احیاءالعلوم‌الدین

1404/5/13 ۱۰:۴۶

نسخه خطی اثر ممتاز محمد غزالی در ششمین روایت از مجموعه «کاوشی در گنجینه کتابخانه ملی»، نسخه خطی احیاء علوم‌الدین معرفی شد.

نسخه‌ای از ورثه طهماسب میرزا بن مویدالدوله

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در ادامه سلسله معرفی «کاوشی در گنجینه کتابخانه ملی» که با رویکردی پژوهشی و فرهنگی به معرفی آثار شاخص موجود در این گنجینه می‌پردازد، ششمین روایت به معرفی نسخه خطی احیاء العلوم‌الدین معروف به احیاء العلوم کتاب مشهور امام محمد غزالی با محتوای دینی، اخلاقی و عرفانی اختصاص دارد؛ اثری ماندگار که حاصل تلاش محمود بن بختیار بن عزیز بن محمد اربلی کاتب آن است.

نسخه خطی و نفیس کتاب احیاء علوم‌الدین به خط «نسخ جلی» و بر روی کاغذ ضخیم نخودی آهارمهره نگاشته شده است. کاتب نسخه، در تاریخ ۸ جمادی‌الثانی سال ۵۹۷ هجری قمری آن را کتابت کرده است.

در برگ‌های آغازین نسخه چند مهر مالکیت دیده می‌شود که نقش برخی از آن‌ها عبارتند از: «مهری بیضی‌شکل با نقش «مشیرالسلطنه» و مهر چهارگوش با نقش «بنده شاه ولایت طهماسب». در برگ ظهریه نسخه، اشعاری از مثنوی معنوی دیده می‌شود که به تاریخ ۱۲۴۹ هجری قمری و در یکی از مزارع بلوک دهخوارقان کتابت شده‌اند. همچنین یادداشتی در خصوص خرید این نسخه از ورثه طهماسب میرزا بن مویدالدوله به تاریخ ۱۲۹۷ هجری قمری وجود دارد. در برگ پایانی نیز فهرست مطالب نسخه به‌صورت منظم آمده است.

جلد این نسخه از مقوای سخت با روکش تیماج قهوه‌ای تهیه شده و دارای کتیبه و لچک در مرکز جلد است. جدول‌ها و حواشی با طراحی ریسه‌ای زرین ضربی تزیین شده‌اند. آستر جلد نیز از کاغذ ابری در رنگ‌های قهوه‌ای، زرد و آبی تشکیل شده است که جلوه‌ای خاص به نسخه بخشیده است.

احیاء علوم‌الدین کتابی دینی، اخلاقی و عرفانی است که همواره مورد توجه عالمان شیعه و سنی قرار داشته است. غزالی این اثر سترگ را پس از کناره‌گیری از تدریس در مدرسه نظامیه و در دوران اقامت در شام، قدس و حجاز تألیف کرده است. او در نگارش این اثر از دو منبع مهم «الرسالة القشیریة» و «قوت القلوب» بهره برده است.

این کتاب در چهار بخش یا «ربع» نگارش یافته که هر یک شامل ده کتاب مستقل است: ربع اول عبادات نام دارد و در این بخش به آداب، دقایق و اسرار عبادات پرداخته شده که برای عالم عامل دانستن آن‌ها ضروری است. کتاب‌های این بخش عبارتند از: کتاب العلم، قواعد العقائد، اسرار طهارت، اسرار نماز، اسرار زکات، اسرار روزه، اسرار حج، آداب تلاوت قرآن، اذکار و دعاها و ترتیب اوراد در اوقات.

ربع دوم عادات است؛ این بخش به آداب و رسوم اجتماعی می‌پردازد و شامل این ۱۰ کتاب است: آداب خوردن، آداب ازدواج، احکام کسب، حلال و حرام، آداب صحبت و معاشرت با اصناف خلق، گوشه‌گیری، آداب سفر، سماع و وجد، امر به معروف و نهی از منکر، آداب معیشت و اخلاق و نبوت.

سلسله گزارش «کاوشی در گنجینه کتابخانه ملی» با هدف معرفی مستمر آثار برجسته میراث مکتوب ایران، به‌صورت هفتگی منتشر می‌شود. در این رویداد، آثار شاخصی که از نظر تاریخی، هنری و فرهنگی دارای ارزش برجسته‌ای هستند، انتخاب و به جامعه علمی و علاقه‌مندان معرفی می‌شوند.

منبع: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران