آغاجی

آغاجی، ابوالحسن علی ‎بن الیاس بخارایی، شاعر فارسی‌زبان سدۀ 4ق / 10م و از امرای دربار نوح‎ بن منصور سامانی (366-387ق / 977-997م). دربارۀ واژۀ آغاجی به «آغاجی، منصب» رجوع کنید. 
ابوالحسن آغاجی معاصر دقیقی شاعر بود و عوفی به «کمال منصب و رفعت قدر» او اشاره کرده و گفته است: «دقیقی شاعری مادح بود و آغاجی امیری ممدوح». ثعالبی، آغاجی را در شمار شعرای عربی‌گوی آورده و ضمن نقل 2 نمونه از اشعار عربی او گفته است که وی گاه اشعار فارسی خود را به عربی ترجمه می‎کرده است. به گفتۀ همو دیوان شعر آغاجی در خراسان مشهور بوده است. 
نام این شاعر در منابع قدیم مانند لغت فرس اسدی، ترجمان‌البلاغۀ رادویانی، لباب‎الالباب عوفی و المعجم فی معاییر اشعارالعجم آمده و در برخی از آنها اشعاری از او نقل شده است. اشعار اندکی که از او باز مانده، بیشتر اخلاقی و وصفی و عاشقانه است. این نمونه‎ها توانایی او را در بیان، به‎ویژه در وصف، نشان می‎دهد. آغاجی علاوه بر شاعری، با سوارکاری، تیراندازی، بربط نوازی، نرد و شطرنج نیز آشنا بود. 
برخی شرح‌حال‎نویسان، آغاجی رابا ابوعلی محمد بن الیاس سغدی سمرقندی که او نیز از امرای دربار سامانیان و والی کرمان بود، اشتباه کرده‎اند (هدایت، 1 / 10). نمونه‎هایی از شعر او را در لباب‎الألباب (نصف اوّل، ص 32) و گنج سخن (1 / 47- 48) و آتشکدۀ آذر می‎توان دید.

مآخذ

اسدی طوسی، لغت فرس، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، 1336ش، صص 12، 19، 32، 40، 52، 60، 97، 123، 155، 167؛ ثعالبی، تتمة‎الیتیمة، به کوشش عباس اقبال، تهران، 2 / 114؛ رادویانی، محمد بن عمر، ترجمان‎البلاغة، به کوشش احمد آتش، استانبول، 1949م، صص 35، 84، 95، 128-129، نیز مقدمۀ ترکی آن، ص 123-124؛ شمس قیس رازی، ‎المعجم فی‎مَعابیر اشعارالعجم، به کوشش مدرس رضوی، تهران، 1314ش، صص 241-242؛ صفا، ذبیح‎الله، تاریخ ادبیات ایران، ابن‎سینا، تهران، 1362ش، 1 / 429-430؛ همو، گنج سخن، ابن‎سینا، تهران، 1347ش، 1 / 47- 48؛ عوفی، محمد، لباب‎الالباب، به کوشش براون، بریل، لیدن، 1324ق / 1906م، نصف اول، صص 33-34؛ همان، به کوشش سعید نفیسی، تهران، 1335ش، صص 623-624؛ نفیسی، سعید، احوال و اشعار رودکی، تهران، 1310ش، 2 / 516-517؛ هدایت، رضاقلی خان، مجمع‎الفصحاء، به کوشش مظاهر مصفا، امیرکبیر، تهران، 1336ش. 

جعفر شعار