مقاله

هر رفتار کوچک و بزرگ انسان در هاله عطوفت و مهربانی چنان لطیف می شود که گویا این رفتار از جمله رفتارها در این کره خاکی نیست» (پورکریم، در نامه ای از پاریس)

نحوه فاعلیت حق،از جمله مسائل مطرح در مکاتب مختلف فلسفی و عرفانی است.گذشته از معتزله که به فاعلیت حق در افعال بندگان قایل نیستند. و اشاعره که فاعل حقیقی در همه اشیا حتی افعال انسان ها را خداوند می دانند و سلسله علل را انکار می کنند،حکمت مشاء با حفظ سلسله علل در نظام هستی،فاعلیت با واسطه یا فاعل بعید می دانند.حکمت اشراقی،در یک بیان تمثیلی اقناعی و خالی از استدلال و برهان،فاعلیت حق رابی واسطه دانسته،اسناد افعال به غیر حق را تسامحی می انگارد،و حکمت متعالیه در مراحل ابتدایی خود،مبتنی بر تشکیک خاصی و وجود فقری،فاعلیت قریب حق را به صورت فاعلیت بی واسطه، و علل و اسباب را علل معد و مقرب فیض به معلول می داند.

بحث در باره مناسبات علما و دولت صفوی، همچنان نیازمند کاوش بیشتر در متون خطی و اسناد و مدارکی است که منتشرناشده باقی مانده است. به طور کلی می توان گفت، تحقیقات در این زمینه، از سوی گروه های مختلف گرفتار دشواری هایی بوده که عمده این دشواریها زیر سایه نگره های جدید در تاریخ ایران پس از مشروطه است. برخی در پی سوء استفاده از این مطالب و تحلیلها، و برخی در هراس از انتشار شماری از این دیدگاه ها برای متهم نشدن بوده اند. به نظر می رسد، تاریخ نگاری نباید به این جنبه ها توجه کرده و فارغ از تحلیلهای روزمره، با انتشار درست اسناد، خود را به واقعیت نزدیک کند

ابو علی ابن سینا از زمره ان دانشمندان بزرگ عالم است که با آثار پربهای فراوان خود در پیشرفت علم و تمدن جهان سهم ارزنده داشته اند. آثار ابن سینا قرن هاست که به دردهای معنوی و جسمانی بشر شفا می بخشد،زیرا در مرکز همه آنها انسان و عنایت به آن قرار دارد. اگر در آثار طبی ابن سینا سلامتی انسان و راه های جلو گیری،تشخیص و معالجه کل امراض در مد نظر بوده،در آثار ریاضی و فیزیک،شیمی و معدن شناسی و سایر علوم طبیعی، مسائل به سازی محیط و بهزیستی انسان مطرح شده است.

مرحوم محقق طباطبايي در اواخر عمر طبع دوم فهرست منتجب الدين را به نويسنده اين سطور واگذار کردند و من نيز متن کتاب و تعلیقات را باری ديگر با دست نوشته های اوليه محقق طباطبايی مقابله کردم . هم در مقدمه و هم در متن و حواشی کتاب به موارد زيادی برخوردم که از چاپ نخست افتاده بود. تعليقات و اصلاحاتی هم بود که در حاشیه دو یا سه نسخه چاپی از کتاب بعداً اضافه کرده بودند که به خط آن مرحوم برای مدتی در اختیار من قرار گرفت و نويسنده اين سطور به تزريق آنها در داخل تحقيق جديد مبادرت کرد.

نقش شخصیت‌های نیکوکار و خیرخواه در گسترش آبادی‌ها و شهرها در تاریخ ایران، درخور تامل است. در تاریخ تهران به عنوان مهم‌ترین شهر و پایتخت ایران در دو سده گذشته، شخصیت‌های نیک‌اندیش سیاسی و مذهبی بوده‌اند که ملک و مال شخصی خود را وقف کرده‌اند. در دوران قاجاریه که تهران به عنوان پایتخت رشد و گسترش یافت، در قلب تهران آن روزگار یعنی بازار اقداماتی خیرخواهانه انجام شد که چهره بخشی از تهران را دگرگون کرد.

در آغاز شهریور ۳۵۹ در نزدیکی شهر بخارا ـ مرکز حکومت سامانیان ـ از پیوند خجسته عبدالله بلخی با ستاره بخارایی، پسری زاده شد که او را «حسین» نامیدند؛ کودکی که از همان اوان زندگی، چون ستاره‌ای بدرخشید و ماه مجلس علم و حکمت، و خورشید عالمتاب جهان پزشکی شد و انوار خیره‌کننده دانشهای گوناگونش، القاب و عناوین زیادی را نصیب او کرد تا حدی که نام اصلی وی (حسین) در میان انبوه لقبها و کنیه‌ها فراموش شد! کنیه‌هایی که ممکن است برای عده‌ای ابهام‌آمیز هم باشد. در این نوشتار نخست برای زدودن این ابهامات و اشتباهاتی که گاهی در بعضی نوشته‌ها دیده می‌شود، به ‌نکاتی چند اشاره خواهد شد و سپس به بررسی اجمالی جایگاه این اندیشمند بزرگ در پزشکی می‌پردازیم.

احزاب و جمعیت‌هایی که نام برده شدند، به جز فرقه دمکرات آذربایجان که بعد از انقلاب اسلامی در حزب توده ادغام و عملا موجودیت خود را از دست داد، جملگی تا بعد از پیروزی انقلاب نیز موجودیت خود را کمابیش حفظ کردند.

روشن است که امروزه رشته‌ای دانشگاهی یا آکادمیک به نام «نسخه‌شناسی و کتابشناسی فلسفی» نداریم و چنین تخصصی تنها به‌عنوان یکی از تخصص‌های مقدماتی لازم برای پژوهشگران حوزه فلسفه شناخته‌می‌شود.

بن‌خلدون، یکی از محدود مورخانی است که توانست دخالت دادن عقل و استدلال در تاریخ را از آن جنبه یاریگری چون جغرافیا به تأثیر اقلیم‌ها بر زندگی بشر و ساختن تاریخ توجه کند. نظریه عصبیت در تاریخ و تأثیر روحی و روانی آن بر تشکیل حکومت‌ها از جمله دستاوردهای مهم ابن خلدون است که توجه به آن برای پژوهشگران تاریخ جهت بررسی علل و عوامل ظهور و سقوط حکومت‌هایی که از متن قبایل بدوی برخاسته‌اند، اهمیت فراوانی دارد.