مقاله

اندیشۀ مزدیسنا، بسان دیگر مکاتب دینی و فلسفی، جایگاه بسیار ویژه ای برای موضوع «جبر» و «اختیار» در نظر داشته است. با بررسی متون کهن برای شناخت این آیین که شامل ریگ ودا و اوستا و متون پهلوی است، می توان ردپای سه گونه تفکر را در پدیدآمدن دیدگاه مزدیسنا، دربارۀ نقش ارادۀ انسان درتاریخ و حدود آن تشخیص داد.

بدنه و ساختار کلی داستان پیر چنگی مثنوی مولانا گذشته از جزئیات متفاوت روایتهای آن و نیز فارغ از کارکردها و استنتاجهای عرفانی که در متون صوفیه بر آن عارض شده است، رگه ها و نشانه هایی از هنر و سنت «گوسانی» را با خود دارد. سنت «گوسانی»، سنت موسیقایی - ادبی ایران پیش از اسلام است که نشانه هایی از آن را تا دوره مادها می توان در منابع بازجست و در تمام دوره های بعد و نیز در دوره اسلامی به حیات خود ادامه داده است.

ایران عصر سلجوقی جامعه ای دینی و مذهبی بود که در آن اکثریت با اهل سنت، خصوصاً مذاهب شافعی و حنفی بود و ساکنان برخی از مناطق و نواحی هم شیعه مذهب بودند. برای اداره امور و شعائر دینی اهل هر کدام از مذاهب، تشکیلات گسترده ای در قالب مناصب و مراکز دینی توسط دولت ایجاد شده بود که در سطح جامعه و تقریباً در تمام عرصه های زندگی اجتماعی و دینی مردم حضور فعال داشت.

سخن گفتن از کوشش‌های بی‌سابقه و کم‌نظیر خانم دکتر اتحادیه در عرصه پژوهش‌های تاریخی و در عرصه آموزش‌دادن به دانشجویان و کارآموزان رشته تاریخ به‌سبب دامنه وسیع و گسترده فعالیت‌های ایشان امری دشوار است و قطعا در یک مجلس به همه جوانب آن نمی‌توان پرداخت.

از جمله تألیفات ارزشمند گذشتگان، شرح نویسی بر آثار بزرگان است و شرح مثنوی معنوی مولانا بیش از دیگر آثار، مورد توجّه شارحان بوده است. تعدادی از شروح نوشته شده بر مثنوي معنوي تاكنون معرّفی و چاپ شده‌اند امّا هنوز تعدادی از اين شروح، گمنام و در کنج کتابخانه‌ها در پردة نسیان باقی مانده‌اند. يكي از این شروح، شرح مصطفي بن شعبان سروري از عالمان قرن نهم و دهم هجري است.

به‌تازگی یکی از اندیشمندان حوزۀ تحلیلی فتوای ورشکستگی فلسفۀ قاره‌ای را صادر فرموده و با خاطری مجموع اعلام نموده که «نعش این شهید عزیز»[۱] را به خاک کنیم.

پس از این توضیح مقدماتی، اینک به ارائۀ شواهد مذکور در این خصوص در آثار مولانا پرداخته می‏شود. مولانا در جایی از مثنوی، ذیل عنوان «تفسیر و ان یکاد الذین کفروا لیُزلقونک بابصارهم…» به‏ توصیف صاحب قدرت و جاهی می‏پردازد که از فرط عُجب و تکبر و بر اثر سرمستی ناشی از قدرت، کارش به ‏جایی رسیده است که دم از مقام الوهیت می‏زند:‏

معنی لغوی فتوت، « بخشندگی، بخشش، مروت، جوانمردی و مردانگی» است. در اصطلاح اهل حقیقت آن است که خلق را به دنیا و آخرت از خویش نرنجانی. کف نفس از آزار رساندن به خلق، بخشش موجود، ترک شکایت از فقد موجود باشد.

به طور کلی تاریخ نگاری ایرانی از نقطه نظر تاریخ های عمومی بسیار غنی است و به کمک آنها می توان نمایی کلی از تاریخ ایران به دست داد. خوشبختانه این امر به وسیله مجموعه ای از تاریخ های محلی تقویت می شود زیرا به کمک آنها می توان از تاریخ نواحی مختلف ایران مطلع شد. تاریخ های محلی غالبا از روی عشق به سرزمین بومی مؤلف یا از سر هواداری از دودمان محلی خاصی نوشته شده اند.

گرانی و قحطی های پی درپی نان که در عصر ناصری رخ می داد، بحران های متعدد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی را در کشور سبب می شد. بحران های نان با پیامدهایی همچون مرگ ومیر، مهاجرت، رکود اقتصادی، تنش مالی دولت و ناامنی همراه بودند. پرسش ما این است که بحران های نان چه تاثیری بر جایگاه حکومت و اقتصاد ایران، در اندیشه سیاستمداران و افکار عمومی کشورهای دیگر می گذاشت؟