مقاله

این‌روزها،در واقع سال‌هاست دیگرچند نسلی که در ابتلایِ مزمنی به نوعی عبوس، دیگر کسی «چِسترتون» (۱۸۷۴-۱۹۳۶) نمی‌خواند. کسی که لطفعلی صورتگر (استاد و رئیس دانشگاه شیراز که در جوار حافظ به خاک سپرده شده است) در سالِ ۱۳۱۵خورشیدی، دو هفته پس از مرگش او را «فیلسوفِ شادی و نشاط» خوانده بود، و “خورخه لوییس بورخِس″ او را در میان کسانی نام می‌برد که بر او تأثیری به سزا داشته‌اند.

ما از شاعر توقع نداریم که فلسفه بگوید. فلسفه و شعر یک چیز نیستند. درست است که شاعر و فیلسوف هردو متفکرند اما تفکر نحوه‌ها و انواع دارد و هر تفکری ضرورتاً به علم تعلیمی مبدل نمی‌شود. «علم» بر اثر برخورد (دیالوگ) همراه با بار و بهایی منتقل می‌شود. این همان علمی است که در مدرسه می‌آموزند. «شعر» علمی نیست که آموخته شود. ما شعر نمی‌آموزیم؛ اگرچه شأن ادبیاتی شعر را فرا می‌گیریم.

ادموند هوسرل هوسرل به ما نشان می­‌دهد که تعلیم و تربیت حقیقی، یادگیری و اعمال روش پدیدارشناسانه می­‌باشد که منجر می­‌شود به ساخت کلی و مشترک آگاهی. به بیان دیگر، ساختی که با روش پدیدارشناسانه تقویم می‌­گردد. حال می­‌بایست سایر علوم بر مبنای این ساختار مشترک آگاهی قوام یابند. این روش ضمن ­آنکه کاملاً عمل­گرایانه است یک کار گروهی نیز محسوب می­‌گردد.

به نظر مولوی «عشق به حقیقت مطلق»، عامل اصلی دستیابی به کمال انسانی است. به عقیده وی، منزلت هر انسانی در زندگی، بسته به مراحلی است که در این طریق (جهد و کوشش با خردورزی) طی می‌کند، این مراحل در واقع قابل تشبیه است با آنچه که شهاب‌الدین سهروردی در «حکمت اشراق» بیان می‌دارد و معتقد است که انسان می‌تواند خود را از ظلمت مطلق تا نورالانوار تعالی دهد

حیطه کار و وظیفه «دانشگاه‌ها» به عنوان مراکز تولید دانش و تربیت دانشجو برای همه شناخته شده است. اما به غیر از دانشگاه‌ها، ما با مؤسسات و مراکز خصوصی‌ای مواجه هستیم که خارج از رسم و نظم دانشگاهی با برگزاری کلاس‌ها و سمینارها و فعالیت‌های فرهنگی-پژوهشی سعی دارند در فرآیند «تولید دانش»، «تربیت اذهان» و «رشد آگاهی» سهمی را در جغرافیای فکری کشور از آن خود کنند؛ مراکزی که «پاراآکادمی» خوانده می‌شوند.

به ‌قول ریچارد فاینمن ـ فیزیکدان برنده جایزه نوبل ـ : «اگر چیزی علمی نیست، اگر آن را نتوان تحت مشاهده درآورد، این معنایش این نیست که آن مرده یا غلط یا احمقانه است. ما در مقام این نیستیم که استدلال کنیم که علم به ‌نحوی خوب است و سایر اشیا به ‌نحوی خوب نیستند. دانشمندان آن چیزی را که می‌توان از طریق آزمایش تحلیل کرد، می‌گیرند و بدین طریق چیزی که علم نامیده می‌شود، به دست می‌آید. اما اموری باقی می‌مانند که برای آنها این روش کار نمی‌کند. این معنایش این نیست که آنها مهم نیستند. درواقع آنها از بسیاری جهات مهمترین امور هستند.»

اینکه مشروطه چه شد که مطابق با مطالبات مردم از آب درنیامد، باید جوابش را از ادبیات زمان گرفت. ادبیات مشروطه از این جهت بسیار پرمعناست. کتابهای متعددی در این‌باره نوشته شده است. دوران خاصی آغاز شده است که ایران در آن میل دارد تغییر جهت بدهد، ولی راه به طوری ناهموار است که یک قدم به جلو یک قدم به عقب می‌شود، به قول سعدی:

روش تحقیق در تاریخ‌نگاری و پژوهش در تاریخ دیپلماسی، از جمله مقولاتی است که فریدون آدمیت به آنها دلبستگی داشت، و طی سالیان دراز یادداشتها، منابع و مدارک زیادی در این زمینه‌ها گردآوری کرده بود. هدف او طراحی شاخه‌ای از روش‌شناسی جامع بود که به کار پژوهشگران تاریخ می‌آید. او به ضرورت استفاده از این تکنیک برای تحقق کارهای علمی، آگاهی داشت و جایش ‌را در فضای تحقیقاتی ایران، خالی می‌دید. این خواستة مهم با درگذشت او بر زمین ماند. در عین حال در جای‌جای بسیاری از آثارش به روش تحقیقات تاریخی پرداخته که می‌تواند مورد استفاده پژوهندگان خودآموز قرار گیرد.

آنچه بسیار چشمگیر و حائز اهمیت است، عشق سعدی به انسان و انسان‌گرایی ویژه اوست تا بدانجا که هم علم را «آدمیت» می‌داند، هم عشق را «آدمیت» و عامل تفاوت انسان از چهارپایان می‌شمارد که او با همه وجود باور دارد «بنی آدم اعضای یک پیکرند…» و همین احساس و همین باور اوست که در نهایت اندیشه‌ای جز نظام بخشیدن به آرمانشهر ندارد؛ جایی که از بیداد خبری نباشد و داد، حاکمیت یابد و انسان با تمام ارزشها و کرامت‌ انسانی‌اش زندگی کند.

تاریخ فرهنگی پیدایش مفهوم تاریخ حال و شکل‌گیری تاریخ حال یکی از مهم‌ترین نتایج و آثار تاریخ فرهنگی بوده است؛ به این معنا که تاریخ به جست‌وجوی روح و قوانین مؤثر و حاکم بر پدیدارها می‌پردازد و از طرف دیگر تاریخ حال یا شکل‌گیری مفهوم تاریخ حال در تاریخ فرهنگی تأکید می‌کند بر اینکه تاریخ عبرت‌آموزی نیست.