مقاله

در پژوهش های تاریخی و سندشناختی، عقدنامه ها از اسناد معتبر و درخور اعتنا به شمار می آیند. عقدنامه نوعی سند شرعی است که علاوه بر محتوای حقوقی، اطلاعات مفید فرهنگی ـ اجتماعی، تاریخی، ادبی و هنری را در بطن خود نهفته دارد. عقدنامه ای که در این مقاله معرفی می شود، به سال 1320 قمری در هفتمین سال سلطنت مظفرالدین شاه قاجار منعقد گردیده و صدوهجده سال قمری قدمت دارد.

شاهنشاهنامه یکی از نسخ مصور دوره قاجار است که در نیمۀ اول قرن سیزدهم توسط فتحعلی خان صبا سروده شده است. این کتاب در باب شرح فتوحات فتعلی شاه قاجار و تاریخ این سلسله است. نسخه‌های متعددی از شاهنشاهنامه در کتابخانه‌های مختلف موجود است. در این پژوهش، نسخه 15234 کتابخانه مجلس مورد بررسی قرار خواهد گرفت. نسخه مورد نظر دارای 24 تصویر نگارگری است که نگاره‌های آن فاقد هرگونه امضا یا شناسه است.

این مقاله تلاشی است برای معرفی یکی از نسخه‌های منحصر به فرد خطی که قریب به دو قرن پیش در سال 1249ق سروده شده است. نام اثر، کتاب شیخ صنعان و سرایندۀ آن محمد حسین بن گل محمد مامقانی است. داستان شیخ صنعان پس از سروده شدن منظومۀ منطق الطیر عطار شهرت یافته و به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد در برخی از آثار ادبی ـ عرفانی و صوفیانۀ بعد از خود تأثیرگذار بوده است.

یونانیان موضوع اصلی مابعدالطبیعه را علت نخستین موجودات می‌دانستند؛ یعنی آن مبدئی كه منشأ و اصل هرچیزی است. چنان كه نزد افلاطون، مثال اعلی به عنوان خیر محض، زیبایی محض و وحدت محض شایسته‌ترین موجودات برای شناختن است و نزد شاگرد وی ارسطو نیز، موضوع حقیقی و محوری دانش مابعدالطبیعه، موجودات مفارق ازلی و نهایتا محرك نامتحرك اول است.

هیچ زبانی بسنده نیست و نمی‌توان رویای یک زبان بسنده و خالص را داشت. اگر زبان انگلیسی را به‌عنوان زبان زایا و بین‌المللی در نظر بگیریم، بسیاری از توانایی‌های خود را از زبان‌های دیگر به‌دست آورده است و به‌طور مرتب واژه‌سازی در آن انجام می‌شود. در زبان فارسی هم، چون مترجمان ما در حوزه‌های فلسفی کارهای قابل توجهی انجام داده‌اند، زبان فارسی در حوزه فلسفه، نسبت به حوزه‌های دیگر، تواناتر شده است.

اگر می‌گویند علم جهانی است و به ایتالیا و فرانسه و انگلستان تعلق خاص ندارد، درست می‌گویند؛ اما علم جدید با روح تجدد پیوند دارد یا درست بگویم: با روح تجدد زنده است و پیش می‌رود و حتی جهانی بودنش به تبع جهانی بودن تجدد است. هر چه تجدد استوارتر و ریشه‌دارتر باشد، قدرت علم بیشتر است؛ به عبارت دیگر علم با توسعه تجدد مناسبت دارد و کشورها بر حسب درجه و رتبه و مقامی که در راه توسعه دارند، می‌توانند از علم و پژوهش برخوردار باشند.

زوزنی‎ ‎در تاریخ‌الحکماء، همچنان که دانایی خیام‎را با القابی نظیر «امام خراسان و علامه‎‌‎الزمان» می‌ستاید، سروده روشنگری را به‎ ‎او نسبت می‌دهد‏: ‎

برنارد لوئیس(2018-1916) را باید در کنار خانم‌ها گرترود بل(1926-1868) و آن لمبتون(2008-1912) به‌عنوان سه اسلام‌شناس و شرق‌شناس برجسته بریتانیایی دانست که ارتباط آنها با سرویس‌های اطلاعاتی و جاسوسی کشورشان و نیز اثرگذاری‌ عمیق‌شان بر سیاست‌های استعماری بریتانیا و سپس امریکا از آنها پژوهشگرانی پر ابهام و خطرناک در ذهن اهالی غرب آسیا ساخته است.

در نظام اداری دوره «رضاشاه» گسترش کمی صورت گرفت و بسیاری از وزارتخانه‌های دوره قبل، یا درهم ادغام شدند یا تغییر اسم داده یا تقسیم شدند. ازجمله مهم‌ترین این ادارات و وزارتخانه­ ها، «طرق و شوارع» بود که بر امر راه و راهسازی و تنظیم امور حمل و نقل، احداث، توسعه و نگهداری راه‌ها، تربیت کادر فنی مورد احتیاج برای استفاده صحیح از وسایل و ماشین‌آلات جدید نظارت می‌کرد. اولین وزیر طرق و شوارع در ایران «سید حسن تقی‌زاده» بود که به مدت شش ماه این منصب را در اختیار داشت.

پس، علیرغم آنکه مسئله ای همچون نفیِ قرارداد رژی ، در وهله نخست به قلمرو اقتصادی و موقعیت به خطر افتاده تجار و بازرگانان ایرانی مربوط میشد ، اما بدیهی است که طولی نمیکشید تا پای آزادیخواهان و مشروطه خواهان به قضیه باز شود و اعتراض را از جایگاه نخستینی که تجار را به تکاپوی اعتراض آمیز واداشته بود، فراتر برند و آنرا به صورت ابزاری مهم در جهت مبارزه ای ملی هم بر علیه استعمار بیگانان و هم در ضدیت با حکومت قاجار درآورند .