مقاله

باور به نیروی جادویی نهفته در اجزاء هستی امری است که تنها به بشر بدوی در دوران کهن متعلق نبوده است و انسان ها در طول تاریخ تا به امروز همواره به جانمندانگاری1 و طلسم2 معتقد بوده اند. از زمان های بسیار دور، انسان می پنداشته است بعضی از اجسام، حیوانات و اجرام سماوی قدرتی نهفته دارند؛ زیرا با دانش ناقص اش امکان شناخت قوانین علمی حاکم بر جهان را نداشته است.

«دیو» نام عمومی و لقب همة موجودات مافوق طبیعی و درعین حال موجودی مستقل و منفرد است و همسان هایی مانند جن در فرهنگ عربی دارد که در روایت های مکتوب و شفاهی، تفاوتی میان آنها گذاشته نمی شود. مفهوم دیو در طول تاریخ با فرازها و فرودهای فراوانی روبه رو بوده است، چنانچه زمانی درمقام خدایان پرستش می شده اند و طی دورانی بس طولانی به مثابه اهریمن و شیطان در آمده اند و تمامی جلوه های زشت و پلید به آن ها نسبت داده شده است.

هگل (گئورگ ویلهلم فریدریش هگل: ۱۷۷۰ ـ ۱۸۳۱) در اثر بسیار مهم «درس‌گفتارهایی پیرامون فلسفة زیبایی‌شناسی» که برخی ناشران انگلیسی با عنوان philosophy of fine Aft چاپش کرده‌اند، از ‌جمله انتشارات Themmes در سال ۱۹۹۹، (در حالی که عنوان اصلی آن «فلسفه زیبایی‌شناسی» است philosophie der Asthetik و نه «هنرهای زیبا») به بحث و تعمقی شگرف در باب برخی مکاتب و ابواب هنری می پردازد. مباحث این کتاب چهار جلدی که مجموعه درس‌گفتارهای این فیلسوف بزرگ آلمانی در دانشگاه برلین است، از سال ۱۸۲۳ آغاز و در دورة اول تا ۱۸۲۶ به مدت سه سال ادامه یافته و سپس در سال ۱۸۲۸ مجدداً آغاز شد و در سال ۱۸۲۹ خاتمه یافت.

در ایران و کشورهای متأثر از فرهنگ ایرانی، روز سیزدهم فروردین ماه هر سال مردم از خانه ها بیرون می روند و از بام تا شام به گردش و شادی می گذرانند. این روز که اصطلاحاً «سیزده بدر» نامیده می شود و یکی از مشهورترین آیین های نوروزی است هیچ سابقه مکتوبی در منابع ادبی و تاریخی قدیمی ندارد و کهن ترین اسناد مربوط به آن ظاهراً از دوره فتحعلی شاه قاجار است.

مهدی زرقانی در نوشتاری با انتقاد از غافل ماندن از زبان و ادب فارسی در همسایگی‌مان می‌گوید: زبان و ادب فارسی می‌تواند موانع دست و پاگیر برای ایجاد «اتحادیه کشورهای فارسی‌زبان» را از میان بردارد. چطور است که در جنوب ایران، اتحادیه کشورهای عرب تشکیل شده و در شمال غرب، اتحادیه کشورهای ترک‌زبان در حال شکل‌گیری است و مردمان آذربایجان و ترکیه می‌توانند با کارت ملی از مرزهای سیمانی بگذرند و ما برای مسافرت به بخارای جان و سمرقند چو قند پشت درهای بسته دست به دعا می‌شویم که بس در بسته به مفتاح دعا بگشایند یا نگشایند؟!

امروز هشتادمین سالروز درگذشت بانوی شعر ایران، رخشنده اعتصامی (۲۵ اسفند ۱۲۸۵ ـ ۱۵ فروردین ۱۳۲۰) متخلص و معروف به «پروین» است که به‌راستی در طی این مدت نه چندان کوتاه چونان اختری تابنده در سپهر شعر پارسی درخشیده است. نوشتار حاضر بخشی از کتاب ارجمند «با چراغ و آینه» (چاپ اول: ۱۳۹۰) است که به بررسی ادبیات معاصر می‌پردازد، ولی به همین حوزه محدود نمی‌ماند و بخشی از تاریخ سیاسی و اجتماعی این دیار را نیز در بر می‌گیرد.

طی سه چهار دهۀ اخیر در کنار رشد کمی و کیفی شاهنامه پژوهی در ایران، شاهد رشد فردوسی ستیزی و شاهنامه ستیزی نیز بوده ایم. گرایش اخیر ابعاد مختلفی دارد. بخشی از آن ناظر بر این مدعاست که گویا شاهنامه اثری نژادپرستانه و شووینیستی است. در این میان برخی منتقدان آذربایجانی در قیاس با سایر مناطق مقالات بیشتری، به ویژه در نشریات محلی، با هدف «نقد شووینیسم موجود» در شاهنامه منتشر کرده اند.

همه ما می‌دانیم که یک فضیلت مهم رشید الدین همدانی (م ۷۱۸ ق)، داشتن نگاه جهانی و بین المللی به خصوص در حوزه فرهنگ و تاریخ است. جامع التواریخ او نقطه عطفی در نگارش تاریخ جهانی با افقی وسیع‌تر از عصر پیش از آن است.

یکی از مهم‌ترین ابهاماتی که درباره پروین وجود دارد این است که آیا بر طبق ادعای اعضای «اتحادیه‌ی کشاورزان و ترقی‌خواهان» و یا افرادی چون عبدالحسین آیتی و فضل الله گرگانی آنچه ما با عنوان «دیوان پروین» می‌شناسیم حقیقتاً از آن وی است یا خیر؟ هر چند این مُدعا از سوی خود پروین با رعایت متانت و نجابتی زنانه مردود اعلان شد[۱] اما ردپای این تردید در مخاطبان شعر پروین، گویی چندان کم‌رنگ نشده است.

چهارشنبه سوری یکی از مراسم دیرپای استقبال از عید نوروز و بهار است که با تغییراتی هنوز اجرا می شود. در گذشته، مردمان آتش را نماد روشنی، طراوت و سازندگی می دانستند و به همین دلیل در غروب آخرین سه شنبه اسفند ماه با بوته افروزی و پریدن از روی آن با تاریکی و زمستان وداع می کردند و به نوروز و بهار خوشامد می گفتند