1404/2/14 ۱۰:۴۱
علی بهرامیان: در دوره مغول نام ایران و کشور فارس و خلیج فارس هم احیا شد، مورخان بزرگ آن دوران هم این نام‌ها را استفاده می‌کنند. در تمام این ۱۴۰۰ سال نامی که در کتب مقدس بر این پهنه گذاشته شده نام خلیج فارس است.
آئین رونمایی از کتاب‌های «تاریخ خلیج فارس (جزایر و بنادر)»، «اطلس نقشه‌های تاریخی خلیج فارس» و «نام خلیج فارس در تفاسیر قرآن» همزمان با روز ملی خلیج فارس از سوی پتروشیمی بندر امام در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه برگزار شد. در این همایش اساتید حوزه تاریخ و نمایندگان مراکز فرهنگی مانند مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب، مؤسسه کارتوگرافی سحاب و… حضور داشتند.
هگل می‌گوید ایران طبیعی‌ترین کشور در آسیاست
در ابتدای مراسم قدیر نصری رئیس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه گفت: آنچه تجربه زیسته و درد منطقه خاورمیانه و خلیج فارس است دو نکته است. ایران اولین کشور خاورمیانه که کشوری طبیعی و از جایی تجزیه نشده است. به تعبیر هگل طبیعی‌ترین و عادی‌ترین کشور شرق و غرب آسیا فقط ایران است. ترکیه بعد از ایران تنها ۶۰۰ سال سابقه دارد اما همین جغرافیای کوچک شده را هم می‌خواهند باز کوچک‌تر کنند
وی افزود:، نکته دوم این است که ۷۱ درصد اجناس مصرفی دنیا در شرق جهان تولید می‌شود. در هند و ویتنام و چین و… اما ۷۱ درصد اجناس در شرق مصرف نمی‌شود. این اجناس برای اینکه از شرق به غرب برود به دریا احتیاج دارد که آمریکا آمده و دریاها را تصرف کرده، چنانکه چین زمین‌ها را تصرف می‌کند. برای رسیدن این اجناس به غرب در مسیر شرق به غرب می‌خواهند هیچ مزاحمی نباشد، آنچه در عراق و سوریه و اوکراین و یمن و لبنان و… گذشت و می‌خواهند به سر ایران هم بیاورند بر همین اساس است. ما به عنوان طبیعی‌ترین کشور دنیا باید همگرایی پیشه کنیم و با پیوستگی به بهانه‌های مختلف مانند روز ملی خلیج فارس نقش خود را در جهان بازی کنیم.
خلأ مطالعاتی را با تاریخ صنعت جبران کردیم
در ادامه جلیل نوذری، مدیر طرح موزه پتروشیمی بندر امام و دبیر علمی این همایش به گزارشی از به هم پیوستگی پتروشیمی بندرامام، و تلاش این نهاد صنعتی برای فعالیت فرهنگی و انتشار کتاب‌ها و برگزاری این جلسه ارائه داد و به تاریخچه ایده موزه پتروشیمی و توجه دادن به نقص و کوتاهی در تاریخ نوشته شده پتروشیمی اشاره کرد.
سپس گفت: برای پر کردن این خلأ مطالعات تاریخ صنعت را آغاز کرده‌اند و هیچ صنعتی نمی‌تواند به محیط خود بی توجه بماند، خلیج فارس بر صنعت پتروشیمی و این صنعت بر خلیج فارس تأثیر می‌گذارند.
نوذری به کتاب‌هایی که در همایش رونمایی می‌شود اشاره کرد و افزود: کتاب اول درباره جزایر و بنادر بود که توسط شیخ اللحکمایی و رسول خیراندیش تصحیح شده است. این کتاب نسخه‌ای خطی که در اختیار محمدعلی فروغی بوده است و نویسنده می‌گوید هرجا صعود و اوجی در تاریخ ایران می‌بینیم، وقتی است که به خلیج همیشه فارس توجه شده، و هر جا سقوط و رکودی است وقتی است که بی توجهی به خلیج فارس شده است. کتاب دوم اطلس جغرافیایی خلیج فارس است که توسط مؤسسه سحاب به زبان انگلیسی تألیف شده است تا منبعی برای پژوهشگران غیر ایرانی در راستای مطالعه خلیج فارس باشد. کتاب سوم با ایده شهرام جلیلیان برای بررسی نام خلیج فارس در تفسیرها در جهان اسلام در گستره‌ای از هرات تا نجف و دیگر مراکز اسلامی است. امیدواریم دیگر مراکز صنعتی هم این مطالعات را پیگیری کنند و نقطه آغاز و سبب خیری برای سایر پژوهش‌ها باشد.
رایزن‌های فرهنگی باید بیرون از ایران کناب را معرفی کنند
سخنران بعدی همایش محمدرضا سحاب، نقشه‌نگار، پژوهشگر و رئیس هیات مدیره موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب با اشاره به خاطرات تلاش پدرش و مهندس یمین افشار برای چاپ کتاب درباره خلیج فارس گفت: پدرم فرش زیر پایش را فروخت و کتاب خلیج فارس را به دو زبان فارسی و انگلیسی در یک هزار نسخه منتشر کرده. قیمتش یک هزار و ۵۰۰ ریال معادل ۲۰ دلار بود. این سنگ بنای فعالیت‌هایی بود که بعدها ادامه پیدا کرد. پس از آن ما در مؤسسه سحاب اطلسی به زبان انگلیسی و فارسی تهیه کردیم.
وی ادامه داد: ما می‌گوییم خلیج فارس و کسی بر سر این کلمه در داخل کشور اختلافی ندارد، اما تأثیرش وقتی است که یک خارجی نام خلیج فارس را به زبان بیاورد. از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ روی چند جلد کتاب دیگر درباره خلیج فارس کار کردیم، مجموعاً ۸ جلد کار شده است و هدف مبارزه با اسامی مجعول بود تا بگوییم این نام خلیج فارس طبق این همه اسناد تاریخی است.
سحاب با یادآوری اینکه این کلمه جعلی را انگلیسی‌ها در دهان عرب‌ها گذاشتند، ادامه داد: شیخ شارجه یک میلیون دلار هزینه کرده تا دانشگاهی در در انتاریو کانادا نشست یک هفته‌ای برای خلیج عربی بگذارد اما آن دانشگاه زیر بار نرفت. ما اگر بخواهیم این موضوع حل بشود باید خارج از ایران تلاش بکنیم. ما این کتاب را به پنج زبان انگلیسی و عربی و آلمانی و روسی و فرانسه ترجمه کردیم.رایزن‌های فرهنگی ما باید روی این موضوع کار کنند و این کتاب را بیرون از ایران معرفی کنند زیرا در ایران ما مشکلی نداریم، این را باید در دانشگاه‌های انگلیس و فرانسه و دیگر کشورها مطرح کنند.
خلیج فارس شاهراه حیاتی این سیاره خاکی است
در ادامه اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب، به موضوع نام خلیج فارس در اسناد و متون اشاره کرد و با اشعاری از نظامی گفت: خلیج فارس نماد هویت ملی و فرهنگی ایرانیان و بزرگترین شاهراه حیاتی این سیاره خاکی است. به قاعده (دشمن طاووس امد پر او / ای بسا شه را بکشته فر او) وقتی جایی بزرگی باشد چشم دیدن آن را هم عده ای ندارند. در تحقیقات سیصد سال اخیر مشخص شد که کورش در تاریخ ایران دولت تشکیل داد و کشور ایران شکل گرفت، در سال‌های اخیر توجه به ایران قوت می‌گیرد و این جای شکر دارد.
وی با نقل قول سیمین دانشور از کسینجر گفت: ما ایران را به اجزایش تجزیه می‌کنیم و نمی‌توانیم ایران بزرگ را ببینیم. تلاش‌ها برای کوچک کردن ایران همچنان ادامه دارد حتی تا دوره پهلوی دوم که بحرین از ایران جدا شد و این نقشه فعلی باقی ماند. همه می‌دانیم که این مسئله، یک موضوع سیاسی هدف همان کوچک کردن ایران است. حالا با دستاویز قرار دادن قومیت‌ها و زبان مادری و… و ما راهی جز همبستگی و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی نداریم.
وی افزود: در مسندی از اهل سنت به روایت علی مثنی روایتی است که در آن از بحر فارس نام برده می‌شود. درباره نام خلیج فارس در متون کهن، وقتی نشنال جئوگرافی با گرفتن پول هنگفتی خلیج عربی را نوشت، یادداشتی به نام خلیج فارس نوشتم و در شصت متن عربی اشاره کردم. از جمله العین که فرهنگ لغت عربی، مسعودی در بروج الذهب، الجماهر فی الجواهر ابوریحان بیرونی و دایرة المعارف بستانی است.
چگونه روزی به نام خلیج فارس انتخاب شد؟
سخنران بعدی همایش احمد مسجدجامعی، قائم مقام مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی بود، وی ضمن تسلیت حادثه بندرعباس گفت: این بندر نماد مقاومت ایرانیان است. سابقه نمایشگاه‌ها درباره خلیج فارس از دهه چهل شمسی است و از یک تاریخی کتاب‌ها هیچ تغییری نکرده بودند به غیر از اینکه نام خلیج فارس شده بود نام خلیج عربی! و همان زمان که من در نمایشگاه کتاب مسئول بودم ورود کتاب‌های با نامی غیر از خلیج فارس را ممنوع کردیم.
قائم مقام مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی با بیان اخراج نمایندگان نشنال جئوگرافیک و الجزیره از ایران در پی استفاده از نام خلیج عربی، به ساخته شدن فضای ملی در برابر این واقعه و دفاع از نام تاریخی خلیج فارس اشاره کرد و گفت: اینجا بود که مسئله نامگذاری روزی به نام روز ملی خلیج فارس مطرح شد.
وی با اشاره به نامه‌های مردم از جمله خاندان شرف الدین از شوشتر، نامه فرای و ایرانشناسان دیگر و نامه‌های ایرانیان خارج از ایران مثل فرهنگ مهر و پیروز مجتهدزاده به رئیس‌جمهور وقت سید محمد خاتمی و تشکر از برخورد با این قضیه و انجام اقدامی جدی در دفاع از حقوق ایران و احترام دولت به افکار عمومی؛ در مقابل اقدام تجاوزکارانه مجله نشنال جئوگرافیک و شبکه الجزیره، متن این نامه تاریخی و درخواست آنها برای تعیین روزی به نام روز خلیج فارس را قرائت کرد.
مسجدجامعی به روایت‌های تاریخی و تفسیری حسن بصری و روایت‌های اسلامی درباره این نام پرداخت و در راستای بسط صورت مسئله گفت: مثلاً اسناد کمپانی هند شرقی یا اسناد هلندی‌ها، همه موجود است و می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد. ما می‌دانیم که اینها چیزی نبودند و قضیه تاریخی مشخص است. اما امروز نباید در جریان تاریخی غرق بشویم، باید امروز راه دیگری پیدا کنیم.
خلیج فارس یک‌سده با موضوع نفت درگیر است
سپس عبدالرسول خیراندیش، استاد تاریخ دانشگاه شیراز گفت: در آن سال‌ها هیچ پدیده‌ای مانند آنچه به آن اشاره شد (دفاع از نام خلیج فارس) در راستای متحد کردن ایرانیان اتفاق نیفتاده بود. اینکه کدام کشور بر کدام مؤلفه از خلیج فارس دست گذاشته است یا چه فرصت‌هایی به علت عدم رابطه با ایرانشناسان دارد از دست می‌رود.
این استاد تاریخ افزود: حدود صد سال است که خلیج فارس با موضوع نفت درگیر است، در قراردادهای دوره قاجار ایران و قراردادهای بعدی آمریکا و انگلیس با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و بعد تغییر سوخت کشتی‌های انگلیس، این موضوع مطرح شد. قراردادی که در ۱۹۲۰ بسته شد دنباله ۱۸۲۰ بود که در ازای امنیت دریاها و دزدی نکردن شان، سالانه هزاران سکه طلا بگیرند. در ۱۹۶۰ که استقلال آنها و شک‌گیری حکومت‌ها و کشورهای تازه تأسیس شأن کم کم شروع شد و حدود ۱۰ سال بعد تمام شد. در این زمان است که موضوع نفت مهم می‌شود.
وی ادامه داد: پس از دوره انقلاب صنعتی دوم و خروج زغال‌سنگ از چرخه سوخت گام به گام سهم ایران در صنعت نفت افزایش پیدا کرد. از این زمان نفت به عنوان منبع درآمدی برای تمام کشورهای خلیج فارس مطرح می‌شود و اثرات زیادی دارد. اکنون موضوع انرژی‌های پاک و آلودگی‌های محیطی مطرح شده آمد و مسائل جدیدی را مطرح می‌کنند که بر این منطقه اثر می‌گذارد. امروزه تأمین انرژی دارد به بومی شدن برمی‌گردد. به این معنی که ذخیره سازی انرژی صورت جدیدی است، و همراه با تجارت انرژی همراه شد. مسئله اصلی در دنیای آینده انتقال انرژی است.
نام خلیج فارس در متون سده‌های نخست اسلامی
علی بهرامیان، معاون دایرة المعارف بزرگ اسلامی سخنران بعدی همایش گفت: برای درک اهمیت این نام در متون سده‌های نخست شناخت منابع بسیار مهم است. از قرن دوم با ورود اسرای چینی به سمرقند و رواج صنعت کاغذسازی فرهنگ اسلامی وارد مرحله جدیدی مثل ظهور اینترنت شد، چرا که کسانی اقوال شفاهی را کتابت کردند و این چهار موضوع شکل گرفت و امر استنساخ رواج یافت.
وی افزود: این نسخه‌ها همه متکی به روایت‌های شفاهی هستند و به همین دلیل می‌توان اصل روایت را تا ۲۰۰ سال هم عقب برد. بنابراین آنچه ما از نام خلیج فارس در این چهار عرصه می‌بینیم، لااقل مال ۲۰۰ سال قبل آن است. مثل تفسیر حسن بصری از مرج البحرین یلتقیان یا قتاده بن دُعامه که متولد سال ۶۰ هجری و از بزرگان حفظ حدیث بوده و پس ارزش استنادی او بسیار بیشتر از کتاب‌های جغرافی و تاریخ است.
بهرامیان ادامه داد: هیچکس در این ۱۴ قرن نپرسیده این بحر فارس کجاست؟ یعنی این پهنه آبی آنقدر مشهور و معروف و شناخته شده بوده که اصلاً لازم نبوده کسی آدرس و نشانی بحر فارس را بدهد. نکته دوم اینکه اصلاً تعریف فارس چیست. امروز افراد مغرضی می‌گویند قومی است به نام قوم فارس و این خلیج هم مال آنهاست، پس این نام را نگوییم. این ترکیب فارس و روم تعریفی که بیش از ۱۰۰ بار استفاده شده است. در دوره مغول نام ایران و کشور فارس و خلیج فارس هم احیا شد، مورخان بزرگ آن دوران هم این نام‌ها را استفاده می‌کنند. در تمام این ۱۴۰۰ سال نامی که در کتب مقدس بر این پهنه گذاشته شده نام خلیج فارس است.
خلیج فارس بافت مرجانی دارد و زنده است
سپس محمدتقی رهنمایی، استاد بازنشسته حغرافیا دانشگاه تهران درباره انزوای جغرافیایی سواحل شمالی خلیج فارس گفت: دو امپراتوری بزرگ جهان باستان در دنیای قدیم امپراتوری یونان و ایران بود که در کتب تاریخی فقط درباره جنگ‌های‌شان خوانده‌ایم و تعاملات فرهنگی این دو مغفول مانده است. مثلاً نمی‌دانیم چرا به دریای جنوبی یونان می‌گویند دریای یونی. آن منطقه را به نام حاکمان می‌شناختند و نام می‌گذاشتند. در کتیبه بیستون هم ایران و ۱۹ ساتراپی آن نام برده می‌شود.
وی ادامه داد: دوم اینکه توسعه ماهیتی جغرافیایی دارد و در زمانی شکوفا می‌شود و به اوج می‌رسد و بعد افول می‌کند. در مورد خلیج‌فارس و جوامع اطرافش این قانون صدق می‌کند. مسیر حرکت کشتی‌های تجاری و جغرافی دانان و دریانوردان به ندرت به جای نامی در جنوب خلیج فارس اشاره شده است. حیات و معیشت در منطقه شمالی این دریا متمرکز بوده و نام‌های‌شان بارها ذکر شده است. نیمه شمالی خلیج فارس بافت مرجانی دارد و هرجا مرجان باشد آنجا زنده است. این ادامه زاگرس است که طاقدیس و ناودیس دارد و نوک قله‌های مرجانی جزایر آن هستند و به لحاظ زمین شناسی بخشی از زاگرس به شمار می‌روند.
وی با توضیح تفاوت و رشد نامتوازن مناطق شمال و جنوب خلیج فارس ادامه داد: عصر منازعات نظامی دارد به پایان می‌رسد و راه حل این مسئله تعامل است نه تقابل. در این پنجاه سال گذشته که بخش شمالی کم فعال شده تقصیر اعراب نیست، تقصیر ماست که استراتژی‌های توسعه مان مرکز محور بوده است. به جز آبادان که توسعه اش وابسته به توسعه ایران نبوده است. ما توسعه را به جای نزدیکی شهرها نمی‌توانستیم به سواحل جنوبی ببریم؟ در دوره قاجار در بلوچستان به غیر بومی می‌گفتند قجر است و غریبه است. پس نباید عرب‌ها را سرزنش کنیم، باید خودمان را سرزنش کنیم به خاطر نگرش تبعیض آمیز بین شمال و جنوب.
چهار نسل کارتوگرافی سحاب در قله مانده‌اند
سپس جمشید کیانفر، نسخه‌شناس و پژوهشگر تاریخ با اشاره به فعالیت مستقل چهار نسل در کارتوگرافی سحاب گفت: به اوج رسیدن و در اوج ماندن خیلی مهم است، مؤسسه سحاب در قله باقی مانده و به فعالیتش ادامه داده است.
وی به خاطرات نسل خود از دوران کودکی و تحصیل، و اولین مواجهه‌اش با کتاب‌های جغرافی عجین بود پرداخت و نقل قولی از جلال آل احمد مطرح کرد که این کتاب‌های تاریخ و جغرافیا آنقدر بزرگ بود که زیر بغل جا نمی‌شد و می‌توانستند با دیدن نقشه هر دوره تاریخی آن را با نقشه امروز مقایسه کنند.
ایجاد یک دبیرخانه دائمی برای خلیج فارس
علی اشرف مجتهد شبستری، اولین سفیر ایران در تاجیکستان به بیان نکات کوتاهی درباره خلیج فارس در اسناد رسمی پرداخت و گفت: پول تحقیقات دانشکده‌ها را اعراب می‌دهند به شرط کاربردن نام خلیج عربی و می‌گویند که ما پاسپورت نمی‌دهیم و در صورتی به این کشورها می توانید سفر کنید که خلیج عربی یا خلیج بگویید.
وی ادامه داد: نیاز ما فراتر از مرزهای‌مان است. ما کارهای زیادی باید انجام دهیم و از دست داده‌های زیادی داریم. شاید ایجاد یک دبیرخانه دائمی برای خلیج فارس و تماس با پژوهشکده‌ها و تلاش برای تدوین یک سیاست واحد در مورد خلیج فارس و زبان فارسی ضروری باشد.
هویت زدایی و فارسی زدایی از خلیج فارس
سخنان سپهدار انصاری نیک، مدیر پتروشیمی بندر امام پایان‌بخش همایش بود. وی در سخنانی به تلاش‌های انجام شده درباره هویت زدایی و فارسی زدایی از خلیج فارس پرداخت و گفت: این به آن معناست که خلیج فارس قلب انرژی دنیاست. همچنان گاز و نفت در این منطقه منابع استراتژیک جهان خواهد بود، همانطور که جاده ابریشم و کمربندهای تجاری که آنها به دنبال‌شان هستند همچنان جایگاه ژئوپلتیک خلیج فارس را نشان می‌دهد. شایسته است سیاستمداران و نویسندگان و بازیگران اجتماعی این موضوع را برای نسل حاضر و نسل آینده برجسته کنند.
وی ادامه داد: یکی از مصارف پتروشیمی امام نمک است، و ما نمک گیر خلیج فارس هستیم. امیدوارم همه شرکت‌های صنعتی برای حفظ کیان خلیج فارس نقش‌آفرینی کنند.نقش تکنولوژی هم باید در آینده بیشتر دیده شود.
انصاری نیک افزود: نمی‌توان گفت اینها سیاسی بازی است و اهمیتی ندارد، این سیاست بود که بحرین را از ایران جدا کرد و در خلیج فارس نیروی نظامی آورد. اینکه آنها از قدرت‌های بزرگ امضا می‌گیرند و کار سیاسی می‌کنند، برای این است که جهان آینده را شکل می‌دهد. آن ایران بزرگ با سیاست تکه تکه کوچک شد، و با سیاست بزرگان همین نقشه امروز حفظ شده است. همه متنفذین باید به نسل‌های آینده آگاهی بدهند و در همه عرصه‌های پاسداری و صیانت از ایران و خلیج فارس به کار گرفته شود.
کتاب‌های «تاریخ خلیج فارس (جزایر و بنادر)»، «اطلس نقشه‌های تاریخی خلیج فارس» و «نام خلیج فارس در تفاسیر قرآن» به کوشش پتروشیمی بندر امام منتشر شده و به مراکزی که به‌گونه‌ای درباره خلیج فارس پژوهش می‌کنند ارسال شده است.
منبع: ایبنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید