مقاله

در طول تاریخ در دراز دامن ادبیات ایران‌زمین ـ از دیرباز ـ یک ‌گونه ادبی عمدتاً ادبیات منظوم داشته‌ایم که به «معما» یا «چیستان» (= چیست‌آن؟) مشهور است. این نوع ادبی یک شاخه آن هم «لُغَزْ» نام دارد، دارای یک وجه ادبی است که بعضی از شاعران یا ناظمان با عباراتی پوشیده و پنهان، موضوعی، محلی، شخصی یا شیئی را در نظر گرفته و با آوردن بعضی ویژگی‌هایش از شنونده یا خواننده ـ و به‌طور کلی از مخاطب خود ـ می‌خواهند که منظور شاعر را مشخص سازد.

حضرت علی‌ بن ابی طالب (علیهماالسلام) پس از حضرت رسول اکرم(ص) هم بزرگترین شخصیت تاریخی ـ فرهنگی جهان اسلام است و هم بزرگترین قرآن‌شناس٫ تصور پیروزی دینی، فرهنگی و اجتماعی و جهانی اسلام و اسلام جهانی، بی‌وجود شریف و عظیم‌الشأن حضرت، که اولین مسلمان بوده است، به محال می‌ماند. او مرد شمشیر و قلم بود. چنین شخصیتی جامع علم و عمل در تاریخ همه ادیان هم بی‌نظیر است. حتی مخالفان دیروز و امروز اسلام، بی‌همتایی و نبوغ چندگانه و عدل و فضل و فضایل بی‌همتای او را اذعان دارند

دکتر آموزگار زنى است فرزانه و دانشور؛ انسانى متواضع و فروتن؛ سخن سنج و سخندان؛ مهربان وصمیمى. در انتقال آموخته هاى خود به جوانان شوریده دل، مشتاق و سخى است... عشق به تاریخ کهن سرزمین ایران را در گفتار و نوشته هایش به آسانى مى توان یافت.استاد پرتلاشى که پس از عمری تحقیق و تدریس همچنان پرتلاش و پرتکاپوست و با این حال اصلاً دلش نمى خواهد از کنج تحقیق و پژوهش بیرون بیاید و کسى چیزى درباره او بنویسد...

اشاره: از مجموعه مقالاتی که در «آفرین‌نامه ریاحی» (تقدیم‌شده به مرحوم دکتر محمد امین ریاحی) به چاپ رسیده، یکی نیز مطلب حاضر است که با تلخیص و حذف مآخذ تقدیم می‌شود:

دانشنامه راکتاب یا مجموعه‌ کتابهایی تعریف کرده‌اند، حاوی اطلاعات جامعی درباره همه شاخه‌ها یا بعضی از شاخه‌های دانش بشری که به صورت مقالاتی ـ معمولاً مرتب به ترتیب الفبایی ـ فراهم آمده است. دانشنامه‌ها در هر کشوری منعکس‌کننده فرهنگ و تمدن و میزان پیشرفت علمی آن کشورند. اینکه در قدیم، در سرزمینهای غربی، به بعضی از آنها عنوان لاتینی «اسپکولوم» (Speculum = آینه، مرآت)، یا «ایماگو» (Imago= تصویر) داده‌اند، ناظر به همین معناست. هرچه کشوری که در دانش و فن و هنر پیشرفته‌تر باشد و در تولید و توسعه دانش بشری سهم بیشتری داشته باشد، تعداد و تنوع دانشنامه‌هایی که در آن کشور تألیف می‌شود، بیشتر است.

یکی از رهبران جنبش اسلامی که با قرائت شیعی و خاصی از مذهب توانسته است الگویی جالب و ناشناخته از حضور دین در عرصه عمومی بازنمایی کند، امام موسی صدر است.

مناقشه در بارة مفهوم و مصداق ایران و ایرانیان، و نسبت آن با مفهوم و مصداق فارس و فارسی طی چند دهة اخیر، و به شکلی که همه می دانیم، به دلایل و انگیزه هایی که عجالةً محل بحث آن نیست، آغاز شده و همچنان دوام دارد.ایران ستیزی هم البته به سائقة تعصبات قومی سابقه ای بس طولانی دارد.در بارة پیشینة درخشان تاریخ و فرهنگ و ادب ایران نیز اشخاص بی صلاحیت اظهار نظرهای مطلقاً بی اساس و موهوم کرده اند و حتی آن موهومات را نوشته اند و به چاپ رسانیده اند. اما تردید در قدمت نام و عنوان ایران، که اخیراً در بعضی گفتارهاو نشست ها در ایران مطرح شده است

او ‌زاده مهر بود و شاید به همین سبب هم بود که نسبت به فرهنگ ایران، مهری بیکران داشت. ایران برایش دغدغه بود و می‌کوشید تا هر دم، نمی‌بر این خاک بیفزاید و سیرابش سازد. «ایرج افشار» اما ناغافل پرکشید؛ نه آنکه جوان باشد که هنگام مرگ، 85 سال داشت اما فعالیت هایش در عرصه پژوهش چنان بود که کم از یک جوان نداشت. کمتر کسی را می‌توان یافت که چیزی در حدود 300 جلد کتاب - اعم از تألیف و تصحیح - و 2 هزار مقاله در طول عمرش به رشته تحریر درآورده باشد. افشار از ایران شناسان برجسته بود و در گردهمایی‌ها و کنگره‌های خارج از کشور در صدر ایران شناسی حاضر می‌نشست و سخنش و قلمش، اگر بر اثر کسی مقدمه یا تحشیه می‌نوشت، اعتباری داشت که به اعتلای اثر می‌انجامید.

نام «ایرج افشار» با ایران پیوند خورده است؛ با ایران شناسی و با ایرانگردی و گلگشت در ایران پیوند خورده است. افشار بیش از نیم قرن در ایران سفر کرد و سفرنامه نوشت. خود گفته است که ایرانگردی و گلگشت در وطن، لازمه ایران شناسی است. ایران شناس بزرگ، اعتقادی به شناخت ایران صرفاً بر مبنای آنچه در کتابها مکتوب و مدفون است نداشت و ایران شناسی را آنگاه زنده و رونده و زاینده و حقیقی می‌دانست که پژوهشگر با طبیعت و خرابه و مردم این سرزمین در آمیزد و این البته از رهگذر «سفر» تحقق می‌یابد.

امروزه در جهان تحولات عظیمی در دانشگاهها رخ داده است، این تحولات همیشه مثبت نبوده است. خصوصی شدن و تجاری شدن آنها، شکل‌گیری نظامهای ارزشیابی دانشگاهی‌ و مقایسه دانشگاهها و مجلات علمی با یکدیگر و ایجاد رقابت در بین آنها و به نوعی برنده و بازنده اعلام کردن آنها، کمک چندانی به کیفی شدن دانشگاهها نکرده است.