مقاله

در تقویم، روز چهاردهم مرداد به‌نام صدور فرمان مشروطیت و روز حقوق بشر اسلامی و کرامت اسلامی نام‌گذاری شده است؛ دو رویدادی که در برابر فقه شیعه، پرسش‌های جدیدی را مطرح کرده و افق‌های جدیدی برای اجتهاد گشوده است. هرچند استبداد و رعایت‌نکردن حرمت انسان‌ها در سلسله پادشاهان گذشته مردم را به محدودکردن اختیارات حاکمان کشاند ولی نباید از تحول اندیشه‌های متفکران مسلمان در توجه و تلاش برای به‌دست‌آوردن این نعمت‌ها چشم‌پوشی کرد. پیرامون رابطه اسلام و حقوق بشر در میان متفکران اسلامی نظرات مختلفی وجود دارد؛ از مخالفت تا سازگاری کامل در این نظریات به چشم می‌خورد. البته مخالفت با حقوق بشر منحصر به برخی کشورهای اسلامی نیست و متفکران برجسته‌ای با توجیه‌های فلسفی با مبانی انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی حقوق بشر سر ناسازگاری دارند.

شاه سالخورده آخر كار تسليم شد، نشست پشت ميز و نوشت: «در اين موقع كه اراده همايون ما براين تعلق گرفت كه براي رفاهيت و امنيت قاطبه اهالي ايران و تشييد مباني دولت اصلاحات مقننه به مرور در دوائر دولتي و مملكتي به موقع اجرا گذارده شود چنان مصمم شديم كه مجلس شوراي ملي از منتخبين شاهزادگان قاجاريه، علما، اعيان، اشراف، ملاكين و تجار و اصناف به انتخاب طبقات مرقومه در دارالخلافه تهران تشكيل و تنظيم شود.» و امضا كرد: « در قصر صاحبقرانيه به تاريخ چهاردهم جمادي‌الثانيه ۱۳۲۴ هجري در سال يازدهم سلطنت ما».

دولت روحانی را دولت عقلا می‌بینم 1-‌ دولت روحانی از آن نظر مورد احترام و تکریم من است که برآمده از انتخاب آن بخش از ملت ایران است که از «تقلید سیاسی» آزاد شده و به بلوغ سیاسی نسبی رسیده است. این بخش از جامعه ما بخوبی می‌فهمد چگونه انسانیت انسان در صحنه زندگی اجتماعی- سیاسی در گرو انتخاب‌های آزاد، عقلانی و مسئولانه او است. با خرسندی باید بگویم دامنه این بخش از جامعه ما روزبه‌روز در حال گسترش و عمق یافتن است.

دولت آبادی بی تردید، یكی از پركارترین و سخت كوش ترین نویسندگان دو دهه اخیر ایران است. او قبل از روی آوردن به رمان‌نویسی و خلق آثار بزرگی چون «جای خالی سلوچ» و«كلیدر» داستان های نسبتاً بلندی نوشته است كه در همان ها هم تمایل او به نوشتن رمان دیده می شود.

خوشبختانه ما در جامعه ایرانی زیربنایی از دیانت‌مان داریم و دین ما همّش، رشد فکری مردم است و همان‌طور که ذکر کردیم، ادبیات ما نیز سرشار از منابعی است که برخوردار از اصول اخلاقی است؛ اما تلاش نکرده‌ایم که از این زمینه‌ها به خوبی استفاده کنیم و از آن حالتها خود را خارج سازیم. جامعه باید از نظر فکری متحول شود. برای تحولی بنیادی که زمینه تحولهای دیگر است، لازم است از تحرک به تعمیق منعطف شویم؛ یعنی مطبوعات و رسانه‌ها به جای تحریک احساسات مردم، ذهن مردم را متوجه تفکر کنند. در تحول فکری نیز تحول تمام افراد جامعه به فوریت لازم نیست. نخبگانی فکر را می‌دهند، قشر واسطه‌ای آن را می‌گیرند و به زبان مردم به مردم منتقل می‌کنند و زمینه ترقی و تحول جامعه را فراهم می‌کنند.

در ۲۹ نوامبر ۱۹۱۱ (هشتم آذر ماه ۱۲۹۰) روسها با تسلیم یک «اولتیماتوم دیگر به دولت ایران ۴۸ ساعت فرصت دادند: ۱ـ شوستر و لوکفر (Lecoffre) را اخراج کند،

هر گونه تحول در علم انسانی در ايران مستلزم احيای فلسفه اجتماعی در چارچوب بايد و نبايدهای اجتماعی است خود اين احياگری نيز نيازمند توجه ويژه به امر فلسفه و فلسفيدن است. علوم انساني در ايران در مسير درست و راستين خود قرار ندارد. از اين رو، در خصوص تحول اين حوزه مطالعاتي ترديدي نبايد كرد. اما نقطه آغازين اين تحول و همچنين سمت و سوي آن از اهميت ويژه اي برخوردار است. احتمالا تغيير سر فصل ها روش معقولي براي اين تحول به شمار نمي رود و سمت و سوي علم انساني را در جهت راستين هدايت نخواهد كرد. تحول علم انساني در ايران پيش شرط هايي دارد كه ذيلا به برخي از آن ها اشاره مي شود.

توافقنامة ۱۹۰۷ انگلیس ـ روسیه، به گفته سر پرسی سایکس (Sir Percy Sykes)، «منعکس‌کنندة یک تفاهم فراگیر و واپسین تلاش آنها در پرداختن و رسیدگی به رقابتهای خود در ایران می‌باشد…» این توافقنامه «در جهت برطرف کردن کلیه عواملی که گمان می‌رفت در آینده مناقشه‌آمیز باشد و برخورد بین این دو کشور را به وجود بیاورد، تنظیم شده بود.»

در شهر ما یک کتاب‌فروشی بود به اسم «سعادت» که کتاب کرایه می‌داد. شبی یک ریال. دو قفسه پر از کتاب‌های جیبی و رقعی که اغلب هم روی کاغذ کاهی چاپ شده بود و خیلی هم ارزان بود. اما برای ما که پول قلم و کاغذ مدرسه را هم نداشتیم، چاره دیگری جز کرایه کتاب نبود. «کلود ولگرد»، از ویکتور هوگو، را از کتاب‌فروشی کرایه کردم و شب نشده آن را تمام کردم و برگرداندم و «آخرین روز یک محکوم» را گرفتم و خواندم. این کتاب‌ها با آنکه جزء اولین ترجمه‌های قاضی بود، آن‌قدر روان ترجمه شده بود و چنان داستان‌های جذابی داشت که هنوز آنها را از یاد نبرده‌ام.

پای‌گذاردن در جاده سفر، در پهنه بیابان‌ها و دل کوهستان‌ها و گستره جنگل‌ها و به سلامت‌رسیدن، در تاریخ ایران به وجود استراحتگاه‌هایی وابسته بوده است تا خستگی مسافران را از تن‌شان بتکاند؛ استراحتگاه‌هایی که از چاپارخانه‌های ایران باستان تا ساباط، تکیه و کاروانسرا در دوران ایران پس از اسلام را دربرمی‌گیرد.