مقاله

خداي متعال در كلام خود مي‌‌فرمايد: «و اعبدوا الله و لا تشركوا به شيئا: خدا را بپرستيد و هيچ چيزى را (در عبادت) شريك او قرار مدهيد.» (نساء، 36) و ظاهر اين كلام نهى از پرستش معمولى بتهاست؛ چنان كه مي‌‌فرمايد: «و اجتنبوا الرّجس من الاوثان: دورى گزينيد از پليديها كه بتها باشند»(حج،30)؛ ولى با تأمل و تحليل معلوم مي‌‌شود كه پرستش بتها براى اين ممنوع است كه خضوع و فروتنى در برابر غير خداست و بت بودن معبود نيز خصوصيتى ندارد؛ چنان كه خداى متعال طاعت شيطان را عبادت او شمرده و مي‌‌فرمايد: «الم اعهد اليكم يا بنى آدم ان لا تعبدوا الشيطان: اى بنى‌آدم، آيا به شما فرمان ندادم كه شيطان را مپرستيد؟»

آیت الله محمدرضا مهدوی کنی، سحرگاه روز سه شنبه بیست و هشتم مهرماه سال یکهزار و سیصد و نود و سه در هشتاد و سه سالگی درگذشت و با فوت او، انقلاب اسلامی یکی از پیشگامان نهضت امام خمینی(ره) را از دست داد. ترسیم تصویری درست و دقیق از زندگانی مردی که همه عمر خود را در ایمان و مجاهدت و مبارزه و تعلیم و تعلم صرف کرده، آسان نیست. هیچ‌کس نمی تواند مدعی شود که آیت‌الله مهدوی کنی را با همه خصوصیاتی که در طول عمر پربرکت خود داشته، به صورت کامل شناخته است، هر چند، مسلما بعضی یاران و نزدیکان او، وی را بیشتر و بهتر از دیگران می شناخته‌اند. می توان ابعاد مختلف شخصیت معنوی او را، به تفکیک، مورد توجه و بررسی قرارداد.

بحث به اینجا رسیدکه آیا روح قبل از بدن بوده یا نه؟ عده‌ای از فلاسفه و مفسران و اخباریین، فرموده‌اند که روح قبل از بدن بوده و همه ارواح در جایی جمعند كه در روایات «عالم ذَر» و «عالم میثاق» نامیده شده است و اینها از قرآن و روایات و دقتهای فلسفی دلیل داشتند. باز عده‌ای از بزرگان فلاسفه، نظیر صدرالمتألهین و از مفسران نظیر علامه طباطبائی و از اخباریین مانند مرحوم فیض می‌گویند روح بعد از جسم پیدا می‌شود. وقتی بچه متولد شود، جسم است (جسمانیه‌الحدوث است) و کم‌کم روح در او پیدا می‌شود. صدرالمتألهین برای همین یک قاعده درست کرده (حركت جوهری) و اینها برآنند كه: روح بعد پیدا می‌شود.

سرّ پیشرفت مسلمانان در همه زمینه‌های علوم و صناعات از دو بیت یادشده آشکار می‌شود، که در نخستین حضرت رسول اکرم(ص) فرمود: «اطلبوا العلم و لو بالصّین» (الجامع الصغیر، جلال‌الدین سیوطی، قاهره 1325ق، ج1، ص143) و در دومین جانشین به‌حقّ او که:‏‏ در بود مر مدینه علم رسـول را زیرا جز او نبود سزای امانتش‏

پژوهشی كوتاه در حوزه فردوسی‌شناسی معاصر در گذر زمان، در بستر تاریخ، ایران زمین همواره با خطرهای بسیار دهشتناك روبرو بوده است، گویی سرنوشت ایران و ایرانیان آن بوده كه با گذر از این خطرها هر روز آبدیده‌تر و سرافرازتر گردند. در قسمت اساطیری شاهنامه پس از آن كه كاوه و فریدون بر ستم و خونریزی‌های ضحاك و كارگزاران او می‌شورند و فریدون تاج‌شاهی به سر می‌نهد و به داد و دهش می‌پردازد فرجامین كار می‌خواهد جهانی را كه بر آن فرمان‌روایی می‌كند بین فرزندان خود تقسیم نماید. جهان را به سه بخش نموده یكی روم و خاور و دیگری ترك و چین و سومی ایران زمین است.

دیرینگی نام ایران، گذشته از مفهوم و مصداق جغرافیایی، بنا بر اسناد و منابع تاریخی و تحقیقات قوم‌شناسان و باستان‌شناسان و مورخان، معانی دیگری هم متبادر می‌کند: این سرزمین نام خود را از مردم ساکن در آن یعنی ایرانیان/ آریاییان گرفته است که پهنه‌ای سخت‌فراخ، از شبه‌قاره هند و پامیر تا دره‌های دجله و فرات و از آن سوی از دریای کاسپین تا دریای پارس را زیر نگین داشته‌اند؛ تیره‌های ایرانی باوجود افت‌وخیزهای متناوب و غالبا خطیر و گاه رقابت‌های درونی، همواره در بطن خود قومی واحد به‌شمار می‌رفته‌اند؛ ایران از روزگار کهن به سبب وجود دولت‌های بزرگ و مقتدر که همه تیره‌های ایرانی را مخصوصا در سیاست‌ها و روابط خارجی رهبری می‌کردند، واحدی سیاسی به‌شمار می‌رفت؛ رشته اصلی پیوند این تیره‌ها، جز اشتراک نژادی و منافع مشترک سیاسی و اقتصادی، که بسا اقوام غیرایرانی را هم دربر می‌گرفت، فرهنگ ایرانی است که با همه تنوع، در اصول و ریشه‌ها، طی قرن‌ها حرکت و زندگی، از یک آبشخور سیراب شده است.

آيت الله مهدوي كني جوهره مداراجويي سنتي اش را هميشه حفظ كرده بود. چهره هاي خشني كه حرف مرد را يكي مي دانند و خود يا ديگري را حق مطلق مي شمارند و هرگز انعطافي در زندگي سياسي آنها ديده نمي شود، زيادند. اما در بين روحانيون سنتي و اصيل قبل و بعد انقلاب كساني بوده اند و هستند كه مردم آنها را پشتيبان خود مي شناسند و در مسائل مختلف به آنها مراجعه مي كنند و مدارا و سعه صدر آنها، عامل دلگرمي مردم بوده است. اين روحانيون به معناي تاريخي آن نقش روحانيت واقعي را در ميان مردم بر دوش داشتند. خاطرات آيت الله مهدوي كني را كه مي خوانيم، ايشان يكي از اين چهره هاي مطرحي بود كه قبل انقلاب رابطه سالم و مهربانانه و پدرانه خوبي با مردم داشت. زندان مي رفت، از امام حرف مي زد، تجار بازار به دورش حلقه داشتند، مسجدش آباد بود. درسش را خوب خوانده بود.

«احمدرضا احمدي». اين نام، از چيزي حدود پنجاه سال پيش كه جوانكي بود به قول خودش با ته لهجه كرماني، تا به امروز به شكلي سفت و سخت با شعر معاصر فارسي گره خورده است، از همان دفتر شعر اولش، «طرح»، كه انقلابي بود در شعر، پس از نيما و شاملو و ديگر نسل اولي هاي شعر نو. شعرهايي با فضايي عجيب و ديگرگونه كه تفاوتي جدي با ميراث گذشتگان داشت، شعري كه از ميان نسل اولي ها، فروغ فرخزاد به درستي اهميت و ضرورتش را دريافت و ديگراني چون، مهرداد صمدي، نوري علا، آيدين آغداشلو و بيژن الهي پر و بالش دادند.

اهمیت زولا در آن بود که اهمیتی نمی‌داد در جریان بحث و مناقشه، دست‌هایش آلوده شود. این خصوصیات علاوه بر سرشت جنوبی‌اش* از طبیعت روزنامه‌نگاری‌اش نشأت می‌گرفت. بسیاری از منتقدان، کارهای داستانی‌‌اش را بی‌آنکه حس تحقیری در میان باشد، در ذات خود روزنامه‌نگارانه می‌دانستند، ژورنالیسم حتی در نوشتن مطالب «میدانی» جانبدارانه‌تر از مقاله‌های آکادمیک و «علمی» عمل می‌کند. ناتورالیسم زولا برخلاف آنچه در دایره‌المعارف‌ها بیان می‌شود: کنار گذاشتن تخیل، بی‌طرفی کامل و... نیست یا لااقل در بعضی از مهم‌ترین کارهایش چندان مصداقی روشن از این تعریف رایج ارایه نمی‌دهد.

مشهورترین سخنی که در باب نسبت کلمه و تصویر تا به امروز به سخن درآمده، شعری است از هوراس: چنان شعر که گویی تصویر/ چنان تصویر که گویی شعر. همین چند عبارت ساده و بی‏پیرایه، که در بادی امر به بازی با کلمات نیز شبیه است چنان تاثیر شگرفی ایجاد کرد که به جرات می‌توان گفت هیچ منبع معتبری در زمینه رابطه کلمه و تصویر نمی‌توان یافت که به این سخن هوراس اشارتی نداشته باشد. گذشته از اینکه در بلاغت رومی، اصطلاحی به‌نام اکفراسیس (Ekphrasis) رواج داشته که البته یکی از مهارت‌های خطیب توانمند نیز به‌شمار می‌رفته؛ اکفراسیس به‌نوعی کلام دلالت دارد که ارایه نسخه‏ای زبانی از مرجعی تصویری را مطمح‏نظر قرار می‌دهد. غایت نهایی اکفراسیس، رسیدن به مرحله‏ای تحت عنوان دیانوز (Dianose) بود، که از منظر بلاغیون روم باستان، در این مرحله، فاصله میان خطیب و مستمع از میان برداشته می‌شود. خطیب در احوال مستمع خوب نظاره می‌کند، از جایگاه و شأن منزلتش مطلع می‌شود، سپس به فراخور حال چنان داد سخن می‌دهد که مستمع به هیچ‌ روی متوجه سخنوری خطیب نمی‌شود.