مقاله

جلال الدین دوانی (م 908) یکی از دانشمندان بلند پایه و پرآوازه مکتب شیراز پیش از صفوی است. وی در این رساله سه صفحه ای، اجمالی از برنامه درسی طلبه ها بیان کرده که خواندنی است. جلال الدین دوانی (830 ـ 908 هـ. ق) از فیلسوفان و عالمان شیرازی قرن نهم / و اوائل قرن دهم هجری است که شهرت در روزگار خود و پس از آن داشت و چنان که از سال وفات وی آشکار است، روزگار صفویان را درک نکرد.

نوشتار حاضر که به بحث از توانایی‌های فلسفه اسلامی در حوزۀ سیاست می‌پردازد، این پرسش را محور قرار می‌دهد که آیا فلسفۀ اسلامی استعداد و قابلیت ورود به حوزۀ سیاست یا پرداختن به مباحث فلسفۀ سیاسی را دارد؟ در این راستا، ضمن تبیین معنا و مفهوم «فلسفۀ سیاسی اسلامی» و اشاره به جایگاه فلسفه اسلامی در میان دانش‌های اسلامی، نسبت فلسفۀ اسلامی و تاریخ تمدن اسلامی به‌ویژه در ایران، مورد بحث قرار گرفته است.

«آثار» پیامبر (ص)، اصطلاحی است که بر اشیای باقی‌مانده از رسول خدا (ص) و بقایای منسوب به ایشان نظیر تار ریش‌ها و تار موها، قدمگاه‌ها، ملبوسات و لوازم شخصی (نظیر خرقه و نعلین) و ... اطلاق می‌گردد. 1 در برخی منابع تاریخی فارسی، تعبیر «آثار رسول» برای دلالت بر تار موهای آن حضرت (ص) که در نقاطی از ایران وجود داشت، به کار رفته است.

ناصرالدين شاه قاجار براى نخستين بار در سال 1286 ه .ق به گيلان سفر كرد، خاطرات اين سفر كه حدود دو ماه به طول انجاميد به همّت استاد منوچهر ستوده از روى متنى كه درروزنامه ايران در سالهاى 1288 و 1289 ه .ق به طبع رسيده بود تصحيح و با حواشى مصحح منتشر گرديد1 اين پادشاه 18 سال بعد، يعنى در سال 1304 مجدداً تصميم گرفت كه به گيلان سفر كند و اين تصميم را زمانى گرفت كه برف، باران و سرماى بسيار سختى تهران و راه تهران به گيلان را فرا گرفته بود.

آینده علوم انسانی در آینده، نقش علوم انسانی و دانش انسان در هر زمینه‌ی تحقیقاتی و تفسیر و کاربرد نتایج آن برای بشر، بستگی به ظرفیت همه‌ی علوم برای گشودن در بر روی پژوهش‎های میان‌رشته‎ای، که نمی‎توان آن‌ها را تنها از درون یکایک آن رشته‎ها تصور کرد (صرف‎نظر از انتخاب عنوان درون-رشته‎ای، چند-رشته‎ای یا میان-رشته‎ای برای آن‌ها)، خواهد داشت.

تأملی در مفهوم ازخودبیگانگی نزد مارکس از دیدگاه مارکس نیروهایی که علیه تجلی آزاد سرشت بشری عمل می‌کنند، یا آنکه نیروی کار را وا‌می‌دارند تا صرفاً به‎عنوان وسیله‌ی امرار معاش انسان عمل کند عاملان اصلی ازخودبیگانگی هستند. مارکس ساختار ازخودبیگانگی بشر را در طول تاریخ مورد واکاوی قرار می‌دهد و به این نتیجه می‌رسد که ذاتی نظام سرمایه‌داری بازتولید شرایط ازخودبیگانگی انسان‌ها است.

خاقانی به دانشهای عصر خود آگاهی‌های فراوان داشته است. تأثیر قرآن کریم و معارف اسلامی و تواریخ و سیر و داستان‌های پیامبران و تصوف و عرفان و حکمت و هیئت و نجوم در آثار خاقانی هویداست. خاقانی با چیره‌دستی مصطلحات دانشهای زمان خود را در استخدام سخن درآورده و به‌گونه‌ای استادانه در سطرسطر کلامش جای داده و فرزانگی‌اش را اثبات کرده است.

بنای بزرگ و مجلل تاج محل مرقد ممتازمحل، پس از درگذشت او (۱۰۴۰قر۱۶۳۱م)، به امر شاه‌جهان آغاز شد. برای ساختن آن شورایی از بهترین معماران امپراتوری تشکیل گردید و سرانجام طرح استاد عیسی شیرازی انتخاب شد و اتمام ساختمان و بناهای وابسته تاج محل بیش از ۲۲ سال به درازا کشید و در این مدت ۲۰هزار کارگر در خدمت بودند. در پایان کتیبه درون حرم امضای امانت‌خان شیرازی و تاریخ ۱۰۴۸ق مرقوم است.۸۲ شاه‌جهان در سال ۱۰۷۶قر۱۶۶۶م درگذشت و در کنار ممتازمحل به آرامش ابدی فرورفت.

گفته‌های الهیاتی را بیان احساساتی که در ارتباط با عقیده و فعالیت دینی برانگیخته می‌شوند، تفسیر کرده‌اند؛ مثلاً می‌توان این را که «خدا آفریننده آسمان‌ها و زمین است» بیانی از احساس هیبت و راز که در پی شکوه طبیعت برانگیخته می‌شود، این را که «خدا برای هر انسان نجات یا عذاب مقدّر کرده است»، بیانی از یک احساس فراگیر در‌ماندگی، و این را که «خدا ناظر بر امور آدمیان است»، بیانی از احساس صلح، امنیت، آسودگی در عالم تلقی کرد. این بیانی «شاعرانه» است، به جای آنکه بیانی حشوگونه و فاقد معنای محصَّل باشد.

پیش از این، در جایی دیگر، به اجمال اشاره کرده بودم، به نظر نگارنده، اَغراض نویسنده سه‌گانه تاملی درباره ایران، که از آن تاکنون دو جلد منتشر شده، تاسیس اندیشه سیاسی جدید ایران از درون «بحران ایران» است. «آگاهی از بحران» به عنوان درِ تنگی که خروج از آن، جز از طریق تدوین نظام فلسفی آن تاسیس، امکانپذیر نیست، نیازمند دستگاهی از مفاهیم است که توضیح‌دهنده بحران و راه‌های خروج از آن باشد.