مقاله

مولانا جلال‏ الدین محمد بی‏گمان سرآمد عارفان ایران‌زمین است و آثار جاویدانش به‏ ویژه مثنوی معنوی گنجینۀ عظیم و بی ‏بدیل معارف الهی و دقایق عرفانی. به‌رغم این تمرکز و استغراق در الهیات و مباحث عرفانی، مولانا از توجه و پرداختن به دیگر موضوعات نیز غافل نمانده است؛ تا آنجا که کمتر مسئله‏ ای در زمینۀ مسائل و مباحث گوناگون انسانی مخصوصا در حیطۀ خودشناسی و کشف و دریافت ناشناخته ‏ها و ناپیداهای روح آدمی می ‏توان یافت که از نگاه ژرف‏کاو و تیزبین وی دور و مغفول مانده باشد.

مسئله کرامت انسان مبحثی از علم انسان‌شناسی است که انسان را هم از لحاظ تکوینی و هم از لحاظ تکاملی دارای شرافت معرفی می‌کند. این مقوله در نگاه دینی بر دو قسم ذاتی و اکتسابی است. کرامت ذاتی قوّه و استعداد نهفته در ذات انسانی است که با عمل خلاقانه خدا به انسان اعطا شده است. اما کرامت اکتسابی با سلوک علمی و عملی خاصّ حاصل می‌شود.

قربانی‌کردن، از آیین‌ها و مناسک بسیار کهنی است که خاستگاه‌ اولیه آن را باید در نظام‌های اسطوره‌ای و جادوگرانه جست‌وجو کرد. این آیین با وجود عمومیت و رواج در بیشتر اقوام و ملل، یکسان نبوده و دست‌خوش تحولات فراوان شده است.

در منابع دورهٔ اسلامی، بارها داستان‌های اساطیری متعلق به ایران باستان با داستان‌های سامی و یهودی آمیخته شده است. در این فرآیند، بسیاری از شخصیت‌های اساطیری و ملی ایران با شخصیت‌های مذکور در قرآن کریم و تورات پیوند یافته یا تطبیق داده شده است. از جمله اشخاصی که در این منابع با برخی انبیای بنی‌اسرائیل پیوند داده شده، زردشت، پیامبر باستانی ایران، است که بارها او را با ابراهیم، ارمیا و عُزَیز مرتبط دانسته‌اند یا با آنها تطبیق داده‌اند. هدف این مقاله بررسی این روایت‌ها، چگونگی و چرایی تطبیق‌های انجام‌یافته و دلایل به وجود آمدن آنها است. افزون بر آن، می‌کوشیم با بررسی منابع به این نکته پی ببریم که چه کسانی مسبب پدیدآمدن چنین روایاتی بوده‌اند.

فردوسی برای حفظ و تداوم هویت ایرانی، به تدوین شاهنامه همّت گذاشت. به دلیل اینکه در زمان حکیم توس، دوره باورمندی بی‌چون و چرا به اساطیر فرا رسیده بود، وی با تلفیق اساطیر با باورهای زرتشتی و غیرزرتشتی سده‌های پیش و پس از اسلام، قالب اسطوره را به حماسه مبدل کرد و کاخ شاهنامه را بنا نهاد.

مرگ‌اندیشی و اندیشه پایان هستی انسان یکی از دغدغه‌های بشر از ابتدای پیدایش بوده و هست. در این خصوص آموزه‌های مختلفی در فرهنگ‌های جوامع مختلف، اعم از دینی و غیردینی، شکل گرفته که طیف وسیعی از انکار همه آنچه بعد از حیات است تا آموزه فروغ جاودانه در جهان بعد را در بر می‌گیرد.

«درمه» یکی از آموزه‌های مهم بودایی به شمار می‌آید، به طوری که بسیاری از تعالیم این دین پیرامون همین مفهوم شکل گرفته است. مشابه مفهوم «درمه» پیش از آیین بودا در فرهنگ هندو وجود دارد که در آنجا به «ریته» معروف است و با نظم کیهانی ارتباط دارد.

تذکره نویسی در آسیای صغیر از آغاز شکل گیری، زیر نفوذ تذکره های فارسی بود. نخستین تذکره شاعران در حوزه آناطولی به تقلید از بهارستان جامی، تذکره الشعرای دولتشاه سمرقندی و مجالس النفائس امیرعلیشیر نوایی در قرن دهم هجری نوشته شد.

اشتراوس (هم در آثار نخستینش دربارۀ عقلانیت یهودی قرون‌وسطایی و هم در آثار متأخرش در آمریکا) استدلال می‎کند که فقط وحی -و نه فلسفه- می‎تواند پایۀ یک اخلاق جهان‎شمول را بنا نهد. مطمئناً این اخلاق جهان‎شمول بر پایۀ ایمان -و نه شناخت یقینی- است؛ بااین‌وجود، چنین چیزی ضعفی اخلاقی را در جایگاه فلسفی برجسته می‎کند.

بعد از طرح اندیشۀ احداث راه آهن در ایران عصر ناصری توسط اروپایی ها، عده ای از اندیشمندان ایرانی در مورد احداث راه آهن در ایران تفکر و تامل کردند و در طرح ها و اندیشه های خود، ضمن تشریح ضرورت ها، فواید و نحوۀ انجام کار، میان راه آهن و ترقی و پیشرفت جامعۀ ایرانی ارتباط مستقیم برقرار کردند.