اخبار

66 سال از واقعه قیام سی تیر 1331 که منجر به سقوط دولت پنج روزه قوام السلطنه و روی کار آمدن مجدد دولت دکتر مصدق شد، می‌گذرد و پس از این مدت بسیار طولانی، هنوز بحث جدی و اساسی پیرامون علت اصلی بروز بحرانی که به واقعه سی تیر و کشته و مجروح شدن تعداد بسیار زیادی از ایرانیان شد، انجام نگرفته است.

بازگشت پیروزمندانه دکترمحمد مصدق به مسند صدارت، پس از قیام 30 تیر 1331 در واقع شکست شاه در رقابت و رویارویی با اقتدار روزافزون دکتر مصدق بود. دلیل استعفای مصدق مخالفت محمد رضا شاه با تصدی مصدق بر فرماندهی کل قوا بود، که شاه با استناد به نص قانون اساسی آن را ویژه شخص خودش می‌دانست. اکنون شاه ناچار شرط مصدق را پذیرفت و مصدق علاوه بر تصدی نخست‌وزیری تصدی وزارت «دفاع ملی» را هم برعهده گرفت. در همان زمان نیز این بحث وجود داشت که ‌آیا این تقاضای دکتر مصدق قانونی بوده ‌است یا زیاده خواهی؟ به نظر من در این باره می‌توان نگاه مستندی به سابقه تاریخی کرد.

شروع اختلافات بین آیت‌الله کاشانی و دکترمحمد مصدق به بعد از قیام 30 تیر سال 1331 بازمی گردد. با توجه به پیشینه ارتش نوین در ایران، به صورت سنتی، ریاست ستاد ارتش و عمده فرماندهان نظامی کشور هوادار دربار و شاه بودند با این حال مصدق به گمان کنترل توان و نفوذ ارتش در امور کشور، خواستار در اختیار گرفتن وزارت دفاع شده، در دیدار محمد رضا پهلوی درخواست می‌کند تا اختیار وزارت دفاع به او سپرده شود.

در تاریخ معاصر ایران کمتر خیزش مردمی را سراغ داریم که همانند پنج روز تاریخی 25 تا 30 تیر 1331 با حضور اکثریت مردم، به پیروزی اراده ملی و دستیابی کامل به آنچه مردم به‌دنبال آن بودند، منجر شده باشد.

در تاریخ هر قوم و ملتی روزهای خاصی وجود دارند که به‌دلیل وقوع رویدادهای گوناگون اجتماعی و فرهنگی اهمیت ویژه‌ای یافته‌اند. بعضی از این روز‌ها تغییر دهنده سیر حرکت جامعه بوده‌است و دستاوردهای سیاسی بهنجاری را پدید آورده، آنچنان‌که «قیام» بوده و «حماسه‌ای» در تاریخ آفریده است.روز سی‌ام تیرماه ۱۳۳۱ از روزهای بسیار کم سابقه در تاریخ سیاسی ایران زمین است و شاید از نادر‌ ایامی باشد که «ملت» در «وطن» خود «هویت» پایدار خود را به ‌منصه‌ظهور رساند و غیرت و شهامت خود را آشکار کرد.

قیام سی تیر 1331

عموما زمانی که از قیام سی تیر سخن به میان می‌آید دایره این مبارزات در تهران مورد بررسی قرار می‌گیرد. این در حالی است که دایره این قیام بسیار وسیع‌تر بود و به شهرهایی چون اصفهان، شیراز، کرمانشاه و ... نیز کشیده شد. در ایران برخلاف برخی از کشورها که در آن روستاها از اهمیت سیاسی بیشتری برخوردار است، شهرها به عنوان خاستگاه مهم افراد و طبقات خاص اجتماعی و سیاسی از اهمیت زیادی در بروز تحولات سیاسی و اجتماعی برخوردار می باشد.

برشی از قیام 30 تیر شاه که در باطن با قوام موافق نبود در شرایط پیش آمده تسلیم نظر آمریکا و انگلیس شد.این امر به دلیل اختلافات گذشته شاه با قوام و هراس از قدرتمندی شخص وی بود. او به حسن امامی گفته بود آوردن قوام به قدرت بسیار خوب است امّا اگر خواستیم برود چگونه از دستش خلاص شویم؟ قوام السلطنه نام آشنایی در تاریخ سیاسی ایران است. او پنج بار به نخست وزیری رسید. آخرین دوره نخست وزیری‌اش، تجربه تلخی برای وی رقم زد.

شصت و دو سال از قیام سی‌ام تیرماه ۱۳۳۱ می‌گذرد. قیامی که به سقوط قوام‌السلطنه و روی کار آمدن دوباره دکتر مصدق انجامید. شش روز قبل‌تر، دکتر مصدق در پی عدم موافقت شاه با سپردن اختیار انتخاب وزیر جنگ به نخست‌وزیر، استعفا داده بود. شاه در بیست و ششم تیرماه فرمان نخست‌وزیری به نام احمد قوام زد. مخالفت‌ها با قوام بالا گرفت و روز سی‌ام تیر در تظاهرات خودجوش مردم تهران در مخالفت با قوام ده‌ها تن به ضرب گلولۀ نظامیان کشته شدند. قوام ناگزیر از استعفا شد و مجلس دوباره به مصدق ابراز تمایل کرد. در صفحات پیش‌رو روایتی شفاهی از حوادث روز سی تیرماه را از زبان «امیر پیشداد» می‌خوانیم. او از یاران خلیل ملکی و از فعالان نهضت مقاومت ملی است که در آن تاریخ عضو حزب زحمتکشان ملت ایران ـ جناح خلیل ملکی ـ بوده است.