بریدبن معاویه

بُرَیدِ بْن‌ مُعاویه‌، ابوالقاسم‌ عجلی‌ (د پیش‌ از 148ق‌ / 765م‌)، از اصحاب‌ برجستۀ امام‌ باقر و امام‌ صادق‌(ع‌). پدرش‌ معاویه بن‌ ابی‌ حكیم‌ حاتم‌ از خاندانی‌ از اعراب‌ عجلی‌ مهاجر به‌ كوفه‌ بود (نك‍ : خطیب‌، 1 / 509؛ نجاشی‌، 112؛ ابن‌ حجر، 2 / 10). وی‌ در موطن‌ خود به‌ تحصیل‌ دانش‌ آغاز كرد؛ چنین‌ می‌نماید كه‌ در آغاز از شیوخ‌ عامه‌ حدیث‌ آموخت‌ و از آن‌ جمله‌ از ابواسحاق‌ اسماعیل‌ بن‌ رجاء زبیدی‌ استماع‌ كرد (نك‍ : دارقطنی‌، 1 / 172؛ خطیب‌، 1 / 509-510؛ ابن‌ ماكولا، 2 / 415؛ نیز نك‍ : علامۀ حلی‌، 121). 
برید در اوایل‌ سدۂ 2ق‌، ظاهراً سفر یا سفرهایی‌ به‌ مدینه‌ داشت‌ و در آنجا چندی‌ به‌ بهره‌گیری‌ از محفل‌ درس‌ امام‌ باقر(ع‌) پرداخت‌ و از اصحاب‌ خاص‌ آن‌ حضرت‌ به‌ شمار آمد («الرجال‌»، 14؛ شیخ‌ طوسی‌، 109). وی‌ پس‌ از درگذشت‌ آن‌ حضرت‌ چندی‌ از محضر امام‌ صادق‌(ع‌) در مدینه‌ بهره‌ برد و در شمار اصحاب‌ خاص‌ آن‌ حضرت‌ نیز درآمد (همو، 158؛ نیز نك‍ : الاختصاص‌، 8). دربارۀ دانش‌اندوزی‌ او از شیوخ‌ امامی‌ كوفه‌، تنها می‌توان‌ بر استفادات‌ گسترده او از محمد بن‌ مسلم‌ (د 150ق‌ / 767م‌) تأكید كرد، با اینكه‌ او در طبقۀ روایی‌، همپایه برید بوده‌ است‌ (مثلاً نك‍ : صفار، 138، جم‍ ؛ كلینی‌، 1 / 221). در اسانید امامیه‌، روایت‌ او از اصبغ‌ بن‌ نباته‌، یار معمر امام‌ علی‌(ع‌) و مالك‌ بن‌ اعین‌ جُهَنی‌ نیز دیده‌ می‌شود (نك‍ : همو، 6 / 447؛ ابن‌ بابویه‌، علل‌... ، 39). 
برید در شمار فقیهان‌ برجستۀ امامیه‌ از اصحاب‌ صادقین‌(ع‌) محسوب‌ می‌شد و از همین‌رو، نام‌ او در شمار «اصحاب‌ اجماع‌» (ه‍ م‌) نیز قرار گرفته‌ است‌ (نك‍ : كشی‌، 2 / 423، 507- 509؛ نجاشی‌، همانجا؛ نیز ابن‌ بابویه‌، معانی‌... ، 327). در متون‌ رجالی‌ از جایگاه‌ والای‌ وی‌ نزد ائمه‌ و وجاهت‌ او نزد متقدمان‌ امامیه‌ سخن‌ به‌ میان‌ آمده‌ است‌ (نك‍ : كشی‌، 1 / 398؛ ابن‌ بابویه‌، كمال‌الدین‌...، 76؛ نجاشی‌، همانجا). البته‌ گفتنی‌ است‌ در برخی‌ روایات‌ از مذمت‌ برید در كنار زراره‌ سخن‌ رفته‌، و به‌ «بدعتی‌» مشترك‌ میان‌ آنان‌ اشاره‌ شده‌ است‌ (نك‍ : كشی‌، 1 / 364، 2 / 509)؛ برپایۀ نقل‌ ابن‌ حجر (نك‍ : همانجا)، وجه مشترك‌ برید و زراره‌، در قول‌ به‌ «استطاعت‌» دانسته‌ شده‌ است‌. در گرایش‌ فقهی‌، برپایۀ قراین‌ چنین‌ می‌نماید كه‌ برید را می‌توان‌ در كنار فقیهانی‌ چون‌ ابوبصیر و محمد بن‌ مسلم‌ جای‌ داد (نیز درباره روابط او با زراره‌ و فضیل‌، نك‍ : عیاشی‌، 2 / 260؛ كشی‌، 2 / 509؛ دلائل‌... ، 465). 
راویان‌ بسیاری‌ از برید دانش‌ آموخته‌اند كه‌ در میان‌ آنان‌ نام‌ مشاهیری‌ چون‌ حَریز بن‌ عبدالله‌ سجستانی‌، ابان‌ بن‌ عثمان‌، حماد بن‌ عثمان‌، یحیێ‌ حلبی‌، درست‌ بن‌ ابی‌ منصور، ثعلبة بن‌ میمون‌، جمیل‌ بن‌ صالح‌، هشام‌ بن‌ سالم‌، یونس‌ بن‌ عبدالرحمان‌، صفوان‌ بن‌ یحیێ‌ و ابن‌ ابی‌ عمیر دیده‌ می‌شود (برای‌ فهرستی‌ از راویان‌ وی‌، نكـ: خویی‌، 3 / 290-291، 503 بب‍‌ ). گفتنی‌ است‌ كه‌ از عامه‌ نیز احمد بن‌ حماد همدانی‌ از وی‌ روایت‌ كرده‌ است‌ (نك‍ : دارقطنی‌، همانجا؛ خطیب‌، 1 / 509-510؛ نیز نك‍ : ابن‌ ماكولا، 1 / 228). از فرزندان‌ برید، قاسم‌ و موسی‌از راویان‌ومؤلفان‌امامیه‌بوده‌اند (نكـ: ابن‌بابویه‌، من‌لایحضر... ، 4 / 516؛ نجاشی‌، 313-314، 408؛ شیخ‌ طوسی‌، 342). 
نجاشی‌ یادآور شده‌ است كه‌ كتابی‌ از برید، به‌ روایت‌ علی‌ بن‌ عقبۀ اسدی‌ وجود داشته‌ كه‌ ابن‌ غضایری‌ نسخه‌ای‌ از آن‌ را دیده‌ بوده‌ است‌ (ص‌ 112)؛ اما به‌ هر تقدیر، در غالب‌ محافل‌ امامیه‌ این‌ كتاب‌ شناخته‌ نبوده‌ است‌. دهها حدیث‌ به‌ نقل‌ از برید در منابع‌ روایی‌ امامیه‌، از جمله‌ كتب‌ اربعه‌ مضبوط است‌. 
برید به‌ روایت‌ علی‌ بن فضال‌ در 150ق‌ وفات یافته‌، اما نجاشی‌ درگذشت‌ او در حیات‌ امام‌ صادق‌(ع‌) را صحیح‌تر دانسته‌ است‌ (همانجا). در تأیید ترجیح‌ نجاشی‌، باید گفت‌ كه‌ در جریان‌ اختلافاتی‌ كه‌ پس‌ از وفات‌ امام‌ صادق‌(ع‌) رخ‌ داد، نشانی‌ از حضور او به‌ ثبت‌ نرسیده‌ است‌. 

مآخذ

ابن‌ بابویه‌، محمد، علل‌ الشرائع‌، نجف‌، 1385ق‌ / 1966م‌؛ همو، كمال‌الدین‌ و تمام‌ النعمة، به‌ كوشش‌ علی‌اكبر غفاری‌، تهران‌، 1390ق‌؛ همو، معانی‌ الاخبار، به‌ كوشش‌ علی‌اكبر غفاری‌، قم‌، 1361ش‌؛ همو، من‌ لایحضره‌ الفقیه‌، به‌ كوشش‌ علی‌اكبر غفاری‌، قم‌، 1404ق‌؛ ابن‌ حجر عسقلانی‌، احمد، لسان‌ المیزان‌، حیدرآباد دكن‌، 1329-1331ق‌؛ ابن‌ ماكولا، علی‌، الاكمال‌، به‌ كوشش‌ عبدالرحمان‌ معلمی‌، حیدرآباد دكن‌، 1392ق‌ / 1972م‌؛ الاختصاص‌، منسوب‌ به‌ شیخ‌ مفید، به‌ كوشش‌ علی‌اكبر غفاری‌، قم‌، جماعـة المدرسین‌؛ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تلخیص‌ المتشابه‌، به‌ كوشش‌ سكینه‌ شهابی‌، دمشق‌، 1985م‌؛ خویی‌، ابوالقاسم‌، معجم‌ رجال‌ الحدیث‌، قم‌، 1410ق‌؛ دارقطنی‌، علی‌، المؤتلف‌ و المختلف‌، به ‌كوشش‌ موفق‌ عبدالله ‌عبدالقادر،بیروت‌،1406ق‌ / 1986م‌؛ دلائل‌ الامامة، منسوب‌ به‌ ابن‌ رستم‌ طبری‌، نجف‌، 1383ق‌ / 1962م‌؛ «الرجال‌»، منسوب‌ به‌ احمد برقی‌، همراه‌ الرجال‌ ابن‌ داوود حلی‌، به‌ كوشش‌ جلال‌الدین‌ محدث‌ ارموی‌، تهران‌، 1342ش‌؛ شیخ‌ طوسی‌، محمد، رجال‌، به‌ كوشش‌ محمدصادق‌ آل‌ بحرالعلوم‌، نجف‌، 1381ق‌ / 1961م‌؛ صفار، محمد، بصائر الدرجات‌، تهران‌، منشورات‌ اعلمی‌؛ علامۀ حلی‌، حسن‌، ایضاح‌ الاشتباه‌، به‌ كوشش‌ محمد حسون‌، قم‌، 1411ق‌؛ عیاشی‌، محمد، تفسیر، به‌ كوشش‌ هاشم‌ رسولی‌ محلاتی‌، تهران‌، المكتبة العلمیة الاسلامیه‌؛ كشی‌، محمد، معرفة الرجال‌، اختیار شیخ‌ طوسی‌، به‌ كوشش‌ مهدی‌ رجایی‌، قم‌، 1404ق‌؛ كلینی‌، محمد، الكافی‌، به‌ كوشش‌ علی‌اكبر غفاری‌، تهران‌، 1377ق‌؛ نجاشی‌، احمد، رجال‌، به‌ كوشش‌ موسێ‌ شبیری‌ زنجانی‌، قم‌، 1407ق‌.

احمد پاكتچی‌