زلاقه

زَلّاقه، دشتی هموار در غرب اندلس.
زلاقه در زبان عربی به معنای زمین هموار و لغزنده است (جوهری، 4/ 1491؛ ابن‌منظور، ذیل ‌ذلق). این دشت به‌سبب جنگ بزرگی که در آن بین یوسف بن تاشفین و فرنگیان درگرفت، شهرت دارد (یاقوت، 2/ 939؛ تاج ... ، 13/ 198؛ دربارۀ وضعیت طبیعی زلاقه، نک‍ : طلبه، 400). امـروزه، محل جنگ زلاقه در کنـار رود گرّرو (ریوجریرو)، در حدود 13کیلومتری شمال شرقی شهر باذاخُث (عربی: بطلیوس)، و در نزدیکی مرز پرتغال، با نام ساگراخاس شناخته می‌شود (EI2، ذیل زلاقه؛ طلبه، 401). ساگراخاس ‌شهری است کوچک در استان باذاخث که در 2013 م/ 1392 ش بیش از 000‘6 تن جمعیت داشته است (سماوی، 109، حاشیۀ 1؛ «مؤسسه ... »، (npn.. قلعه‌ای قدیمی نیز در این منطقه وجود دارد (سامی، 4/ 2417؛ بستانی، 9/ 243).
آلفونسوی ششم (سل‍‍ 1065- 1109 م/ 457-502 ق)، پادشاه لئون و کاستیل (قشتاله) (نک‍ : اطلس ... ، نقشۀ شم‍ 96) در 27 محرم 478 ق/ 31 مۀ 1085 م، طلیطله (تولدو) را تصرف، و آن را از دست القادر باللٰه بن مأمون بن یحیى (حک‍ 467- 478 ق)، حاکم این شهر، خارج کرد. در این زمان، معتمد بن عباد (حک‍ 461-484 ق) بزرگ‌تریـن سلطان مسلمان اندلس بود و شهرهای مهمی چون اشبیلیه (سویل) و قرطبه (کوردوبا) در محدودۀ حکومت وی قرار داشت. ازآنجاکه آلفونسو تهدید کرده بود رطبه را تصرف خواهد کرد، در پی استمداد معتمد از یـوسف بن تاشفین (حک‍ 453-500 ق)، سلطان مرابطینی، از مغرب به اندلس آمد و با سپاهی از بربر که با خود آورده بود و با نیروهای فراوانی که از قرطبه و دیگر نواحی اندلس به وی پیوستند، در روز جمعه 12 رجب 479 ق/ 23 اکتبر 1086 م در زلاقه شکستی سنگین به آلفونسوی ششم تحمیل کرد. در این جنگ، معتمد بن عباد که شجاعانه حضور داشت، زخمی شد (نک‍ : طیبـی، 124-125؛ ابن‌اثیر، 10/ 142-143، 151-154؛ ابن‌خلکان، 5/ 27- 29، 7/ 115- 119؛ نیز رایلی، 24). 
نظر به شمار چشمگیر کشته‌شدگان مسیحی، ذهبی (ص 30، 32، 260) جنگ زلاقه را ملحمه‌ای بی‌نظیر قلمداد کرده است. نیز در نامه‌ای از معتمد بن عباد با انشای کاتب وی، ابومحمد عبدالله بن عبدالبر، جنگ زلاقه برتر از جنگهای یرموک و قادسیه وصف شده است (نک‍ : الحلل ... ، 64-66؛ برای گزارشی مفصل از ایـن جنگ، نک‍ : نصرالله، 55- 99).

مآخذ

ابن‌اثیر، الکامل؛ ابن‌خلکان، وفیات؛ ابن‌منظور، لسان؛ اطلس تاریخ ‌الاسلام، حسین‌ مونس، قاهره، 1407 ق/ 1987 م؛ بستانی، دائرة‌‌المعارف، بیروت، دار المعرفـه؛ تاج ‌العروس؛ جوهری، اسماعیل، صحاح، به کوشش احمد عبدالغفور عطار، بیروت، 1407 ق/ 1987 م؛ الحلل الموشیة، به کوشش سهیل زکار و عبدالقادر زمامه، دار البیضاء، 1399 ق/ 1979 م؛ ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، حوادث و وفیات 461- 470 ق، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، 1414 ق/ 1994 م؛ سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، 1311 ق/ 1894 م؛ سماوی، احمد عبدالرحمان، رحلة الی الفردوس المفقود، دمشق/ بیروت، 1409 ق/ 1988 م؛ طلبه، حسن عصام‌الدین، نایات و طبول، قاهره، 2007 م؛ طیبی، امین‌ توفیق، التبیان للامیر عبدالله بن بلقین آخر امراء بنی‌‌زیری بغرناطة، رباط، 1995 م؛ نصرالله، سعدون عباس، دولة المرابطین فی المغرب و الاندلس، بیروت، 1405 ق/ 1985 م؛ یاقوت، بلدان؛ نیز:

EI2; INē, www.ine.es (acc. Jun. 21,2014); Reilly, B. F., «Alfonso VI, King of León-Castile (1037-1109)», Key Figures in Medieval Europe: An Encyclopedia, ed. R. K. Emmerson, New York, 2006. 
سعید طاوسی مسرور