مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

آقا حسینقلی | فرشاد توکلی آقا حسینقلی \āqā hoseyn-qolī\، یا میرزا حسینقلی، مشهور به جناب میرزا (1266-1333 ق / 1850- 1915 م)، نوازندۀ تار، ردیف‌دان و موسیقی‌دان سرشناس، هم‌زمان با 4 پادشاه آخر قاجاریه. او کوچک‌ترین پسر آقا ‌علی‌اکبر فراهانی (1236-1287 ق / 1821-1870 م)، تارنوازِ بزرگ دربار ناصری، بود و در زمان مرگ زودهنگام پدر تقریباً 1...
آقالار، مقبره | یعقوب طالبی آقالار، مقبرۀ \maqbare-ye āqālār\، مدفن چند تن از بزرگان مراغه و محل موزۀ سنگ‌نگاره‌ها.
آقاسی | صادق سجادی آقاسی، حاجی میرزا عباس، پسر میرزا مسلم (1198-1265ق / 1784-1849م) از طایفۀ بَیاتِ ایرْوان، سیاستمدار و صدراعظم دولت ایران (1251-1264ق / 1835- 1848م) در روزگار محمدشاه قاجار (1250-1264ق / 1834- 1848م). سالهای نخست زندگی: میرزا عباس در ایروان زاده شد و دوران کودکی و نوجوانی را نزد پدر خود که از علمای ایروان بود ...
آقارضا جهانگیری | یدالله غلامی مایانی آقا‌رضا جهانگیری \āqā-rezā jahāngīrī\، نقاش ایرانی دربار ‌گورکانیان هند در سده‌های 10-11 ق / 16-17 م. آقا‌رضا در میان‌سالی به خدمت شاهزاده سلیم گورکانی درآمد، شاهزاده‌ای که در زمان امپراتوری (1014-1037 ق / 1605- 1628 م) بر خود نام جهانگیر نهاد. ابوالحسن نادر‌الزمان (ه‍ م) و عَبید نقاش پسران او بودند (نک‍ : لا...
اقتباس |
اقتصاد، مکتب تاریخی | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اقتصاد، مکتب ‌تاریخی \maktab-e tārīxī-ye eqtesād\، شاخه‌ای از اندیشۀ اقتصادی که در نیمۀ دوم سدۀ 19 و در سدۀ 20 م، عمدتاً در آلمان تکوین یافت و وضع اقتصادی هر کشوری را نتیجۀ کل تجربۀ تاریخی آن کشور می‌دانست. هواداران این مکتب با رد شیوۀ قیاسی در استنتاج «قانونهای» اقتصاد کلاسیک، به کاربرد شیوۀ استقرایی معتقد ش...
اقدام | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه قاعده‌ای در فقه امامیه كه در ابواب گوناگون معاملات جاری است و برپایۀ آن، اقدام به معاملۀ فاسد، موجب ضمان می‌گردد. قاعدۀ اقدام به عنوان یكی از مستندات فقهیِ قاعدۀ ضمان مقبوض به عقد فاسد «ما یضمن بصحیحه، یضمن بفاسده» شمرده شده است (نك‍ : شهید ثانی، مسالك ... ، 4 / 56؛ صاحب جواهر، 37 / 176؛ انصاری، 7 / 158؛ بجنو...
اقتصاد نهادی | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اقتصاد نهادی \eqtesād-e nahādī\، (نیز معروف به نهادگرایی)، مکتبی اقتصادی که در دهه‌های 1920 و 1930 م / 1300 و 1310 ش در آمریکا شکوفا بود و پیروان آن، تطور نهادهای اقتصادی را بخشی از روند وسیع‌تر توسعۀ فرهنگی می‌شمردند.
اقتصاد نوین |
اقتصاد کلاسیک | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اقتصاد کلاسیک \eqtesād-e kelāsīk\، مکتب انگلیسی اندیشۀ اقتصادی که در نیمۀ دوم سدۀ 18 م / 12 ق برمبنای آثار اَدِم اسمیث (ه‍ م) پدید آمد و با آثار دیوید ریکاردو (ه‍ م) و جان استوارت میل (ه‍ م) به اوج خود رسید. نظریه‌های این مکتب که تا حدود 1870 م، بر اندیشۀ اقتصادی در انگلستان مستولی بود، عمدتاً به شناخت پویایی...
اقتدار | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اقتدار\eqtedār\ ، حقی برای انجام‌دادن برخی اعمال، ازجمله تصویب قوانین و سایر اعمال تقنینی در حوزه‌های سیاست و حقوق.
آق حصاری | جعفر شعار , سید علی آل داوود آقْ‎حِصاری، محیی‎الدین محمدبن بدرالدین‎محمود حنفی صاروخانی رومی (د 1001ق / 1592م)، ادیب و شاعر ترک. در آق حصار (شهری در ترکیۀ امروز) زاده شد. در 963ق / 1556م به مصر سفر کرد و در آنجا منصب قضاوت یافت. در 982ق / 1574م به مدینه رفت و در آنجا مقام و عنوان شیخ الحرم النبوی گرفت و در آن شهر ماندگار شد، اندکی پیش از...
اقرع بن حابس | عبدالامیر سلیم ز بزرگان عرب و صحابی پیامبر اكرم (ص). وی از تیرۀ بنی مُجاشعِ قبیلۀ تمیم بود (كلبی، 201-202). گفته‌اند كه فراس نام داشته، و اقرع (= بی‌موی سر) لقب وی بوده است (بلاذری، انساب ... ، 2 / 431 ب؛ ابن‌درید، 239)، اما برپایۀ برخی از گزارشهای دیگر، فراس نـام برادرش بوده است (مثلاً نك‍ : ابن هشام، 4 / 270). در گزارشهای...
آق سرایی | سید کاظم موسوی بجنوردی آقْ‎سرایی، جمال‎الدین محمد بن محمد بن محمد بن فخرالدین رازی (د 791ق / 1389م). ادیب، مفسر و طبیب. وی از خانواده‎ای ایرانی‌نژاد بود و مذهب شافعی داشت. به مناسبت سکونت در آق‎سرای ترکیه به این نام شهرت یافت. آق‎سرایی معاصر با سیدشریف جرجانی (د 816 ق / 1413م) بوده است. وی در زمان سلطان مرادخان بن اورخان در مدرسۀ «...
آق حصار | علی اکبر دیانت آقْ‎حِصار، (در ترکی به معنی بارو و دژ سفید) نام 4 شهر در کشورهای ترکیه، آلبانی و یوگسلاوی: 1. شهری در استان مانیسا (مغنیسا) در آناتولی غربی در ترکیه و مرکز شهرستانی به همین نام، با °38 و ´55 عرض شمالی و °27 و ´51 طول شرقی (بریتانیکا)؛ فاصلۀ آن تا شهر مانیسا (مرکز استان) 50 کمـ و ارتفاعش از سطح دریا 115 متر اس...
آق سرایی، خواجه کریم الدین | جعفر شعار
اقتصاد رفاه | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اقتصاد رفاه \eqtesād-e refāh\، رویکردی به مسائل اقتصادی که هدف آن به طور خاص، ارزیابی سیاستهای اقتصادی برحسب تأثیر آنها بر رفاه افراد جامعه است. این رویکرد، به‌عنوان شاخۀ تعریف‌شده‌ای از نظریۀ اقتصادی، در سدۀ 20 م ایجاد شد.
اقتراح | عبدالله مسعودی آرانی اقتراح \eqterāh\، یکی از صناعات ادبی که در لغت به‌معنای بدیهه‌گویی، نوآوری و نویافتن، برگزیدن و نیز به‌تحکّم از کسی چیزی خواستن و سؤال‌کردن است (صفی‌پوری؛ غیاث‌ ... ؛ نفیسی؛ آنندراج؛ لغت‌نامه ... ؛ معین). اقتراح در اصطلاح دانش بدیع، نوعی آزمون به‌قصد سنجش جودت قریحه و سلامت طبع و نیروی تخیل و ابداع ادبی است. ...
آقچه | علی اکبر دیانت آقچه، سکۀ نقره‎ای، پول، نقدینه، ثروت و توسعاً هر نوع مسکوک و به مفهوم خاص، نام سکۀ رایج در امپراتوری عثمانی. این واژه از دو کلمۀ ترکی «آق» (سفید) و «چه» (علامت نسبت یا تصغیر) ترکیب یافته و معنی لغوی آن مایل به سفید یا سکۀ سفید است (سامی، 44). این کلمه به صورتهایِ اقچه، اخچه و اغچه نیز ضبط شده است (دُرفر، 85)....
اقتصاد، شورای عالی | کامران قدیرلی اقتصاد، شورای عالی \šowrā-ye ālī-ye eqtesād\، (نام شورا چند بار تغییر یافته است)، از باسابقه‌ترین نهادهای مشاوره‌ای و تصمیم‌گیری در امور اقتصادی کشور که با هدف متمرکزساختن مطالعات، بررسی، نظارت، هدایت و هماهنگی در زمینۀ اقتصاد تشکیل شده است.
اقتصاد دستوری | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اقتصاد دستوری \eqtesād-e dastūrī\، (نیز اقتصاد تحکمی؛ اقتصاد فرمایشی)، نظامی اقتصادی که در آن، ابزار تولید در دست بخش عمومی است و فعـالیت اقتصادی زیـر نظر قدرت مرکزی انجام می‌گیرد. این نظام هدفهای کمّی تولید را برای تولیدکنندگان تعیین می‌کند و مواد خام را در اختیار بنگاههای تولیدکننده قرار می‌دهد. در چنین نظا...
اقتصاد زیرزمینی | فیروزه خلعتبری اقتصاد زیرزمینی \eqtesād-e zīr-zamīnī\، اقتصاد غیررسمی، پنهان و گاه خلاف قانون. ازجملۀ مترادفهای دیگر این اصطلاح، از اقتصاد بی‎قاعده، ثبت‌نشده، حاشیه‎ای، دوم، دیگر، سیاه، کبود، و نامرئی می‎توان یاد کرد.
اقتصادی و اجتماعی، شورای | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اقتصادی و اجتماعی، شورای \šowrā-ye eqtesādī-yo (va) ejtemāʾī\، (اِکُسُک)، از ارگانهای شش‌گانۀ اصلی سازمان ملل متحد، متشکل از نمایندگان 54 کشور.
اقتضاب |
اقرار | سيد مصطفي‌ محقق‌ داماد اصطلاحی فقهی و حقوقی و آن عبارت است از اِخبار به حقی برای دیگری به زیان خود. اقرار در كتب لغت به اذعان یا اعتراف به حق معنا شده است (جوهری، 2 / 790؛ قاموس، ذیل قرر). خلیل بن احمد آن را اعتراف به شیء (5 / 22)، و راغب اصفهانی (ص 600) اثبات شیء دانسته است (قس: حج / 22 / 5). معنای اصطلاحی اقرار نیز به معنای لغوی ...
اقتصاد سیاسی | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اقتصاد سیاسی \eqtesād-e siyāsī\ ، شاخه‌ای از علوم اجتماعی که بعداً جزو علم اقتصاد قرارگرفت و موضوع آن افزایش درآمدها و گسترش منابع عمومی دولت است. این اصطلاح در آغازِ سدۀ 17 م، به‌منظور بررسی مشکلات دولتهای پادشاهی، ‌که در پایان سده‌های‌ میانه، جانشین نظام سیاسی فئودالی ـ کلیسایی در اروپا شدند، رواج یافت. اَد...
آقچورا | جعفر شعار آقْچورا، یوسف (1293-1354ق / 1876-1935م)، نویسنده، روزنامه‎نگار، مورخ و سیاستمدار ترک. وی در شهر سیمبیرسک1 (اُلیانوفسک کنونی)، واقع بر کرانۀ راست رود ولگای میانه، زاده شد. پدرش حسن افندی، کارخانۀ پارچه‎بافی داشت. دوساله بود که پدرش درگذشت. در هفت سالگی (1300ق / 1883م) همراه مادرش به استانبول رفت. پس از گذراندن...
اقتصاد | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اقتصاد \eqtesād\، علم اجتماعی در تحلیل و توصیف تولید، توزیع و مصرف ثروت.
اقتداری | فرهاد طاهری اقتداری \eqtedārī\، احمد (ز 1304 ش)، پژوهشگر حوزۀ خلیج ‌فارس، تاریخ و فرهنگ محلی فارس و جغرافیای تاریخی مناطق جنوبی ایران، عضو شورای علمی دانشنامۀ خلیج ‌فارس در مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
اقتدارگرایی | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اقـتـدارگرایـی \eqtedār-ge(a)rāyī\، اصـل تـبـعـیـت بی‌چون‌وچرا از قدرت که نقطۀ مقابل آزادی فردی در فکر و عمل است.
آق سنقر احمدیلی | عباس زریاب خویی آق‎سُنْقُرِ اَحْمَدیلی، (مقـ 527 ق / 1133م)، از امیران بزرگ سلجوقی در مراغه و آذربایجان. مینورسکی (دانشنامۀ، ذیل «احمدیلیان») او را در زمرۀ غلامان امیر احمدیل بن ابراهیم بن وَهْسودان روادی کُرْدی، امیر مراغه، برشمرده است که پس از مرگ امیر، مراغه به اقطاع به او سپرده شد. کسروی (ص 232) آق‌سنقر را پسر احمدیل می‎...
آق سنقر برسقی | عباس زریاب خویی آقْ‎سُنْقُرِ بُرْسُقی، قسیم‎الدوله سیف‎الدین ابوسعید برسقی غازی (مق 520 ق / 1126م)، از امرای بزرگ سلجوقی که در اواخر سدۀ 5 و اوایل سدۀ 6 ق / 11 و 12م در عراق و شام و ایران، در نزد سلاطین سلجوقی به خصوص سلطان محمد بن ملکشاه (498-511 ق / 1105-1117م) و پسرش سلطان محمود (511-525 ق / 1117-1131م) مقامات مهمی داشت و...
آق سنقر | عباس زریاب خویی آقْ‎سُنْقُر، قسیم‎الدوله، جد خاندان زنگی و اتابکان موصل و یکی از امرای بزرگ جلال‎الدین ملکشاه سلجوقی و والی حلب در زمان او از 479ق / 1086م به بعد. آق‎سنقر از اصل ترک و «مملوک» بود. ابن عدیم در بغیةالطلب (حاشیۀ زبدةالحلب، 2 / 103) گوید که نام پدر او «ال ترغان» از قبیلۂ «ساب‎یو» بوده است. ابن‌خلکان نام پدر او ر...
اقیانوس شناسی | بخش جغرافیا اقیانوس‌‌شناسی ‏‎\oqyānūs-šenāsī\‎، مطالعۀ همه‌‌جانبۀ ‏اقیانوسها و دریاهای جهان، ازجمله بررسی ویژگیهای فیزیکی و ‏شیمیایی، انواع گیاهان و جانوران، و منشأ و ساختار ‏زمین‌شناختی آنها.
آقطی |
اقصر | محمدرضا ناجی شهری باستانی در مصر علیا (صعید) بر ساحل شرقی نیل، و از مشهورترین محلهای سیاحتی مصر كه امروزه به شهر و روستایی در 450 میلی قاهره در استان قنا اطلاق می‌شود ( كشف اسماء ... ، 397- 398؛IA, XIII / 21). قدمت اقصر به عصر فراعنه باز می‌گردد و همچون كَرنَك، ناحیه‌ای در شمال آن، بر محل قسمتی از شهر باستانی طیوه (طیبه) ...
اقلید | محمدحسن گنجی شهرستان و شهری در استان فارس.
اقصی، مسجد و مدرسه | نوشین صاحب اقصى، مسجد و مدرسۀ \masjed-o (va) madre(a)se-ye aqsā\، بنایی واقع در خیابان مولوی تهران.
اقلیتهای دینی، حقوق | محسن طیبی شبستری اقلیتهای دینی، حقوق \hoqūq-e aqal (ll)iy (yy)athā-ye dīnī\، اقلیتهای دینی و مذهبی به‌طور کلی به جماعاتی از مردم یک کشور اطلاق می‌شود که در قلمرو حکومتهایی که اکثریت جمعیت آن پایبند دین و مذهبی دیگرند، اعتقادات و سنن مذهبی خود را حفظ کرده، و از این جهت از اکثریت متمایزند.
آقکند | عباس سعیدی آقکند \āq-kand\، یا آتاکند ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها ... ، 15 / 13) که آن را به‌صورت آغکند ( فرهنگ جغرافیایی ایران، 4 / 34) و اغکند (ترابی، 2 / 507) نیز می‌نویسند، یکی از شهرهای شهرستان میانه (آذربایجان شرقی) است ( نشریه ... ، 2) که با °37 و ´15 عرض شمالی و °48 و ´4 طول شرقی، در ارتفاع 690‘ 1‌متـری از سطـح در...
اقونیطون |
اقلیم | محمدحسن گنجی معرب كلمۀ یونانی كلیما به معنای تمایل، میل، شیب، انحنا، انحراف و خمیدگی است كه در میان دانشمندان قدیم یونان بر چندین نوار موازی با خط استوا، به ابعاد مختلف در فاصلۀ بین آن خط و قطب شمال، اطلاق می‌شده، و در میان جغرافی‌دانان اسلامی علاوه بر آن به معنای ناحیه، منطقه و سرزمین هم به كار رفته است. در این مقاله وجه...
اقوا |
آق قویونلو | رضا رضازاده لنگرودی آقْ قویونْلو، یا بایَنْدُرِیان، آلوس یا اتحادیۀ قبایل ترکمان در منطقۀ دیار بکر که از آغاز سدۀ 9ق / 15م تا 908ق / 1502م (چیرگی صفویان) در آناتولی شرقی و غرب ایران فرمان راندند. این اتحادیه را سران ایل بایندر رهبری می‎کردند. وجه تسمیه: این واژه مرکب از 3 جزء است: آق (سفید)، قویون (گوسفند)، لو (پسوند دارندگی و ن...
اقلیدسی و نااقلیدسی، هندسه | بخش علوم پایه و مهندسی اقلیدسی و نااقلیدسی، هندسۀ\hendese-ye oqlīde (o)sī-o(va) nā-oqlīde(o)sī\، یا اِقلیدِسی و نااِقلیدِسی، مطالعۀ نقاط، خطوط، زاویه‌ها، صفحات و حجمها ست که یا بر مبنای 10 اصل موضوع و متعارفِ انتخاب‌شدۀ اقلیدس (ح 300 ق‌‌م)، یا بر مبنای شکل تغییریافته‌ای از اصول اقلیدسی صورت می‌گیرد. این اصول و قضایای ناشی از آنها ر...
اقلیدس | محمدعلی مولوی , علیرضا جعفری نائینی مشهورترین ریاضی‌دان دوران باستان (سده‌های 4 و 3 ق‌م) كه شهرتش به عنوان پدر هندسه تاكنون پایدار مانده است. از زادگاه و چگونگی آموزش او آگاهی روشنی در دست نیست. هر آنچه دربارۀ زندگانی اقلیدس نقل شده، یا از گزارشگران اواخر دورۀ باستان، یا از نویسندگان دورۀ اسلامی است. وی را معاصر اطولوقس و ارشمیدس (ه‍ م م) ــ از...
اقلیدسی | یونس کرامتی ابوالحسن احمد بن ابراهیم، ریاضی‌دان مسلمان كه ظاهراً در حدود سال 341 ق / 952م در دمشق می‌زیسته است. در منابع شناخته شدۀ دورۀ اسلامی، هیچ اشاره‌ای به نام او نشده است. به همین سبب تا 1936 م / 1325 ش كه ماكس كراوزه، در مقالۀ معروف خود «دربارۀ نسخه‌های خطی ریاضی موجود در استانبول» (ص 513)، از وی و كتاب الفصول فی ...
اقطاع | صادق سجادی اصطلاحی در امور ارضی، مالیاتی و دیوانی در قلمرو اسلام، و آن واگذاری زمین، آب، معدن یا منافع حاصل از آن، یا واگذاری حقِ گردآوری خراج و مالیات، یا واگذاری محلی برای كسب و كار است به كسی به طور محدود و در زمانی معین یا نامحدود. این معنی در طی قرون متحول شده، انواع و صورتهای مختلفی یافته، و مفهوم و مدلول آن مورد ...
اقیانوس | بخش جغرافیا اقیانوس \oqyānūs\، حجم پیوسته‌ای از آب شور که در حوضه‌های عظیمی از سطح زمین محصور است. اگر از فضا به زمین بنگریم، تسلط اقیانوسها بر روی زمین به‌روشنی آشکار می‌گردد. اقیانوسها و دریاهای حاشیه‌ای با عمق میانگین 795‘ 3 متر، نزدیک به 71٪ از سطح کرۀ زمین را در بر دارند. پهنه‌های خشکی زمین با ارتفاع میانگین 840 متر...
اقلیم التفاح | عباس سعیدی ناحیه‌ای در جنوب لبنان. اقلیم التفاح درگذشته از نواحی جبل عامل یا بلاد بشاره به شمار می‌آمد كه خود به دو ناحیه تقسیم می‌شد: بشارۀ جنوبی و بشارۀ شمالی. اقلیم التفاح از لحاظ اداری ـ سیاسی یكی از بخشهای سه گانۀ بشارۀ شمالی بود (سوید، 1 / 34، 36). رودخانۀ لیطانی با 144 كمـ طول، به عنوان بزرگ‌ترین رودخانۀ لبنان ( ...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام