مقاله

نگاهی به جمهوری ذهن آرنت به بهانه ترجمه جلد دوم «حیات ذهن: اراده» آدمی هیچ‌گاه به اندازه وقتی‌که عملی انجام نمی‌دهد، اهل عمل نیست و هرگز به اندازه زمانی‌که با خویشتن به‌سرمی‌برد از تنهایی فاصله نگرفته است.

بسیاری از دانشجویانی که برای بار اول به رشته فلسفه می‌آیند، تصور روشنی از رشته مورد مطالعه خود ندارند. وجه ممیز فلسفه و فیلسوف‌بودن چیست؟ چه چیزی فلسفه را از سایر رشته‌ها متمایز می‌کند؟ در این گفتار، مری وارناک(١٩٢٤) چندین‌ویژگی مهم برمی‌شمارد که برازنده فیلسوف به‌معنای واقعی کلمه است. رسمی‌بودن عنوان حرفه‌ای مهم نیست؛ شرط اصلی این است: فیلسوف کسی است که در حدی بسیارکلی فکر کند، «هدفی تبیینی» داشته باشد و از همه مهم‌تر برای اثبات نظر خود دلیل و حجت بیاورد. نشان بارز یک‌فیلسوف واقعی در این ویژگی‌ها خلاصه می‌شود. (به‌نقل از: فیلسوفان زن، به کوشش مری وارناک)

تلاش تاریخ‌نگاری را می‌توان با یک‌تناقض درون‌ماندگار دید: از یک‌سو، می‌کوشد تغییر و حرکت را شرط ضروری پیدایش تاریخ نشان دهد، اما از سوی دیگر، یکی از مقاصد خواسته یا ناخواسته تاریخ را جلوگیری از تغییر و حرکت می‌داند؛ کافی است جای «نظم و قاعده» را با «منع و نهی» عوض کنید تا تضاد درونی آن روشن شود، اما این تضاد برآمده از روح تاریخ است یا میل فاتحان و تاریخ‌نگاران‌شان؟ نخستین اراده‌ای که در این میان بروز کرد تمایل انسان برای تفسیر وقایع و ربط‌دادن آنها به یک‌کل واحد بود.

مطابقت جغرافیای اعتقادی ایزدیان با مازندران کهن و حکایت اسارت کاووس در شاهنامه به دست «دیو» در مازندران و توضیح آنچه درباره پرستندگان نیروهای طبیعی که باید مغان و ادامه آنها ایزدی‌ها باشند، هویت تاریخی و اساطیری و اعتقادی کُردهای ایزدی را تا حدودی از مه غلیظ آمیختگی‌ها و تطورات آیینی متوالی به درآورده روشن می‌سازد؛ زیرا با این نمونه‌های واضح که برمی‌شماریم؛‏

آنچه بیش از هر نکته کردهای ایزدی را با اندیشه و ادبیات عرفانی ایران نزدیک و یکپارچه می‌سازد، وجه مشترک آمیختن و اتحاد شخصیتی حضرت ابراهیم خلیل(ع) و زرتشت است. کردهای ایزدی با اینکه اکثر قریب به اتفاق اصول مهرپرستان و مُغان را در آیین خود پاس داشته‌اند، ضمن اعتقاد به تمام پیامبران از آدم تا خاتم، برای زرتشت و دینش احترام خاصی قائل هستند؛ اما در مباحثات، خود را پیرو آیین ابراهیم خلیل می‌دانند که نکته یکانگی ابراهیم خلیل و زرتشت مورد اتفاق اکابر شاعران عارف و عرفای شاعر ایرانی است. هر چند از لحاظ تاریخی قابل بحث و تأمل باشد؛ اما اندیشه آیینی در مواردی خاص از منطق تاریخ و تکثر ظاهر می‌گذرد و به مابعدالتاریخ می‌رسد.

قراردادهایی مثل اجاره و نظایر آن همچون جعاله، صلح منفعت، اباحه منفعت در مقابل عوض، دو شرط دارد: شرط اول: اینکه عملی که در مقابل آن شخص عامل اجرت دریافت می‌کند، اولاً؛ برای وی مقدور باشد بنابراین چنانچه به جهتی کار برای او مقدور نباشد، قرارداد باطل است. عدم قدرت می‌تواند عقلی باشد مثل کسی که به رغم بی‌سوادی قرارداد تألیف کتاب منعقد سازد و می‌تواند عدم قدرت شرعی باشد. عدم قدرت شرعی علل مختلفی دارد. حرمت عمل یکی از مصادیقی است که شخص را غیرقادر می‌سازد، هرچند که در صورت تخلف عامل و ارتکاب قابل استفاده کارفرما باشد

سال‌های پس از كودتای ٢٨ مرداد ١٣٣٢، ایران شاهد فعالیت مترجمان بسیار خوبی مثل عبدالله توكل، نجف دریابندری، ابراهیم یونسی، به آذین و سروش حبیبی بود كه ترجمه‌های بسیار دقیقی را انجام می‌دادند. مثالی برای این حسن دقت سروش حبیبی است كه «ژرمینال» امیل زولا را ترجمه كرده و توضیحی به آن افزوده بود كه این اثر را از فرانسه به فارسی ترجمه كرده‌ و آن را با ترجمه روسی و آلمانی آن مطابقت داده‌ است. بعدها ایشان عنوان كردند كه تنها به دلیل علاقه زیاد به رمان «جنگ و صلح» تولستوی تصمیم گرفته است كه زبان روسی را فراگرفته و این كتاب را ترجمه كند، بنابراین در سن بالای ٦٠ سالگی به آموختن زبان روسی همت گماشته و «جنگ و صلح» و «آناكارنینا»ی تولستوی را به فارسی ترجمه كرده‌اند.

سال‌های پس از جنگ به سال‌های خوشبختی اروپاییان و فرانسویان شهرت یافته‌است. رشد بالای اقتصادی، کاهش شدید بیکاری، تغییر سبک زندگی از سنتی به مدرن و از روستایی به شهری موجب شد چهره جدیدی از زندگی شکل بگیرد. این وضعیت جدید به دنبال خود جدایی از سنت‌های گذشته و تجربه سبک تازه‌ای از زندگی را به همراه داشت که در آن شهروندان را به تفریح و مصرف بیشتر سوق می‌داد. الگوها و سبک زندگی اجتماعی و نگرش فکری جوانان بیشترین دگرگونی‌ها را به خود می‌دید. جدل‌های فراوانی مطرح شد که همگی به اسم زندگی مدرن به انکار و سرکوب ارزش‌های سنتی می‌انجامید. اوقات فراغت و چگونگی گذراندن تعطیلات نیز دچار تحولی اساسی شد. در هنر و ادبیات سخن از «موج‌نو» و «رمان‌نو» همچنین «نقد نو» به میان می‌آمد. هجوم روستاییان به شهر موجب بروز برخی از پدیده‌های تازه مانند مشکلات مسکن و ترافیک همچنین بزهکاری‌های تازه شد.

حقیقت این است که من «سیستان» را با «فرخی سیستانی»، شناختم؛ همچنان که «دامغان» را با «منوچهری دامغانی» و بسیاری شهرها و روستاهای دیگر میهنم و نیز پاره‌های جدا شده و غصب شده از او را با سرایندگان و نویسندگان و عالمان و متفکران کشورم. بسیار کودک بودم ـ در اهواز ـ روزی شعری در دفتری یا کتابی که به دستم افتاده بود خواندم:

«چو دخلت نیست خرج آهسته‌تر کن…» سعدی، شاعر گرانقدر میهن ما در سده هفتم هجری در همه زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رهنمودهای ارزنده‌ای دارد که مطالعه آنها می‌تواند به افزایش سطح آگاهی افراد جامعه کمک کند. در این مقالة کوتاه کوشش می‌کنیم به برخی از دیدگاه‌های سعدی در باب مسایل اقتصادی نگاهی گذرا داشته باشیم.