1393/9/23 ۰۸:۵۴
یکی دیگر از محاسن اخلاق سرپرستی ایتام و تفقد و محبت نسبت به آنان است. در زندگی انسانها خلأها و کمبودهایی وجود دارد که جز از طریق محبت و دوستی نمی‌توان آن را جبران کرد و در این میان، کودکان یتیم بیشترین نیاز را احساس می‌کنند؛ زیرا آنها که در پی از دست دادن پدر یا مادر از سرچشمه مهر و محبت دور افتاده‌اند، بیش از هر چیز به نوازش و محبت محتاجند و برای این احساس عاطفی و روحی، خواه ناخواه، در انتظار پاسخ هستند.
سرپرستی یتیمان
از سوی دیگر، وجود چنین افرادی در هر جامعه غیرقابل اجتناب است، زیرا هیچ جامعه‌ای خالی از حادثه نیست؛ به ویژه در جامعه اسلامی که جهاد و دفاع از اهم واجبات است و بدیهی است در اثر این حوادث، خواه ناخواه، گروهی پدران یا مادران خود را از دست داده و بی‌سرپرست باقی می‌مانند.
در چنین محیطی برای رفع این کمبودها باید پیش‌بینی‌های لازم را معمول داشت، بدین جهت دین مقدس اسلام مسئله ایتام را به عنوان یک مسئله اساسی و مهم مطرح کرده مسلمانان را نسبت به سرنوشت آنان از جمیع جهات (اقتصادی، عاطفی، آموزشی و تربیتی و …) مسئول دانسته است.
در اینجا بحث تنها در تأمین معاش نیست؛ زیرا نیاز انسانها تنها در آب و نان خلاصه نمی‌شود. انسان تشنه محبت و سرشار از احساس و عواطف است؛ انسان موجودی است عاطفی که مایل است محبت ببیند و به دیگران ابراز محبت کند. عشق و محبت در سرشت او نهفته است. او همانند یک چوب یا یک سنگ و جماد نیست که از عشق و محبت بیگانه باشد.
جایی که بسیاری از حیوانات تحت تأثیر محبت قرار می‌گیرند و پاسخ مثبت به آن می‌دهند، انسان که سرشت او براساس مهر و محبت نهاده شده است، چطور می‌تواند به دور از محبت زندگی کند؟
واقعاً هیچ چیز جز مهر و محبت نمی‌تواند جای خالی پدر و مادر را پر کند و چقدر خوب است که هر خانواده یک یا دو یتیم را تحت تکفل خویش قرار دهد و سرپرستی آنها را، شخصاً به عهده بگیرد و تنها به تأمین معاش آنها بسنده نکند. ساختن دارالایتام و کمک مالی به این گونه مؤسسات بسیار خوب است، اما نمی‌تواند جانشین کانون گرم خانواده باشد، زیرا مربی و خدمتگزار حقوق‌بگیر دارالایتام نمی‌تواند جای خالی پدر و مادر را پر کند، چون کودک پیش از هر چیز پدری مهربان و مادری دلسوز می‌خواهد.
از این رو، پیامبر اسلام(ص) که پیام‌آور رحمة للعالمین است و خود نیز طعم تلخ یتیمی را چشیده، نسبت به این موضوع شدیداً توصیه کرده و با بیانات مختلف در مناسبتهای گوناگون، مسلمانان را در تکریم یتیمان ترغیب و تشویق فرموده و مردم را به سرپرستی آنها امر کرده و خود نیز عملاً عهده‌دار نگهداری و سرپرستی از یتیمان بوده و در حدیثی از آن حضرت آمده است: «أحب الْبیوت بیْتٌ فیه یتیمٌ مکرمٌ:۱۰ محبوبترین خانه آن است که در آن کودک یتیمی با عزت و احترام زندگی کند.»
نکته لازم
با توجه به آنچه گفته شد، ذکر این نکته لازم است که در فرهنگ اسلام بهترین وسیله برای رفع کمبودهای یتیمان آن است که کودکان یتیم جزء عائله انسان قرار گیرند، به طوری که خود را در ردیف اعضای خانواده و فرزندان آنان به شمار آورند و مساعدتها و کمکها نسبت به آنان باید به قدری محترمانه و شرافتمندانه انجام شود، که آنها با سربلندی و سرافرازی زندگی کرده و هیچ گاه خود را حقیر و بیچاره و بینوا احساس نکنند؛ بنابراین یتیم‌نوازی در صورتی مفید فایده است که برخورد با آنها توأم با رعایت جمیع جهات مادی و معنوی و عاطفی باشد که در غیر این صورت ممکن است نتایج ناگواری به بار آورد و آنها را دچار عقده و کینه سازد. اکنون برای اینکه بیشتر به اهمیت این وظیفه دینی، انسانی و اخلاقی آشنا شویم، مناسب است قسمتی از آیات و روایات وارده را بازگو کنیم.
قرآن و یتیمان
در قرآن مجید درباره ایتام آیات متعددی دیده می‌شود که در پاره‌ای از آیات، بی‌اعتنایی به یتیمان را علامت کفر و نفاق می‌شمارد و می‌فرماید: «أرایت الذی یُکذّب بالدّین فذلک الذی یدع الیتیم:۱۱ آیا دیدی آن را که دین و روز قیامت را دروغ می‌پندارد. او کسی است که یتیم را از خود می‌راند.» و در جای دیگر می‌فرماید: «کلا بل لا تُکرمون الیتیم و لا تحاضّون علی طعام المسکین:۱۲ چنان نیست که شما خیال می‌کنید، بلکه شما یتیمان را گرامی نمی‌دارید و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی‌کنید.»
و در یک جا پس از عبادت خدا و نیکی به پدر و مادر و خویشاوندان، محبت و احسان به ایتام را یادآور می‌شود و می‌فرماید: «و اذ اخذنا میثاق بنی اسرائیل لا تعبدون الا الله و بالوالدین احسانا و ذی القربی و الیتامی و المساکین:۱۳ به یاد آورید زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را نپرستید و نسبت به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید.»
و آنگاه که مصادیق بر و نیکوکاری را می‌شمارد، یتیم‌نوازی را پس از ایمان به خدا و روز جزا و ایمان به پیامبران و کتابهای آسمانی و فرشتگان ذکر می‌کند و این دلیل بر اهمیت یتیم‌نوازی است که در این ردیف آمده است. می‌فرماید: «لیس البران تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب ولکن البر من امن بالله و الیوم الاخر والملائکه والکتاب والنبیین واتی المال علی حبه ذوی القربی و الیتامی والمساکین:۱۴ نیکی [تنها] این نیست که به هنگام نماز صورت خود را به سوی مشرق و مغرب کنید، بلکه نیکوکار کسی است که به خدا و روز رستاخیز و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیامبران ایمان آورد و مال خود را با تمام علاقه‌ای که به آن دارد، به خویشاوندان و یتیمان و از کارافتادگان و … انفاق کند.»
و آنگاه که یتیم بودن رسول خدا(ص) را به وی تذکر می‌دهد، می‌فرماید: «الم یجدک یتیما فاوی؟:۱۵ آیا تو را یتیم نیافت و سپس پناه داد؟» سپس می‌فرماید: «فاما الیتیم فلا تقهر:۱۶ حال که چنین است پس با قهر و خشم با یتیم برخورد مکن.»
در این سوره خدای متعال نخست یتیم بودن رسول اکرم(ص) را یادآور شده و آنگاه سفارش یتیمان را به او می‌کند و این ترتیب برای آن است که آن بزرگوار در کودکی پدر و مادر خود را از دست داده بود و به خوبی احساس می‌کرد یتیمی که از محبت و نوازش پدرانه محروم شده است، بیش از هر چیز خود را نیازمند به تفقد و محبت می‌بیند.
به این جهت می‌فرماید همان‌گونه که یتیم بودی و تو را پناه دادیم، تو نیز یتیمان را نوازش کن و آنها را از خود دور مکن، چرا که درد و رنج یتیمی را تحمل کرده و از درد و ناراحتی یتیمان آگاهی.
تو را باشد از درد طفلان خبر
که در خردی از سر برفتت پدر
در این آیات دو مسئولیت درباره یتیمان ذکر شده است:
۱٫ برطرف کردن نیازهای مالی آنها
۲٫ جبران کمبودهای عاطفی آنان
نظری به روایات
روایاتی که از پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) در این باره رسیده، فراوان است. در این احادیث، ضمن توصیه نسبت به یتیمان، آثار نیک و اجر و پاداش عظیمی را در این مورد نوید می‌دهد که تنها به ذکر چند مورد از این آثار اکتفا می‌کنیم: رسول گرامی(ص) فرمود: «من کفل یتیما و نفقته کنت أنا و هو فی الجنه کهاتین و قرن بین اصبعیه المسبحه والوسطی:۱۷ کسی که یتیمی را سرپرستی کند و عهده‌دار نفقه و مخارج او گردد، من و او در بهشت پهلوی یکدیگر هستیم. سپس انگشت سبابه و انگشت وسطی را پهلوی هم گذاشت و فرمود: مانند این دو که پهلوی یکدیگر هستند.» در روایت دیگری فرمود: «من عال یتیما حتی یستغنی عنه اوجب الله عزوجل له بذلک الجنه کما أوجب لاکل مال الیتیم النار:۱۸ کسی که یتیمی را سرپرستی کند تا اینکه از او بی‌نیاز شود، خداوند بهشت را بر وی واجب می‌کند، همان‌گونه که اگر کسی در مال یتیم خیانت کند، مستحق دوزخ می‌شود.»
خون یتیم درکشی و خواهی
باغ بهشت و سایه طوبی را
پی‌نوشتها:
۱۰٫ تفسیر مراغی، ج۳رص۱۴۹٫
۱۱٫ ماعونر۱و۲٫
۱۲٫ فجرر۱۷ و۱۸٫
۱۳٫ بقرهر۸۳٫
۱۴٫ بقرهر۱۷۷٫
۱۵٫ ضحیر۶٫
۱۶٫ ضحیر۹٫
۱۷٫ قرب‌الاسناد، ص۴۵٫
۱۸٫ امالی طوسی، ص۳۳۲٫
روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید