مقاله

نوشتار زیر بخشی از کتاب مهم استادیگانه، دکتر شفیعی کدکنی در کتاب «با چراغ و آینه» است که به همت انتشارات سخن در دسترس علاقه‌مندان به مباحث تاریخی و ادبی قرار گرفته. استاد «در جستجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر ایران»، افزون بر مجموعه عوامل مؤثر اجتماعی ـ سیاسی در انقلاب مشروطه و پیش از آن بر شعر فارسی، به تبیین زمینه‌ها و چگونگی تأثیر ترجمه بر شعر معاصر ایران می‌پردازد و معتقد است «تحولات شعر مدرن فارسی در قرن اخیر، تابعی است از متغیر ترجمه ادبیات و شعر اروپایی در قلمرو زبان پارسی.» موضوع کلی کتاب، شعر و ادب فارسی در دوره‌های قاجار به این سو است. آنچه در پی می‌آید، بررسی «سهم کشورهای اروپایی» در شعر معاصر فارسی است.

گفته شده است احساس‌ «دیگری‌هراسی» و «بیگانه‌هراسی» و «دیگری‌ستیزی» و «بیگانه‌ستیزی» و در مقابل اعتقاد به برتری قبیله، عشیره یا قوم «خود» نسبت به «دیگری» ریشه در دوران ‌بسیار گذشته دارد. از گذشته‌های بسیار دور، که موضوع مطالعه و پژوهش مردم‌شناسان و مورخان فرهنگ و تمدن‌های اولیه بشری است که بگذریم، ما ایرانیان در طول تاریخ خود، همواره محل حمله و رفت و آمد قدرت‌های بزرگ نظامی و نیز در مواجهه با فرهنگ‌های ملل و اقوام گوناگون یونانیان، اعراب، ترک‌ها، مغول‌ها، مصری‌ها، هندی‌ها، چینی‌ها و این اواخر غربی‌ها بوده‌ایم و سراسر تاریخ ما ایرانیان صحنه مواجهه با سایر اقوام و جوامع بوده است.

گسترش شیخیه در کرمان، متأثر از عوامل متعددی بود که این پژوهش در پی بررسی آن عوامل و عملکرد شیخیه در این شهر است. بررسی داده های تاریخی بر اساس روش تحلیلی در تحقیق تاریخی نشان می دهد که عوامل چندی با دامنۀ تأثیرگذاری متفاوت در این جریان تأثیر داشته اند: آشفتگی اوضاع اجتماعی ـ فرهنگی و از آن جمله وضعیت عقیدتی و فکری در کرمان، نبود حوزۀ علمی و فقاهتی قوی در این شهر، همسایگی ولایت کرمان به یزد که اقامتگاه شیخ احمد احسایی بود، دلبستگی حکمران کرمان، ابراهیم خان ظهیرالدوله به علمایی چون به شیخ احسایی، گروش پسر او حاج محمد کریم خان به شیخ تا آنجا که از سید کاظم رشتی، دومین رهبر شیخیه، اجازه نامه دریافت کرد، و... از عوامل مهم گسترش شیخیه در کرمان است.

فکر احداث راه آهن در ایران از اوایل دوره ناصری به این سو مطرح بود و به تدریج رشد و گسترش یافت.هم مهندسان، شرکت ها و سرمایه گذاران خارجی به شکل های گوناگون در سده 19 این فکر را مطرح کردند و طرح هایی در این زمینه ارائه دادند و هم دولت های روس و انگلیس و بعدها آلمان در آن دوره هر یک به طریقی به مسئله راه آهن ایران توجه یافتند و با طرح های آن درگیر شدند.از دیگر سو، پاره ای از مصلحان و نوگرایان و ترقی خواهان ایرانی بر اهمیت راه آهن دست گذاشتند و برخی حتی راه نجات ایران را در آن دیدند و فکر احداث راه آهن را به مسأله ای مهم در اندیشه و عمل و برنامه های اصلاحی ایرانیان روزگار قاجار تبدیل کردند

داروغه از مناصب حکومتی است که از دوره تیموری تا پایان عصر قاجار، در قالب اشکال مختلف چون داروغه دفترخانه، داروغه ایلات و داروغه شهر وجود داشت. این منصب از دوره تیموری تا قاجار، به تناوب دارای اختیارات سیاسی و قضایی شد. داروغه به عنوان حاکم شهر یا ایالت، معمولاً با مقوله نظم و امنیت عمومی جامعه در ارتباط بود. این منصب در دوره قاجار تا پایان عصر ناصری (1212 تا 1313ق/1۷96 تا 1۸96م) همچنان نقش اساسی، در تامین نظم و امنیت عمومی جامعه داشت. در این مقاله برآنیم تا به این پرسش بپردازیم که در این دوره، داروغه از چه ساختاری برخوردار بود؟

در تعدادی از فلوس های دوره صفوی و قاجار، نقشمایه ماهی در دوکنار گلی چندپَر ضرب شده است. ترکیبی از این نقشمایه در مُهرهای دوره قاجار نیز مشهود است. این مقاله با هدف پیدایش نماد نقشمایه ماهی آئین مِهر در مُهرها و فلوس ها به مطالعه و تحلیل می پردازد. فرضیه پژوهش: علل پیدایش نقشمایه ماهی در فلوس ها و مُهرهای دوره قاجار موضوع این پژوهش است. مقاله قصد دارد با فرضیه اصلیِ«پیدایش این نقوش با تأثیرپذیری از آئین مِهر» و فرضیه فرعیِ«ارتباط نقشمایه ماهی در فلوس ها با اقلیم مردمانش و در مُهرها با شغل صاحبانش»به مطالعه و سیر تحول این نقش بپردازد.

محمد أرکون و عبدالجبار الرفاعی دو اندیشمند برجسته‌ی حوزه‌ی اندیشه‌ی اسلامی معاصر هستند؛ هریک از این دو شخصیت دارای بینشی جهان‌بینانه و ادراکی هستند، بین نظریه‌ی این دو تفاوت‌هایی گاه تا مرز تناقض وجود دارد، ولی بااین‌حال، نقاط مشترکی نیز مشاهده می‌کنیم، چه‌بسا مهم‌ترین نقاط مشترک میان این دو موضع آنان در قبال دفاع از انسان‌گرایی عربی و اسلامی است؛ این دو شخصیت بخش عظیمی از زندگی و فعالیت‌های فکری خود را معطوف به جست‌وجوی ریشه‌های انسان‌گرایی عربی و اسلامی در فرهنگ و تمدن نموده‌اند و به دنبال راهی برای یافتن دلایل افول و راه‌های بازآفرینی آنان بوده‌اند، به‌طوری‌که محدود به یک دغدغه‌ی دانشگاهی نشده و عمیق‌تر جلوه نموده است، تا اینکه به مسئله‌ی وجود و مأموریت انسان فرهنگی مبدل گشت،

داستان حی ابن یقظان ابوبکر محمد ابن طفیل را مقدمه ای بر فلسفه یا "حکمت" که توسط نام دارترین فیلسوف اسلام، شیخ و استاد، ابو علی سینا عرضه شده است، توصیف می کنند. این داستان برای مقابله با آنچه ابن طفیل تاثیر مخرب شبه- فلسفه در اسپانیای مسلمان می دانست نوشته شده است. حی ابن یقظان از اینرو، در یک سطح، نوعی کتاب مقدماتی برای فلسفه ی اسلامی است. کتاب، پیش از آنکه چهارچوبۀ روایت پسری با منشاء نامعلوم را که بدست غزالی در جزیرۀ متروکی بزرگ می شود را بنیان گذارد، استخوان بندی ارجاعیش را با نقدی کوتاه و گزیده از فلسفۀ اسلامی بنا می نهد.

رِجالیِ مُدَقِّقِ بَصیر و فَقیهِ مُحَقِّقِ شَهیر، مرجِعِ دینیِ عالیٖ مِقدار، حضرتِ آیة الله سَیِّد موسیٰ شبیریِ زَنجانی ـ أَدامَ اللهُ أَیّامَ إِفاداتِهِ العالیَة ـ، در یادکردی از فیلسوفِ پارسا و مُفَسِّرِ باریک۟ بین ، مرحومِ عَلّامه سَیِّد محمَّدحُسَینِ طَباطَبائی ـ قَدَّسَ اللهُ سِرَّهُ الشَّریف ـ ، در ضمنِ بعضِ إِفاداتِ خویش ، فرموده اند : « معمولِ شعرهایِ خالص و سَرۀ فارسی مقداری غلق دارد . این شعرِ آقایِ طباطبایی با این که فارسیِ خالص است ، هیچ إِغلاقی در آن نیست :

دفع خواطر ریا در زمان عبادت: هر که با نفس خود مجاهده کند و بیخهاى ریا از دل خود برکند به قناعت، و بریدن طمع، و ساقط کردن نفس خود را از چشم مخلوقان، و حقیر شمردن مدح و ذم مخلوقان، شیطان در میان عبادت وى را نگذارد، بل به خطرات ریا معارضت کند، و نزغات از وى منقطع نشود، و هواى نفس و میل او به کلیت محو نگردد. پس چاره نباشد که براى دفع خاطر ریا که پیدا‌ آید تشمّر نماید. خواطر ریا بر سه قسم است و باشد که هر سه به یک دفعت در دل ‌‌آید چون یک خاطر، و باشد که پس یک دیگر باشد به‌تدریج: ۱) خاطر علم و معرفت: و آن علم است به اطلاع خلق، و امید اطلاع ایشان؛ ۲) خاطر رغبت و شهوت: و آن گاه انگیختن رغبت از نفس در ستایش خلق است و حصول منزلت نزدیک ایشان و قبول نفس آن را و میل او بدان؛ ۳) خاطر عزم و تصمیم: و آن بستن ضمیر است در تحقیق آن میل‌.