مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

اعداد اعشاری، دستگاه | بخش علوم پایه و مهندسی اعداد اعشاری، دستگاه \dastgāh-e aʾdād-e aʾšārī\، (یا دستگاه دَه‌دَهی، نیز دستگاه اعداد هندی ـ عربی، یا اعداد عربی)، در ریاضی، دستگاه شمارشی که در آن، عدد 10 مبنا قرار می‌گیرد و از ده رقم 0، 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8 و 9 و یک ممیز استفاده می‌شود. در این دستگاه، هر عدد بسته به اینکه در چه مکانی قرار گیرد، ارزش متف...
اعجاز هروی | پریسا کرم رضایی اعجاز هروی \eʾjāz-e heravī\، از شـاعـران و ادیـبـان پارسی‌گویِ سدۀ 11 ق / 17 م. نصرآبادی (1 / 583) که با وی آشنایی نزدیک داشت، نام او را «ملا عطا» ثبت کرده، اما واله داغستانی (1 / 282)، او را «ملا عظام» خوانده است. اعجاز از مردم هرات بود. او دو بار به اصفهان سفر کرد و بار دوم در این شهر رحل اقامت افکند و در ه...
اعظم گره | مجید سمیعی ناحیه و شهری در غرب استان اوتارپرادش در شمال هند و از مراكز فرهنگی و تبلیغی مسلمانان هندوستان. نام اعظم گره برگرفته از نام محمداعظم خان، از راجپوتهای منطقه‌ای در شمال هند است كه این شهر را در 1076 ق / 1665 م بنیاد نهاد (اشرف الحق، 202؛ بریتانیكا، میكرو).
اعلی | محمدعلی لسانی فشارکی
اعراض | علی تولایی اصطلاحی فقهی و حقوقی، به معنای گونه‌ای عمل حقوقی یك جانبه یا ایقاع به مثابۀ روی گردانیدن از مالكیت، بدون تملیك یا اباحۀ انتفاع از جانب مالك.
اعشی | آذرتاش آذرنوش شاعر پرآوازۀ عرب. نام او را عموماً میمون بن ... قیس، و وی را از تیرۀ ثعلبه، از قبیلۀ بكر دانسته‌اند (اصمعی، 11؛ ابن قتیبه، 44). اعشى به معنی كسی كه شب هنگام نیك نمی‌تواند دید، لقب چند تن، خصوصاً دو شاعر ــ یكی جاهلی و یكی اسلامی ــ بوده است. این اعشى را برای بازشناختن از دیگران، اعشى میمون، اعشى قیس، اعشى بكر...
اعصاب |
اعرجی | ایران ناز کاشیان ابوعبدالله جعفر بن محمد كاظمی (1274-1332 ق / 1858-1914 م)، ملقب به معین الاشراف (كیوان سمیعی، 66)، ادیب، مورخ و نسب‌شناس عراقی. وی از یكی از خاندانهای برجستۀ عرب بود كه نسب به امام زین‌العابدین (ع) برمی‌كشیدند (مرعشی، «كشف ... »، 1 / 138- 139؛ خلیلی، 3 / 65، 67، 68). اعرجی خود در مقدمۀ برخی از آثارش به شرح اح...
اعلم شنتمری | عزت ملا ابراهیمی ابوالحجاج یوسف بن سلیمان بن عیسى (410- ذیقعدۀ 476 ق / 1019- مارس 1084 م)، ادیب، نحوی، لغت‌شناس و نویسندۀ مالكی مذهب عصر ملوك الطوایف در اندلس.
اعمش | احمد پاکتچی ابومحمد سلیمان بن مهران اسدی (60- 148 ق / 680-765 م)، از تابعان ایرانی تبارِ كوفه.
اعشی همدان | بابک فرزانه ابومصبح عبدالرحمان بن عبدالله (30- 83 ق / 651-702 م)، شاعر عصر اموی. اصل او از جُشَم (شاخه‌ای از قبیلۀ یمنی همدان) است (نك‍ : سمعانی، 13 / 423؛ همدانی، 68؛ بلاشر، 517). اعشى در كوفه متولد شد. وی در آغاز در ردیف فقیهان و قاریان كوفه بود و با عامر شعبی (د 103 ق)، فقیه مشهور كوفه همنشینی داشت و خواهر او را به زن...
اعلم بطلیوسی | مهران ارزنده ابواسحاق ابراهیم بن قاسم (یا محمد بن ابراهیم) (د 642 ق/1244 م)، ادیب و نحوی اندلسی. وی در بطلیوس زاده شد و نزد پدر و تنی چند از عالمان و ادیبان آن روزگار دانش آموخت؛ سپس به اشبیلیه رفت و از درس هذیل نحوی بهره برد و در ادب و نحو به كمال رسید و سپس در همان شهر به كار اقراء و تدریس علوم ادب پرداخت (ابن ابار، 1/1...
اعلال | آذرتاش آذرنوش مجموعه دگرگونیهایی كه ممكن است در حروف علّه، یعنی دو نیم مصوتِ و و ی (w و y) و یا 3 مصوت بلندِ ū, ā و ī (كه به شكلهای ا، آ، ى، و و ي نگارش می‌یابند) و یا در 3 مصوت كوتاهِ ـَ ، ـ و ـُ (u, i, a) پدید آید.
اعظمی زنگنه | سید علی آل داوود اعظمی زنگنه \aʾzamī-ye zangene\، عبدالحمید (1283- 1330 ش / 1904-1951 م)، استاد و رئیس دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران، سیاست‌مدار و حقوق‌دان برجستۀ معاصر.
اعمال شاقه | حمید گوینده اعمال شاقه \aʾmāl-e šāqqe\، کار اجباری سخت و توان‌فرسا، که محکوم ضمن تحمل حبس، متحمل آن می‌شود. این مجازات تا میانۀ سدۀ 20 م به‌عنوان مجازات اصلی در برخی از جرائم جنایی مهم رایج بود و در حال حاضر نیز با حذف جنبه‌های ترذیلی آن، و با اهدافی چون خدمت به منافع عمومی و بازپروری مجرم در برخی کشورها، به‌عنوان مجازات...
اعراب | رضا شکرانی مهم‌ترین و بحث‌انگیزترین موضوع در نحو زبان عربی، تا جایی كه برخی آن را نحو و نحو را اِعراب خوانده‌اند (نك‍ : زجاجی، 83؛ نیز EI1, III / 512). از نظر لغوی، واژه دارای معانی مختلفی است. رایج‌ترین معنی لغوی آن «واضح ساختن» است (خلیل، 2 / 128؛ ابن منظور، ذیل عرب؛ لغت‌نامه ... ، ذیل اعراب). از دیگر معانی آن، «سخن ز...
اعراب و اسرائیل، جنگهای | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اعراب‌ و ‌اسرائیل، جنگهای \janghā-ye aʾrāb-o(va) esrāʾīl\، درگیریهای عمدۀ عربها و ‌اسرائیل، به‌ویژه ‌درگیریهای 1948- 1949 م / 1327- 1328 ش، 1956 م / 1335 ش، 1967 م / 1346 ش، 1973 م / 1352 ش، و 1982 م / 1361 ش.
اعراف | محمدعلی لسانی فشارکی از مفاهیم قرآنی دربارۀ معاد كه بر جایگاهی میان بهشت و دوزخ اطلاق می‌گردد. این واژه دوبار در قرآن كریم (اعراف / 7 / 46، 48) به كار رفته، و همین كاربرد سرچشمۀ پدید آمدن نظریاتی دربارۀ اعراف نزد مفسران و دیگر عالمان بوده است. در آیاتی از سورۀ اعراف (46 به بعد) به دنبال یادی از بهشت و دوزخ چنین آمده است: «و بین آ...
اعمال رسولان، کتاب | بخش ادیان و عرفان اعمال رسولان، کتاب \ketāb-e aʾmāl-e rasūlān\، آخرین کتاب تاریخی عهد جدید که ادامۀ اناجیل است و ما‌بعد آنها و پیش‌از رسائل پولس قدیس جای دارد. نظر به اینکه «اعمال رسولان» درست همان‌جایی آغاز می‌شود که انجیل لوقا پایان یافته است، می‌توان این دو را دو مجلد از اثر واحدی دانست که در آن، هدف نویسنده مکشوف کردن نهضت...
اعلام النبوه | منوچهر پزشک یا دلائل النبوه، تثبیت دلائل النبوه، اثبات النبوات و نظایر آن، عناوین مبحثی در علم كلام كه برای نام‌گذاری شمار قابل توجهی كتاب در تاریخ فرهنگ اسلامی به كار رفته است. برخی از پژوهشگران در این زمینه 47 عنوان كتاب فهرست كرده‌اند كه از سدۀ 3 تا 9 ق / 9 تا 15 م نوشته شده است (عسلی، 7-12).
اعلم، خاندان | نیلوفر کسری اعلم، خاندان \xāndān-e aʾlam\، از خاندانهای متنفذ و تحصیل‌کرده در عصر پهلوی اول و دوم. نیای بزرگ این خاندان میرزا علی‌اکبر خان آشوری قزوینی، ملقب به معتمدالوزرا، خواهرزادۀ میرزا حسین خان سپهسالار، صدراعظم ناصرالدین شاه، بود. او به خدمت وزارت امور خارجه درآمد و به‌ترتیب سرکنسول ایران در طرابوزان، در شمال شرقی ...
اعلامیه | اردشیر سنایی اعلامیه \eʾlāmiy(yy)e\، (نیز: اِعلام و اعلام‌نامه)، سندی کتبی به قصد آگاه‌ساختن یا مطلع‌کردن اشخاص یا دولتها از موضوعی معین. هر نوشته‌ای، چه رسمی و چه غیررسمی، خواه در بخش دولتی یا خصوصی، و نیز مخاطب آن، چه دولتها باشند و چه افراد، اعم از اتباع یا بیگانگان، که هدف آن انتقال مطلبی به دیگری باشد، اعلامیه تلقی م...
اعداد، نظریه | بخش علوم پایه و مهندسی اعداد، نظریۀ \nazariy(yy)e-ye aʾdād\، شاخه‌ای از ریاضیات در رابطه با خواص اعداد صحیح مثبت (1، 2، 3، ... ) که گاه «حساب پیشرفته» نامیده می‌شود و از جملۀ قدیمی‌ترین و طبیعی‌ترین گرایشهای ریاضیات است.
اعدام | حمید گوینده اعدام \eʾdām\، کشتن قانونی انسان به‌سبب ارتکاب برخی از جرایم خصوصی یا عمومی پیش‌بینی شده در قانون. لازمۀ قانونی‌بودن قتل انسانها وجود یک حکومت است؛ تا قبل از شکل‌گیری حکومت و در دورۀ انتقام فردی، کشتن انسانی توسط انسان دیگر، حتى اگر موافق حق و عدالت بود، انتقام شخصی تلقی می‌شد. از جهت حقوقی، یکی از تحولاتی که...
اعداد و ارقام | علیرضا جعفری نائینی اعداد مجموعۀ نامهایی است كه برای شمارش یا اندازه‌گیری چیزها به كار می‌رود و ارقام مجموعۀ علامتهایی است برای نشان دادن اعداد.
آغاباجی بیگم | پریسا سنجابی آغاباجی بیگم \āqā-bājī beygom\، یا آغا بیگم (د 1248 ق / 1832 م)، بانوی شاعر و سخنور ایرانی و یکی از همسران فتحعلی شاه قاجار (سل‍ 1212-1250 ق / 1797-1834 م).
اعیانی | محسن طیبی شبستری اعیانی \aʾyānī\، اعیان در لغت عبارت است از بنا و ساختمان، روساخت و روبنا در مقابل عرصه.
اغراق |
آفاقیان | بخش ادبیات آفاقیان، یا غریبان، عنوانی است برای گروهی که در سده‎های 9 و 10ق / 15 و 16م در دوران حکومت سلسله‎های بهمنشاهی، عادلشاهی، قطبشاهی و نظامشاهی، به‌تدریج از ایران، عراق و حجاز به دکن مهاجرت کردند و در نواحی مختلف آن سرزمین تقسیم شدند. ایشان عموماً شیعه و غالباً از سادات کربلا، نجف، گیلان و سیستان بودند (غوری، 156؛...
اغما | بخش علوم پزشکی اغما \eqmā\، یا کُما، در پزشکی، فقدان کامل هوشیاری که در آن، شخص به محرکهای خارجی پاسخ نمی‌دهد و فعالیت عصبی خودکار وجود ندارد و در اثر آسیب‌ گذرا یا همیشگی مغز پدید می‌آید و تنها ممکن است حرکاتی خودکار در پاسخ به درد، به‌صورتی خاص دیده شوند. در عمیق‌ترین حالت اغما، تنفسِ خودبه‌خودی متوقف می‌شود و باید از دست...
آغری داغ |
اغریرث | پرویز رجبی اغریرث \aqrīras\، یکی از بزرگ‌زادگان و پهلوانان افسانه‌ای و اساطیری ایران باستان که گزارشی از احوال او در اوستا، متنهای پهلوی، شاهنامه و روایتهای عصر اسلامی با پرداختهای متفاوتی آمده است. این نام مرکب از دو واژۀ اَغره به‌معنی برترین (از نظر زمان: سر، آغاز، پیش‌ترین یا جلوترین)، و رَثه به‌معنی گردونه است، یعنی...
آغش وهاذان | پرویز رجبی آغش وهاذان \āqoš-e vehāzān\، شاه اساطیری گیلان در زمان کیخسرو، و از سرداران او در جنگ با افراسیاب. وقتی کیخسرو بر آن شد تا کار افراسیاب را یکسره کند، 4 لشکر ساخت و فرماندهی آنها را به لهراسب، فرامرز پسر رستم، آغش وهاذان و گودرز گشوادگان سپرد. سپهسالاران هریک به پیروزیهایی دست یافتند و آغش نیز، که مأموریت خوار...
افاته | بخش جغرافیا افاته \efāte\، یا واته (در گذشته: سَندویچ)، مهم‌ترین جزیرۀ کشور وانواتو در جنوب غربی اقیانوس آرام. این جزیره که دارای منشأ آتش‌فشانی است، 42 کمـ طول، 23 کمـ عرض و 915 کمـ2 وسعت دارد و بلندترین نقطۀ آن کوه مَکدانِلد، به ارتفاع 647 متر است. سطح این جزیره ناهموار است و به واسطۀ آب‌وهوای گرم و مرطوب، از جنگلهای ا...
آغاحشر کشمیری | بخش ادبیات آغاحَشَرِ کَشْمیری، محمدشاه، متخلص به «حشر» (1296-1354ق / 1879-1935م)، مشهورترین نمایشنامه‎نویس اردوزبان هند. پدر او، آغا غنی‎شاه در 1285ق / 1868م از کشمیر به قصد تجارت به بنارس آمد و در آنجا اقامت گزید و آغاحشر در آن شهر زاده شد. وی تحصیلات مقدماتی را با قرائت و حفظ قرآن آغاز کرد و عربی، فارسی و تعلیمات دینی...
آفاق الدوله |
آغوز | نگین خاکی آغوز \āqū(o)z\، شیر مادر در نخستین روزهای پس ‌از زایمان و نیز اواخر دوران آبستنی. این شیر غلیظ، و رنگ آن متمایل به زرد است و محتویات آن با شیری که بعداً تولید می‌شود، تفاوت دارد. مقدار آغوز کم است؛ به همین سبب، نوزاد باید دفعات بیشتری با آن تغذیه شود، اما غلظت مواد مغذی در آن بسیار است (واکر، 5؛ آمریکانا).
آغازیان | حسن سالاری آغازیان \āqāziyān\، جانداران تک‌سلولی دارای هستۀ حقیقی که ‌گاه به‌صورت اجتماع (کلونی) سلولی زندگی می‌کنند.
آغاچ اری |
آفازی |
آغاجی | جعفر شعار ابوالحسن آغاجی معاصر دقیقی شاعر بود و عوفی به «کمال منصب و رفعت قدر» او اشاره کرده و گفته است: «دقیقی شاعری مادح بود و آغاجی امیری ممدوح». ثعالبی، آغاجی را در شمار شعرای عربی‌گوی آورده و ضمن نقل 2 نمونه از اشعار عربی او گفته است که وی گاه اشعار فارسی خود را به عربی ترجمه می‎کرده است. به گفتۀ همو دیوان شعر آغا...
آغاجی | جعفر شعار آغاجی \āqājī\، منصب و عنوان برخی از حاجبان و خادمان خاص امیران و پادشاهان سامانی، غزنوی و سلجوقی در سده‌های 4 و 5 ق / 10 و 11 م. این عنوان در تاریخ بیهقی، راحة الصدور راوندی و جامع التواریخ رشیدی تکرار شده، و لقب شاعریِ «ابوالحسن آغاجی» نیز بوده است (شمس قیس، 241؛ ثعالبی، 2 / 114). کاربرد این عنوان در منابع ی...
الاغراض الطبیة والمباحث العلائیة | یونس کرامتی الاغراض الطبیة و المباحث العلائیة \al-ʾaqrāz-ot-tebbiyya(e) va-l-mabāhes-ol-ʾalāʾiyya(e)\، کتابی فارسی در پزشکی نوشتۀ اسماعیل جرجانی (ه‍ م).
الاغانی | آذرتاش آذرنوش
آغاجری | علی اکبر دیانت
اف.ام |
افامیا | پرویز رجبی افاميا \afāmiyā\، شهری باستانی‌ در غرب‌ سوريه‌. این شهر به‌ فرمان‌ سلوكوس‌ نيكاتور (فاتح‌)، بنيادگذار سلسلۀ سلوكی‌ (حك‍ 312-280 ق‌م‌)، به‌ نام‌ همسر ايرانی‌‌اش اَپَما، در ساحل‌ راست‌ رود اُرُنتِس‌ (نهرالعاصی‌)، ميان‌ حمص‌ و انطاكيه‌، به‌‌صورت‌ دژی مستحكم‌ سـاخته‌ شده‌ بود (ماير، 47؛ نك‍ : اشپيگل‌، III / 25؛ ق...
افراز | حمید گوینده افراز \efrāz\، در لغت، به‌معنی جداکردن، و در اصطلاح حقوقی، به‌معنی تقسیم‌کردن سهم مشاع هر شریک با سایر شرکا به نسبت سهم آنان. در حقوق ایران، از این اصطلاح برای اموال منقول استفاده نمی‌شود؛ اما در فقه اسلامی، افراز برای اموال منقول هم به کار رفته است (نک‍ : جعفری، مبسوط ... ، 1 / 499).
آفت | نگین خاکی آفت \āft\، زخم کوچک دردناکی در دهان که از گسستگی غشاء مخاطی پدید می‌آید و ممکن است به‌صورت راجعه بروز کند.
افخارستیا |

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام