مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

افیسیان | بخش ادیان، اساطیر و عرفان افیسیان \ofīsiyān\ (از اُفیس یونانی: «مار»)، فرقه‌ای از گنوسیسیان، یا گروهی از فرق گنوسیسی، که اهمیتی خاص برای مار قائل بودند و آن را بزرگ می‌داشتند. مذهب افیسیان در سدۀ 2 م، در امپراتوری روم، طرف‌دارانی یافت و تا چند سده پس‌ از آن هم دوام آورد. این نام به گروههایی همچون ناسینیها، شیثیان (ستیان) و پراتها نیز ...
افیلان | بخش ادبیات جهان ا‘فیلان \o-feylān\ ، شُن (نام اصلی او: جان فرنسیس ویلَن، 1900-1991 م / 1278-1370 ش)، داستان و مقاله و زندگی‌نامه‌نویس ایرلندی. شهرت او از داستانهای کوتاهش دربارۀ طبقات پایین و میانۀ ایرلند، انحطاط مبارزۀ ملی‌گرایانه، و کمبودها و نقاط ضعف مذهب کاتولیک ایرلندی است. درعین‌حال، آثارش بازتابی از جنبش بیداری دگربار...
افیون | یونس کرامتی معرب اُپیون یونانی، شیره یا عصاره یا صمغ كپسولهای میوۀ خشخاش سیاه (پاپاور سمنیفروم) كه در قدیم به عنوان مسكّنی بسیار قوی و گاه زهری كشنده به كار می‌رفته است. امروزه شیرۀ خشخاش سیاه یكی از انواع تریاك به شمار می‌رود، در حالی كه در آثار پزشكی قدیم تركیباتی از داروهای مختلف بـا نـام تریـاق (تریاك، پادزهر) و افیو...
افیون قره حصار | علی اکبر دیانت استان و مركز استانی در بخش غربی آناتولی داخلی در تركیه كه امروز به اختصار افیون نامیده می‌شود.
افشار، ایرج | عبدالحسین آذرنگ افشار \afšār\، ایرج (1304- 1389 ش)، ایران‌شناس بزرگ، کتاب‌شناس برجسته، و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. فعالیتهای او طی مدتی بیش از 60 سال مداوم، در زمینه‌های متنوع و گسترده‌ای قرار می‌گیرد که حاصل آن، آثار فراوان به صورت کتاب، مقاله، یادداشت و منابعی دیگر است (نک‍ : ادامۀ مقاله).
آقاباشی | ساسان فاطمی آقا‌باشی \āqābāšī\، عنوانی برای دو موسیقی‌دان عهد قاجار. نفر نخست که سِمت استادی بر دیگری داشت، ابراهیم آقاباشی، خواجۀ سفیدی در اصفهان، در دستگاه ظل‌السلطان بود که ریاست خواجه‌های این شاهزاده را به عهد داشت و به همین سبب به آقا‌باشی معروف بود (مشحون، 675). به گفتۀ مشحون، ابراهیم آقاباشی که از شاگردان میرزا اب...
آقاباباخان | بخش هنر و معماری آقاباباخان، یکی از مدارس قدیمِ دایر و آباد شیراز که متصل به مسجد وکیل و در جنوب شرقی آن واقع است به گونه‎ای که ضلع باختری آن به دیوار شبستان مسجد چسبیده است. کوچۀ کم‌عرضی در سوی خاور، میان مدرسه و بازار وکیل جای دارد. تنها در ورودی مدرسه در ضلع جنوبی است که در کوچۀ نسبتاً گشاده‎ای باز می‎شود. این مدرسه اصلاً ...
افلاطون | بخش فلسفه فیلسوف نامدار یونانی (427-347 ق‌م). وی كه در مارس یا ژوئیۀ 427 ق‌م در آتن زاده شد، از سوی پدر و مادر وابسته به خاندانهای برجستۀ اشرافی آتِن بود؛ پدرش آریستُن پسر آریستوكلِس نسب خود را به شهریاران اسطوره‌ای و حتى به خدای یونانی پوسایدُن رب‌النوع و فرمانروای دریاها می‌رسانید.
افوشته،آثار تاریخی | مریم همایونی افشار افوشته، آثار تاریخی \āsār-e tārīxī-ye afūšte\، ساختمانهای تاریخی به‌جا ماندۀ افوشته، از محلات شهر نطنز در استان اصفهان. افوشته در اصل روستایی ییلاقی بوده، و اکنون دارای آثار و بناهایی تاریخی است که به این مکان اهمیت بخشیده است. بانی بیشتر این آثار سید حسن حسینی، ملقب به تاج‌الدین و مشهور به سید واقف، از عرفای...
افنباخ، شهر | بخش جغرافیا افنباخ \ofenbāx\، (نام کامل آن: افنباخ آم ماین)، شهری در ایالت هسن در مرکز آلمان که در فاصلۀ چندکیلومتری جنوب شرقی شهر فرانکفورت آم ماین، در ساحل چپ رود ماین واقع است. افنباخ، که نخستین بار از آن در منابع سدۀ 10 م نامی به میان آمده است، تا پایان سدۀ 17 م شهری کم‌اهمیت بود. طی سالهای 1698-1703 م، شمار زیادی از...
افنباخ، ژاک | بخش موسیقی افنباخ \ofenbāx\، ژاک (نام اصلی‌اش: یاکوپ افنباخ در آلمانی؛ در فرانسوی: افنباک) (1819-1880 م / 1234- 1297 ق) آهنگ‌ساز فرانسوی آلمانی‌الاصل. افنباخ در کُلن زاده شد. پدرش، ایزاک یودا اِبِرست، در افنباخ‌ آم‌ماین زاده شده، و در کنیسه‌ای در کلن آواز‌خوان مذهبی بود. افنباخ در 1833 م، در کنسرواتوار پاریس در رشتۀ ویل...
افضل الحسینی | فریبا افتخار نگارگرزمان شاه عباس دوم صفوی (سل‍ ‍1043-1077 ق). از این نگارگر شماری نقاشی به دو سبك كاملاً متفاوت باقی مانده است.
افضل بن بدر الجمالی | صادق سجادی ابوالقاسم شاهنشاه (458- مق‍ 515 ق / 1066-1121م)، وزیر مشهور فاطمیان مصر كه در اوضاع سیاسی و نظامی مصر و شام، در آغاز هجوم صلیبیان به سرزمینهای اسلامی نقش مهمی داشت.
افضل خان | هدی سید حسین زاده امیرمحمد (1230-1284 ق / 1815-1867 م)، ملقب به سردار كلان پادشاه افغانستان و پسر مهتر امیر دوست محمدخان بنیان‌گذار سلسلۀ محمدزایی.
افشار، بنیاد موقوفات | محمدرسول دریاگشت افشار، بنیاد موقوفات \bonyād-e mowqūfāt-e afšār\، (نام کامل: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی)، بنیادی غیرانتفاعی برای فعالیتهای فرهنگی، علمی و آموزشی. محمود افشار یزدی (1272، یزد ـ 1362 ش، تهران) هستۀ نخستین این بنیاد را در 1337 ش تشکیل داد و اندوخته‌های مالی و بخشی از املاک روستایی و مستغلاتش را تا 1341 ...
افشار، قالی | هلنا شین دشتگل افشار، قالی \qālī-ye afšār\، قالی یا فرش منتسب به ایل افشار کرمان. مراکز مهم قالیهای افشار شهر بابک، سیرجان، بافت، جیرفت و جز آنها ست (ژوله، 165) که نمونه‌های مطلوب تولیدات آنها به خارج از ایران صادر می‌شود. طرحهای قالیهای افشار هندسی، متنوع و نیز متأثر از طرحهای کرمان و ایلات فارس و شبیه بـه طرحهای قفقـازی ا...
افشاریه | هدی سید حسین زاده سلسله‌ای كه از 1148 تا 1210ق / 1735 تا 1795م پای برجا بود و بر پهنۀ وسیعی از عراق و قفقاز تا شبه قارۀ هند فرمان می‌راند. بنیان‌گذار این سلسله نادرشاه افشار (حك‍ 1148-1160 ق) از ایل افشار (ه‍ م) شاخۀ قرقلو بود كه شاه اسماعیل صفوی (ه‍ م) آنها را برای جلوگیری از تهاجم تركمنها و ازبكها از آذربایجان به كوبكان در ن...
افعی | حسن سالاری افعی \af ʾ ī\، نام عمومی بیش‌از 250 گونه مار زهری که در خانوادۀ افعیان جای می‌گیرند.
افشان | مریم همایونی افشار افشان \afšān\، یا افشانگری، هنر تزیین کاغذ با ذرات طلا و نقره. این هنر که گسترش آن در ایران و آسیای مرکزی در حدود سدۀ 9 ق / 15 م آغاز شده و نمونه‌های کهن آن مربوط به همین دوره است، سابقه در هنر چین و ژاپن دارد (دیوید، 38؛ ایرانیکا، I / 581؛ مایـل هـروی، 750).
افغانستان | عباس سعیدی , علی بلوکباشی , بخش تاریخ , نجیب مایل هروی كشوری در غرب آسیا میان ایران و پاكستان
آقاجان فخار | بخش هنر و معماری آقا‌جان فخار \āqā-jān-e faxxār\، کاشی‌کار سدۀ 13 ق / 19 م. از آقاجان فخار آثاری در اصفهان باقی مانده است که برخی شناخته شده‌اند. این آثار در مسجد صفا (1289 ق)، سردرِ بازار قیصریه (1298 ق) (به‌دستور ظل‌السلطان، حاکم اصفهان)، مسجد سید (1299 ق) و مسجد رحیم خان (تاریخ نامعلوم) بر جا مانده‌اند (هنرفر، 467، 766، 79...
آقا دربندی | سید کاظم موسوی بجنوردی آقا دَرْبَنْدی، آخوند ملّا آقا بن عابد بن رمضان علی بن زاهد شروانی، معروف به «فاضل دربندی حایری» (د 1286ق/ 1869م)، فقیه، اصولی، رجالی، محدث، متکلم و واعظ شیعی امامی. در جوانی برای ادامۀ تحصیل به نجف و کربلا رفت. فقه را در نجف نزد شیخ‎علی فرزند شیخ‎جعفر کاشف‎الغطاء و اصول فقه را در کربلا نزد شریف‎العلمای مازند...
آقامالیان | مریم همایونی افشار آقامالیان \āqāmāliyān\، آرماییس (1289-1364 ش)، کارگردان تئاتر و سینما. او در جلفای نخجوان متولد شد، در تبریز و ایروان به تحصیل نقاشی پرداخت و در 1309 ش برای ادامۀ تحصیل در مدرسۀ هنرهای دراماتیک به برلین رفت (هویان، 34؛ سیف، 1 / 39؛ بهارلو، 15).
اقبال، منوچهر | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اقبال \eqbāl\، منوچهر (1288-1356 ش / 1909-1977 م)، نخست‌وزیر (1336- 1339 ش)، وزیر، استاندار، رئیس دانشگاه و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران. او در مشهد و در خانواده‌ای متنفذ به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مشهد و تهران، و تحصیلات دانشگاهی را در رشتۀ پزشکی در فرانسه به پایان برد، در وزارت بهداری به کار...
آقاخانیه |
آق اولی | فاطمه معزی آق‌اولی \āq-evlī\، فرج‌الله (1266-1353 ش)، از صاحب ـ منصبان نظامی و اداری، وزیر و از مدیران فرهنگی.
آقاعلی اکبر فراهانی | امیر حسین پورجوادی آقاعلی‌اکبر فراهانی \āqā-alī-akbar-e farāhānī\، (1236؟- 1274 ق / 1821- 1858 م) از نوازندگان برجستۀ تار در دورۀ قاجار. آقاعلی‌اکبر فرزند شاه ولی‌الله، و از موسیقی‌دانان خاصۀ دربار محمد شاه (سل‍ 1250-1264 ق / 1834- 1848 م) و ناصرالدین شاه قاجار (سل‍ 1264 -1313 ق / 1848- 1895 م) بود.
اقبال، محمد | فریبا پات اقبال \eqbāl\، محمد (1894- 1948 م)، محقق، ادیب و مترجم هندی آثار فارسی. اقبال در خانواده‎ای فرهیخته در جالندهر هند متولد شد. جدش مولوی «غلام‎ قادر»، استاد زبان فارسی بود. خانواده‎اش پس از بازنشستگی پدر، به فیروز‎پور مهاجرت کردند و او پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی، از دانشگاه علیگره لیسانس علوم انسانی، و از دا...
آقامؤمن مصنف | امیر حسین پورجوادی آقامؤمن مصنف \āqā-moºmen-e mosannef\، آهنگ‌ساز، رئیس موسیقی‌‌‌دانان دربار (چالچی‌باشی) شاه صفی (سل‍ 1038- 1052 ق / 1629-1642 م) و شاه عباس دوم (سل‍ 1052- 1077 ق / 1642-1666 م) و مؤلف «رسالۀ موسیقی».
آقاجان | امیر حسین پورجوادی , ساسان فاطمی آقاجان \āqā-jān\، نام حداقل 4 موسیقی‌دان دورۀ قاجار که هویت آنها با ابهام همراه است. دو تن از آنها نوازندۀ تنبک بوده‌اند و خالقی برای آنکه با هم اشتباه نشوند، آنها را «آقاجان اول» و «آقاجان دوم» نامیده است (ص 264-265). آقاجان اول که در خواندن آهنگهای ضربی هم تسلط داشته (همو، 264)، شاگرد حبیب سماع‌حضور، موسیقی...
اقبال آذر | فرهود صفرزاده اقبال آذر \eqbāl-e āzar\، ابوالحسن، ملقب به اقبال‌السلطان (ح 1242- 1349 ش)، خوانندۀ ایرانی. در روستای الوند قزوین به دنیا آمد. در هفت‌سالگی، پدرش ملاموسى را از دست داد و برای یادگیری نوحه‌خوانی و تعزیه‌خوانی، نزد میرزا حسن قزوینی به قزوین رفت. سپس فراگیری تعزیه‌خوانی را نزد حاج ملا عبدالکریم جنابِ قزوینی ادام...
اقبال، خاندان | نازی پیران اقبال، خاندان \xāndān-e eqbāl\، از خاندانهای ناشر، چاپگر و کتاب‌فروش.
اقامتگاه | سيد مصطفي‌ محقق‌ داماد اصطلاح حقوقی به معنی محل سكنای شخص و مركز مهم امور او. اقامتگاه همچون «اسم» از مشخصات هر شخص حقیقی یا حقوقی است. اقامتگاه در حقوق داخلی و حقوق بین‌الملل خصوصی دارای اهمیت و آثار گوناگونی است. اقامتگاه در فقه اسلامی عنوان خاصی ندارد و مواد 1002 تا 1010 قانون مدنی ایران با استفاده از حقوق جدید اروپا، به ویژه از...
آقاخان | بخش تاریخ آقاخان، عنوان امامان بخش عمده‎ای از اسماعیلیان نزاری جهان که از دورۀ فتحعلی‎شاه قاجار (1212-1250ق/ 1798-1835م) به هنگام پیشوایی حسنعلی‎شاه، چهل و ششمین امام اسماعیلی، اطلاق آن برایشان معمول گردید. اینان به ترتیب عبارتند از: 1. آقاخان اول، محمدحسن حسینی یا حسنعلی شاه (1219- 1298ق/1804-1881م). جد وی، میرزا ابوا...
اقبال لاهوری | فتح الله مجتبایی محمد (1294-1357 ق / 1877- 1938 م)، شاعر و متفكر مسلمان شبه قارۀ هند و پاكستان. كسانی كه در زمان حیات اقبال شرح احوال او را نوشته‌اند، تاریخ ولادت او را از روی قرائن به اختلاف سالهای 1870-1872 و 1875-1877 م دانسته‌اند (نك‍ : اقبال، 1 / 29- 49).
آقایان | محمد کاظم میر سجادی آقایان \āqāyān\، الکساندر (الکساندی، معروف به آلک، 1264-1342 ش)، حقوق‌دان، از وکلای مشهور دادگستری، نمایندۀ ارمنیان در مجلس و بنیادگذار شرکت بیمۀ ایران.
اقبال | عباس سعیدی اقبال \eqbāl\، نام ناحیه‌ای کوچک و کهن در حوزۀ پیرامونی شهر قزوین که در گذشته، به داشتن اراضی حاصلخیز و کاریزهای متعدد، معروف بود (کیهان، 2 / 369-370؛ گلریز، 1 / 919)، و امروزه قسمت اعظم محدودۀ آن به دو دهستان در بخش مرکزی شهرستان قزوین تفکیک شده است:
اقبال آشتیانی | محمد دبیرسیاقی عباس (1277-1334 ش / 1898-1956 م)، فرزند محمدعلی، مورخ، نویسنده، استاد دانشگاه، عضو پیوستۀ فرهنگستان ایران و مجمع علمی عربی دمشق.
آقا بزرگ | علیرضا همایون فر آقابُزُرْگْ، (مسجد و مدرسه)، مسجد و مدرسه‎ای بزرگ و باشکوه در کاشان، منسوب به ملامهدی نراقی ملقب به آقابزرگ که به هزینۀ مردی نیکوکار به نام حاج محمدتقی خانبان و پسرش در نیمۀ سدۀ 13ق / 19م، مقارن با پادشاهی محمدشاه قاجار (د 1264ق / 1848م) ساخته شده است. این مسجد و مدرسه در محدودۀ تاریخی و بافت کهن شهر، مجاور ب...
اقبالیه، شهر | عباس سعیدی شهری كوچك در استان قزوین. این شهر در °36 و ´14 عرض شمالی و °49 و ´55 طول شرقی واقع است (مفخم، 1 / 260) و حدود 47 / 3 كمـ2 وسعت دارد ( آمارنامۀ استان زنجان، 62). اقبالیه دارای موقعیتی دشتی است و در دهستان اقبال غربی از بخش مركزی شهرستان قزوین ( سازمان تقسیمات ... ، 38) و 10 كیلومتری جنوب غربی شهر قزوین، بر سر ...
آقا غلامحسین | فرشاد توکلی نوازندۀ چیره‌دست و ممتاز تار دربار ناصری (ح 1248- ح 1304 ق / 1832- 1887 م)، فرزند محمدرضا، و برادرزاده و برجسته‌ترین شاگرد آقاعلی‌اکبر،تارنواز بی‌نظیر دورۀ ناصری و از عملۀ طرب خاصه (مشحون، 564؛ فاطمی، 733).
اقبال و ادبار | حمید بهلول اقبال و ادبار \eqbāl-o(va) edbār\، دیدگاهی در نجوم کهن که بر پایۀ آن، حرکت نقاط اعتدال بر دایرةالبروج، حرکتی نوسانی با دامنۀ °8 به شمار می‌آمد. بیشتر منجمان می‌دانستند که حرکت نقاط اعتدال با سرعتی کمابیش ثابت و همواره در یک جهت است (نک‍ : ه‍‌ ‌د، اعتدالین، تقدیم)، اما اقبال و ادبار از روزگار هیپارخوس تا هنگام...
اقاقیا | یونس کرامتی اقاقیا \aqāqiyā\، جنسی از گیاهان گل‌دار درختی یا درختچه‌ای خزان‌کننده، بیشتر بومی مکزیک و آمریکای شمالی که برای داشتن گلهای سفید، قرمز یا صورتیِ غالباً معطر با گل‌آذین خوشه‌ای، به عنوان گیاه زینتی در ایران و دیگر نقاط جهان، و گونه‌ای نیز در سطح وسیع به عنوان بادشکن در نواحی خشک و خاک‌شنی خشک ایران و جهان کاشت...
اقاقیا | یونس کرامتی اقاقیا \aqāqiyā\، معرب واژۀ یونانی آکاکیا، در منابع پزشکی عربی، عصاره یا رُبّی عمل‌آمده از نیام میوۀ درخت کِرِت (نام محلی: سلم، عربی: سَنط، صنط) موسوم به قَرَظ. بیرونی معادل سریانی، عربی، فارسی و سندی اقاقیا را به ترتیب دعثاد قرطیٰ، قفل، ملبند شدرک و سلغارها آورده است. در منابع کهن عربی قرظ را گاه «ثمر»، و گا...
آقا نجف اصفهانی | مریم همایونی افشار آقا نجف اصفهانی \āqā-najaf-e esfahānī\، نجفعلی اصفهانی، مشهور به آقانجف، نگارگر اصفهانی سدۀ 13 ق / 19 م. او سرسلسلۀ خانوادۀ هنرمندی است که تا سدۀ حاضر در این شهر فعالیت داشته‌اند (نک‍ : دنبالۀ مقاله). آثار شناخته‌شدۀ آقانجف تاریخهایی بین 1227 تا 1274 ق دارند (کریم‌زاده، احـوال ... ، 3 / 1370، 1375-1376؛ نیز ن...
اقامه دعوی | محمدحسین ساکت اقامۀ دعوی \eqāme-ye daʾvī\، در اصطلاح آیین دادرسی، طرح خواسته‌ای حقوقی (مدنی) یا اداری در یکی از مراجع قضایی رسمی، ازجمله در دادگاههای عمومی و دیوان عدالت اداری یا شبه‌قضایی (شورای حل اختلاف)، در قالب دادخواست. دعوی هنگامی در مراجع فوق اقامه می‌شود که می‌خواهیم حقی را که مورد انکار یا تجاوز قرار گرفته است، م...
آقا بالاخان | بخش تاریخ آقا بالاخان، محمدعلی معروف به «سردار افخم»، (د 1327ق / 1909م)، از رجال حکومت دورۀ قاجار. از محل و تاریخ تولد و دوران کودکی و مراحل رشد او جز برخی اشاره‌های پراکنده در باب رفتارهای نسنجیدۀ روزگار کودکی، نکته‌ای دانسته نیست. در اوان جوانی وارد نظام شد، و ظاهراً به سبب توجه کامران میرزا نایب‌السلطنه، سومین فرزند...
آقا نجفی قوچانی | رمضان علی شاکری آقا نَجَفیِ قوچانی، سیدمحمد حسن بن سیدمحمد نجفی (1295-1363ق / 1878-1944م)، فقیه، حکیم و ادیب. آقا نجفی در روستای خسرویه از توابع قوچان به دنیا آمد. پدرش سیدمحمد که در خسرویه به کشاورزی اشتغال داشت به تحصیل فرزندش رغبت بسیار نشان می‎داد. چون او را به مکتب سپرد، کتابهای فارسی مرسوم و جزواتی از قرآن مجید و مقدار...
اقاله | محسن طیبی شبستری اصطلاحی فقهی و حقوقی به مفهوم نقض قرارداد با تراضی طرفین. واژۀ اقاله در لغت به معنای فسخ بوده، و كاربردهای خاص آن در موضوعاتی مانند «بیعت» و «عهد» (نك‍ : ابن منظور، ذیل قیل)، نشانگر استحكام متعلق آن است. در مفهوم اصطلاحی، اقـاله تنهـا در عقود لازم بـه كار مـی‌رود (نك‍ : سید مرتضى، 367) كه در این كاربرد اصطلاح...
آقانور، مسجد | الهه هادیان رسنانی آقانور، مسجد \masjed-e āqā-nūr\، ساختمانی در محلۀ دردشت اصفهان، از آثار دورۀ شاه عباس اول صفوی.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام