» نامگذاری کرد.

این نوشتار بر آن است تا نگاهی فهرست‌وار به کتاب‌هایی اشاره کند که از از شیخ بهائی، منسوب به شیخ بهائی یا درباره شیخ بهائی‌اند و می‌توانند دریچه‌ای برای معرفی زندگی شیخ و ابعاد مختلف دانش و معرفت او پیش روی پژوهشگران ایرانی بگشایند.

در حوزه خدمت به معارف و آموزشهای اسلامی

یکی از حوزه های برجسته دانش و تخصص شیخ بهائی که بیشتر از سایر حوزه های معرفتی اش، زبانزد است، حوزه معارف و آموزش‌های اسلامی است که خود متاثر از پرورش او در مکتب تشیع دوازده امامی است؛ مکتبی که به واسطه ارج و ارزشش در ایران به ویژه با توجه به بستر سیاسی شیعه‌گرای صفوی، دانشمندان بزرگی را در حوزه فقه و فلسفه، تقدیم روزگار کرده است. گزیده ای از آثار شیخ بهایی در این حوزه عبارتند:

• الاثناعشریه فی الصلوه الیومیه، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، محمد حسون، مکتبه مرعشی نجفی، 96 صفحه، وزیری، چاپ 1 سال 1368، 1000 نسخه، 1000 ریال.

• مفاتیح الفلاح بضمیمه رساله نورعلی نور در ذکر و ذاکرو مذکور، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، مترجم: علی‌بن‌طیفور بسطامی، حکمت، 462 صفحه، چاپ 2 سال 1369، 3000 نسخه، 1700 ریال.

• جامع المقدمات، خسرو جرجانی؛ محمدبن‌شاه‌مرتضی فیض‌کاشانی؛ محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، نشرساحل، 332 صفحه، وزیری، چاپ 5 سال 1370، 1700 ریال.

• فرائد حجتیه: شرح فرائد صمدیه، علی حجت‌هاشمی‌خراسانی؛ محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، حاذق، 368 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 5 سال 1380، 2000 نسخه، 15000 ریال.

• هدایه‌الامه، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1050 صفحه، جلد 6، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1373، 2000 نسخه، 7500 ریال.

• الاربعون حدیثا، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، دفتر نشر نوید اسلام، 256 صفحه، وزیری، چاپ 1 سال 1374، 500 نسخه، 6000 ریال.

• الاثنا عشریات الخمس: الطهارتیه، الصلاتیه، الزکاتیه، الصومیه، الحجیه، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، مسعود شکوهی، اعجاز، 352 صفحه، وزیری (گالینگور)، چاپ 1 سال 1381، 1000 نسخه

• الکلام المفید للمدرس والمستفید فی شرح الصمدیه (شیخ بهایی)، محمدعلی مدرس‌افغانی، دارالهجره، 328 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 7 سال 1389، 1500 نسخه، 45000 ریال.

• زبده‌ الاصول، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، فراس‌حسون کریم، مرصاد، 222 صفحه، وزیری (گالینگور)، چاپ 1 سال 1381، 1500 نسخه، 15000 ریال.

• العروه الوثقی فی تفسیر سوره الحمد (محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی) محمدرضا نعمتی و اسعد طیب، بوستان کتاب قم، 224 صفحه، وزیری (گالینگور)، چاپ 1 سال 1380، 1500 نسخه، 12500 ریال. الحبل المتین فی احکام الدین: کتاب الصلاه محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، بلاسم موسوی‌حسینی، مجمع ‌البحوث ‌الاسلامیه، 516 صفحه، (در2جلد )، جلد 2، وزیری (گالینگور)، چاپ 1 سال 1382، 1000 نسخه، 30000 ریال.

• الحاشیه علی کتاب من لایحضره الفقیه، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی؛ به‌اهتمام: سیدمحمود مرعشی‌نجفی، مکتبه آیه‌الله العظمی المرعشی النجفی، 200 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1382، 1000 نسخه.

• جامع عباسی: رساله عملیه با حواشی هشت فقیه عالیمقام (رضوان‌الله‌تعالی‌علیهم)، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1000 صفحه، وزیری (گالینگور)، چاپ 1 سال 1386، 1000 نسخه، 90000 ریال.

• اعتقادات شیخ بهایی متن عربی: رساله‌الاعتقادات شیخ بهاءالدین محمد عاملی (953، 1030ه.ق) به همراه سه ترجمه و شرح فارسی آن، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، به‌اهتمام: جویا جهانبخش، اساطیر، 514 صفحه، رقعی (گالینگور)، چاپ 1 سال 1387، 2200 نسخه، 110000 ریال.

• الاثنا عشریات الخمس فی الطهاره والصلاه و الزکاه و الصوم و الحج، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی؛ عبدالله الدندن، مهدیه، 404 صفحه، وزیری (سلفون)، چاپ 1 سال 1387، 1000 نسخه، 60000 ریال.

• ترجمه و متن کامل اربعین شیخ بهایی: همراه با تقویم، تعلیق و شناسایی رجال حدیث، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی؛ مترجم:عبدالرحیم عقیقی‌بخشایشی، فکر، 752 صفحه، وزیری، چاپ 1 سال 1388، 1000 نسخه، 120000 ریال.

• الحدیقه‌ الهلالیه: شرح دعاء الهلال من صحیفه السجادیه (محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی)، علی موسوی‌خراسانی، فکر،موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 200 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1388، 1000 نسخه، 40000 ریال.

• منتخب اربعین شیخ بهایی، تدوین: زهره مسجدجامعی، فکر، 216 صفحه، پالتویی (شومیز)، چاپ 1 سال 1390، 3000 نسخه، 30000 ریال.

• یاسین مغربی: طریقه ختم سوره مبارکه یاسین به نقل از شیخ بهایی،...، حسن حسن‌زاده‌آملی، حسنین، 64 صفحه، جیبی (شومیز)، چاپ 1 سال 1391، 1000 نسخه، 10000 ریال.

• اربعین شیخ بهائی، بهاء‌الدین محمدالعاملی؛ مترجم:شمس‌الدین‌محمد خاتون‌آبادی؛ ویراستار:حسین ولی، حکمت، 640 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1392، 1000 نسخه، 300000 ریال.

• اربعین شیخ بهائی، مترجم: سیدمحمدرضا غیاثی‌کرمانی، بوستان کتاب قم، 536 صفحه، وزیری (سلفون)، چاپ 1 سال 1392، 700 نسخه، 170000 ریال.

در حوزه شعر و ادب و ذوق

اگرچه شیخ بهائی بیش از آنکه به عنوان شاعری برجسته شناخته شده باشد، به واسطه دانش فقه، فلسفه و ریاضیات شهره است اما این قضیه، از اهمیت آثار ادبی او نمی کاهد. آثاری نظیر «موش و گربه»، «شیر و شکر»، «نان و حلوا»، «نان و پنیر» و گرانقدرتر از همه، «کشکول» در زمره این آثار قرار می گیرد و شاهد ارزش این آثار، ترجمه ها و بازنویسی‌های مختلف و چاپ چندین باره آنها حتی برای حوزه ادبیات کودک و نوجوان است. در اینجا به مجموعه آثار برجسته شیخ بهایی در حوزه شعر و ادب اشاره می شود:

• توبره، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی؛ مترجم:بهمن رازانی، زرین، 468 صفحه، وزیری، چاپ 1 سال 1364، 5000 نسخه، 900 ریال.

• کشکول، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی؛ مترجم: عزیزالله کاسب، گلی، 716 صفحه، وزیری (سلفون)، چاپ 4 سال 1377، 5000 نسخه، 18000 ریال.

• نان و پنیر، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، آگاهان ایده، 36 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1385، 1000 نسخه، 10000 ریال.

• نان و حلوا، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، آگاهان ایده، 40 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1385، 1000 نسخه، 10000 ریال.

• شیر و شکر، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، آگاهان ایده، 16 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1385، 1000 نسخه، 7000 ریال.

• الکشکول، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، مکتبه‌ الحیدریه، 560 صفحه، جلد 2، وزیری (گالینگور)، چاپ 1 سال 1385، 1500 نسخه

• کلیات دیوان شیخ بهایی (و تفرجی در شخصیت شیخ بهائی)، سیدجواد معصومی، طوبای محبت، 364 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 3 سال 1388، 3000 نسخه، 37000 ریال.

• دیوان شیخ بهایی: شامل غزلیات، مثنویات، اشعار پراکنده، رباعیات و پند اهل دانش و هوش به زبان ...، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، مقدمه:سعید نفیسی، زرین، نگارستان کتاب، 302 صفحه، وزیری (گالینگور)، چاپ 4 سال 1388، 2000 نسخه، 55000 ریال.

• دیوان شیخ بهایی: شامل غزلیات، رباعیات، قطعات، مثنویات پراکنده و منظومه‌ی «نان و حلوا»، «شیر و شکر»، «نان و پنیر» و ....، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی؛ به‌اهتمام: عباس یزدی؛ ویراستار: فرهاد یزدی، فرهنگ ‌دانشجو، 200 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1392، 1000 نسخه، 150000 ریال.

• غزل‌ها و رباعی‌های بهاءالدین محمد شیخ بهایی: به همراه مثنوی‌های پراکنده، مستزاد و مخمس مشهور، بهاءالدین محمد شیخ بهایی ، نشر نویسنده، 154 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1386، 1000 نسخه، 50000 ریال.

• مردی از تبار آیینه و آب: گزیده مثنوی‌های شیخ بهایی، یوسفعلی میرشکاک، شرکت سهامی کتابهای جیبی، 128 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1392، 1500 نسخه، 32000 ریال.

• پند اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش مشهور به داستان موش و گربه شیخ بهایی، محسن محمدی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 218 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1389، 2000 نسخه، 20000 ریال.

• کشکول، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی؛ مترجم: کریم فیضی‌تبریزی، تهذیب، 608 صفحه، وزیری (سلفون)، چاپ 4 سال 1389، 3000 نسخه، 60000 ریال.

• کشکول شیخ بهائی، علی کاشانی، سبزرایان گستر، 58 صفحه، (در3جلد )، جلد 1، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1390، 1000 نسخه، 20000 ریال.

• کلیات کشکول شیخ بهائی، محمدبن‌حسین شیخ‌بهائی؛ مترجم: فاطمه دارنگ، جمهوری، 482 صفحه، وزیری (گالینگور)، چاپ 1 سال 1390، 1100 نسخه، 109000 ریال.

• گزیده کشکول شیخ بهایی، محمدبن‌حسین شیخ‌بهائی؛ محبوبه وفادار، جاودان خرد، 170 صفحه، خشتی (شومیز)، چاپ 1 سال 1391، 2000 نسخه، 50000 ریال.

• دانه دانه می‌چینم: گزیده‌ی کشکول شیخ بهایی، محمد قاسم‌زاده، هیرمند، 120 صفحه، خشتی (شومیز)، چاپ 2 سال 1388، 3500 نسخه، 32500 ریال.

• قصه‌های شیرین موش و گربه (شیخ بهایی)، بازنویسی: مصطفی رحماندوست، نشر پیدایش، 64 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 13 سال 1391، 3000 نسخه، 45000 ریال.

• کامل‌ترین ترجمه کشکول شیخ بهایی، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، مترجم: محمدمهدی سازندگی، نگاه آشنا، 672 صفحه، وزیری ، چاپ 9 سال 1392، 1000 نسخه، 200000 ریال.

• کشکول شیخ‌ بهایی، مترجم:بهمن رازانی، پارمیس، 654 صفحه، وزیری (گالینگور)، چاپ 1 سال 1392، 1000 نسخه، 250000 ریال.

• ترجمه کشکول شیخ بهائی (ره) ادبی، تاریخی، فقهی، تفسیری، کلامی و ...، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، مترجم: میرزایی، علویون، 608 صفحه، وزیری (سلفون)، چاپ 2 سال 1392، 1500 نسخه، 187500 ریال.

• چهل و چهار داستان از کشکول شیخ بهایی، مریم لطفعلی، گوهر اندیشه، 88 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1392، 2000 نسخه، 40000 ریال.

• قصه‌های شیخ بهایی، سیدعلی‌محمد رفیعی، پیام محراب، 122 صفحه، رقعی (گالینگور)، چاپ 2 سال 1391، 3000 نسخه، 35000 ریال.

• داستان‌هایی از شیخ بهایی، فاطمه قیومی، اعجازقلم، 80 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1392، 2000 نسخه، 40000 ریال.

• طنز و شوخ‌ طبعی در کشکول شیخ بهایی، مهدی تمیزی، بوی شهر بهشت (وابسته به سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری مشهد، 12 صفحه، خشتی (شومیز)، چاپ 1 سال 1392، 10000 نسخه، 5000 ریال.

• سی حکایت، سی تصویر از کشکول شیخ بهایی، بازنویسی: علی‌اکبر بیواره، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، گروه ادبیات کودک و نوجوان، 64 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 5 سال 1392، 3000 نسخه، 13000 ریال.

از ستاره شناسی تا تعبیر رویا

یکی از زمینه های علمی مورد تبحر شیخ بهائی که به واسطه آن وی را در زمره دانشمندان معتبر جهانی قرار داده است، حوزه نجوم و ستاره شناسی است و همانطور که پیشتر بدان اشاره شد، تبحر شیخ در این رشته علمی و خدماتش به آن، سبب شد تا یونسکو به افتخارش سال 2009 را به عنوان سال «ستاره شناسی و شیخ بهائی» نامگذاری کند. همچنین تخصص وی در علم ریاضی و حساب نیز در این قلمرو به او شخصیتی برجسته عطا کرده است. علاوه بر این تحقیق و پژوهش در علوم غریبه و به ویژه تعبیر خواب هم از جمله زمینه هایی است که شیخ بهائی در آن دستی داشته و آثاری را به رشته تحریر درآورده است. از جمله این آثار یا موارد منسوب به او می توان به این موارد اشاره کرد:

• فال‌نامه شیخ‌بهایی، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی؛ به‌اهتمام: مهدی علی‌نیا، گلی، 72 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 5 سال 1378، 20000 نسخه، 3500 ریال.

• السر المستتر فی العلوم الغریبه و الجفر و تعبیر الرویا شیخ البهایی ، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی، ذوی ‌القربی، 270 صفحه، وزیری (سلفون)، چاپ 1 سال 1384، 1500 نسخه.

• تحفه حاتمی، محمدبن‌حسین شیخ‌بهایی؛ مصحح:ا بوالفضل نبئی و محمدتقی عدالتی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 112 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 3 سال 1388، 1500 نسخه، 12000 ریال.

• ترجمه و شرح خلاصه الحساب شیخ بهایی، حمیده حجازی و یوسف بیگ‌باباپور، مجمع ذخائر اسلامی، 144 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 1 سال 1392، 100000 ریال.

• تعبیر خواب: ابن سیرین، دانیال نبی (ع)، شیخ بهائی، علامه لاهیجی و ...، محمدحسین ابراهیمی، تامین، 536 صفحه، وزیری (سلفون)، چاپ 1 سال 1392، 2000 نسخه، 160000 ریال.

شیخ بهائی در نگاه دیگران

در خصوص شخصیت شیخ بهایی و زندگی علمی و سیاسی وی، آثار متعددی به چاپ رسیده است که هر یک کوشیده اند تا به واکاوی بخشی از آن بپردازند. نمونه ای از این آثار که در قالب زندگینامه و معرفی آثار شیخ بهائی منتشر شده اند، عبارتند:

• پیشوای حکمت ایمانیان (نیم‌نگاهی به زندگانی و اندیشه شیخ بهائی)، جویا جهانبخش، همشهری، 160 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1388، 2000 نسخه، 27000 ریال.

• شیخ بهایی: دانشمند، حکیم و فقیه بزرگ شیعه، کامران پارسی‌نژاد، ویراستار: سیداحمد میرزاده، آستان قدس رضوی، به نشر، 24 صفحه، خشتی (شومیز)، چاپ 1 سال 1388، 5000 نسخه، 16500 ریال.

• سیمایی از شیخ ‌بهائی در آیینه آثار، محمد قصری، آستان ‌قدس‌ رضوی، ‌بنیاد پژوهشهای‌ اسلامی، 216 صفحه، وزیری (شومیز)، چاپ 2 سال 1388، 1000 نسخه، 26000 ریال.

• شیخ بهایی از جبل عامل تا اصفهان، شهاب‌الدین دمیرچی، ویراستار: بهاره سلیمانی، خورشید آفرین، 164 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 2 سال 1388، 1000 نسخه، 33000 ریال.

• احوال و اشعار فارسی شیخ بهائی، سعید نفیسی، اقبال، 212 صفحه، وزیری (گالینگور)، چاپ 1 سال 1389، 1000 نسخه، 50000 ریال.

• شیخ بهایی، محسن دامادی، ویراستار: کاظم سادات‌اشکوری، دفتر پژوهشهای فرهنگی، 106 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 4 سال 1389، 3000 نسخه، 25000 ریال.

• کتابشناسی شیخ بهائی، سیدمحسن ناجی‌نصرآبادی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 818 صفحه، وزیری (گالینگور)، چاپ 1 سال 1390، 1500 نسخه، 120000 ریال.

• خورشید می‌ماند: روایتی داستانی از زندگی شیخ بهایی، کامران پارسی‌نژاد، کانون اندیشه جوان، 576 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 2 سال 1391، 4400 نسخه، 110000 ریال.

• داب المریدین: برگرفته از کتاب شریف مفتاح الفلاح شیخ بهایی و توصیه‌های علمای ربانی متاخر، محمدتقی فیاض‌بخش؛ محمد روحی، فردافر، 296 صفحه، جیبی (شومیز)، چاپ 1 سال 1391، 3000 نسخه، 65000 ریال.

• شیخ بهایی مخزن اسرار سیر و سلوک، علی صدرایی‌خویی، خویی، 208 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1391، 1000 نسخه

• شیخ بهایی، بتول زرکنده، مدرسه برهان، 104 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 3 سال 1391، 3100 نسخه، 27000 ریال.

• شیخ بهائی، علی‌اکبر ولایتی، ویراستار: هومن عباسپور و الهه سوداچی، امیرکبیر، کتابهای جیبی، 192 صفحه، جیبی (شومیز)، چاپ 1 سال 1391، 3000 نسخه، 35000 ریال.

• شیخ بهائی، محمدرضا مروارید، مترجم: ابراهیم رفاعه، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 28 صفحه، جیبی (شومیز)، چاپ 1 سال 1392، 2000 نسخه

• شیخ بهایی، مصطفی ذاکری، خانه کتاب، 256 صفحه، رقعی (شومیز)، چاپ 1 سال 1392، 750 نسخه، 80000 ریال.

ایبنا