نوروز، رمز هویت‏یابی تاجیکان در دوره استقلال

1394/12/18 ۰۷:۳۰

یکی از برجسته‏ترین عناصر فرهنگ معنوی اقوام ساکن در آسیای مرکزی نوروز است. این میراث معنوی آن گونه در زندگی مردمان گونه‏گون‏نژاد و چندگون‏زبان این منطقه تأثیر گذاشته است که مشکل بتوان ویژگی قومی خاصی برای آن در نظر گرفت. هرچه هست زمانی که نوبت این آیین دیرینه‏سال فرا می‏رسد خون تازه‏ای در رگ‏رگ پیکر افسرده این خاک جاری و شادی، تازگی، طراوت و زندگی دوباره با مردم همراه و همراز می‏شود؛ اما اگر بنا باشد ملتی از ملت‏های ساکن این منطقه را از نظر هماهنگی با دوران شکل‏گیری این سنت باستانی برابر بدانیم، این ملت کسی نیست جز تاجیکان آریایی‏نژاد.

   ابراهیم خدایار: یکی از برجسته‏ترین عناصر فرهنگ معنوی اقوام ساکن در آسیای مرکزی نوروز است. این میراث معنوی آن گونه در زندگی مردمان گونه‏گون‏نژاد و چندگون‏زبان این منطقه تأثیر گذاشته است که مشکل بتوان ویژگی قومی خاصی برای آن در نظر گرفت. هرچه هست زمانی که نوبت این آیین دیرینه‏سال فرا می‏رسد خون تازه‏ای در رگ‏رگ پیکر افسرده این خاک جاری و شادی، تازگی، طراوت و زندگی دوباره با مردم همراه و همراز می‏شود؛ اما اگر بنا باشد ملتی از ملت‏های ساکن این منطقه را از نظر هماهنگی با دوران شکل‏گیری این سنت باستانی برابر بدانیم، این ملت کسی نیست جز تاجیکان آریایی‏نژاد.
به گواه تاریخ، این قوم نجیب طی زندگی سراسر پرفراز و نشیب خود از سپیده‏دم تاریخ اساطیری تا دوره معاصر با آداب و رسوم نوروز همنوا بوده‏اند و زندگی نو را بر سر سفره سال نو آغازیده‏اند؛ به گونه‏ای که اگر بخواهی فرهنگ این ملت را درآیینه نوروز به تماشا بنشینی، چه دستاورد رنگینی که از این سفر نوروزی بهره تو نمی‏شود! بخش عظیمی از میراث مادی و معنوی به جا مانده از بزرگان و فرهیختگان این قوم برآمده از همین آیین‏ها و آدابی است که وامدار این جشن مردمی است. نام‏های اشخاص و مکان‏ها، آیین‏های مرتبط با نوروز از گل‏گردانی تا سمنوپزان، تصاویر ناب و دلربای ریشه گرفته از نوروز در میراث شاعران و نویسندگان این منطقه، همه و همه گواه تأثیر نوروز بر زندگی این مردم است. این تأثیر چه در دوره ‌پیش از اسلام و چه پس از آن، بی‏درنگ ادامه یافته و با هر تغییری، ضمن حفظ ساختار اصلی، در جامه‏ای نو  به حیات خود ادامه داده است.
آسیای مرکزی در طول تاریخ زیست خود همچون دیگر مناطق جهان حوادث گوناگونی را از سر گذرانده است؛ یکی از این حوادث دهشتناک، اشغال این منطقه در نیمه دوم سده نوزدهم از سوی ارتش تزار بود، اشغالی که تا واپسین دهه سده بیستم نیز ادامه یافت. در سال‏هایی که خان‏های سه‎گانه خوارزم، بخارا و خیوه بی‏خبر از تغییرات دنیای اطراف، یکسره در ناآگاهی به سر می‏بردند و برای ارضای آرزوهای حقیر خود در جنگ و جدال خانمان‏برانداز، هستی یکدیگر را با تیرهای کینه و نفرت نشانه گرفته بودند، سیلی بنیان‏کن بنیاد همه را بر باد داد و بر آن شد تا هستی خود را بر ویرانه‏های به جا مانده از اقوام به اسارت درآمده پی افکند. داستان زندگی تاجیکان و سایر اقوام این منطقه از همین جنس روایت بود. 70 سال ستیز با هویت ملی این اقوام از سوی گفتمان مسلط کمونیسم، هرچند نتوانست به تمام آرزوهای خود دست یابد، ضربه‏های هولناکی بر آن وارد ساخت؛ اما سرمایه فرهنگی این قوم آن قدربی‏ریشه نبود که سایه فرهنگ غیر بتواند به ‏آسانی آن را از جای برکند و به رنگ خود درآورد. دین و فرهنگ دیرپا به آنان این توان را داد تا بتوانند در برابر تندباد مهاجمان جانانه ایستادگی کنند.
دهه پایانی سده بیستم در آسیای مرکزی سال‏های بازیابی هویت ملت‏های منطقه بود. تاجیکان یکی از پیشتازان این خیزش مردمی بودند. بازگشت به دین و سنت‏های نیک نیاکان در رأس خواسته‏های آرمانی این ملت بود. برکشیدن نوروز و آداب آن که چندین دهه از ترس فرهنگ مسلط به پستوها خزیده بود، نخستین نشانه این هویت‏خواهی و هویت‏یابی بود. استقلال 1991میلادی، بهاری بود که نوروز را با رنگ و بویی دیگر به مردم این منطقه هدیه کرد. از آن روزگار تاکنون، سال به سال نوروز با شکوه بیشتری در زندگی مردم خودنمایی می‏کند. کوچه‏ها، خیابان‏ها، ساختمان‏ها، بوستان‏ها و ساخت مکان‏هایی برای بزرگداشت نوروز، با نام نوروزگاه، بخشی از تلاش مردم و دولت تاجیکستان برای برکشیدن نام نوروز در دیار تاجیکان است.
آنچه نوروز را در تاجیکستان امسال از 25 سال بزرگداشت آن در سال‏های استقلال این کشور متمایز کرده است، برگزاری همایش بین‏المللی همایش ادیبان حوزه نوروز است. در این همایش بین‏المللی، که از تاریخ 24-18 مارس 2016 میلادی برابر با 28 اسفند 1394 تا 5 فروردین 1395 برگزار خواهد شد، نزدیک به 50 شاعر از 22 کشور جهان به دعوت <اتفاق نویسندگان تاجیکستان> در ایام نوروز گرد هم خواهند آمد تا از نوروز سخن بگویند، از زندگی دوباره، از دوران وصل، از بهار و طراوت آن. از ایران نیز جمعی از شاعران به این همایش دعوت شده‏اند. چاپ گزیده شعر شاعران فارسی‏زبان سده بیست ‏و بیست‏ و یکم در مجله صدای شرق و نیز چاپ کتاب جداگانه شعر معاصر فارسی‏زبانان در جهان برای این همایش پیش‏بینی شده است. شرکت در همایش علمی بین‏المللی «نوروز در ادب و فرهنگ جهان» در کتابخانه ملی جمهوری تاجیکستان، دیدار با رئیس جمهوری و سفر به شهرهای این جمهوری، بویژه مزار رودکی در پنج‏کنت و شعرخوانی در محافل ادبی از جمله برنامه‏های دیگر این رویداد فرهنگی است.
یکی دیگر از این دست اقدامات، برگزاری نشست‏های شعر و موسیقی در اتفاق نویسندگان با حضور شاعران برجسته این کشور تا ایام نوروز است. نخستین نشست از این نوع نشست‏ها 19 فوریه 2016 میلادی برابر با 30 بهمن 1394، در محل اتفاق نویسندگان تاجیکستان با شعرخوانی رستم وهّاب، سردبیر مجله ادبی صدای شرق برگزار شد. قرار است در برنامه‏های بعدی گل‏‏نظر کلدی، مهری نسا، رعنا مبارز، زلفیه عطایی، کمال نصر‌الله، حق‌نظر غایب، آذر، آذرخش، رحمت نذری، عسکر حکیم، عطا میر‌خواجه‌، نظام قاسم، بازار صابر، مؤمن قناعت تا 19 مارس 2016 میلادی/ 29 اسفند 1394 شعرهای نوروزی خود را برای علاقه‏مندان قرائت کنند.
اگر نوروز در گذشته مردمان بخش بزرگی از مشرق‏زمین کارکرد وحدت‏آفرین داشته، امروز نیز این جشن بزرگ طبیعی ‏توانسته است به یکی از نمادهای وحدت اقوام با زبان‏ها و نژادهای گوناگون مبدل شود. فارسی‏زبانان با داشتن این سرمایه عظیم معنوی، نقش مهمی در ایجاد همدلی‏ در بین ملت‏های جهان داشته‏اند. این مردم با مقدار از تحرک اجتماعی حرف‏های زیادی برای آینده در منطقه و جهان خواهند داشت.

منبع: ایران