اخبار

حسینعلی نوذری در نشست «تاریخ اجتماعی از منظر پیتر برک»، ایبنا: برک در کتاب «تاریخ و نظریه اجتماعی» مفهوم تاریخ اجتماعی را در پیوند نزدیک با تاریخ فرهنگی به کار می‌گیرد. در حوزه فرهنگی آثاری چون تنوعات تاریخ فرهنگی، تاریخ فرهنگی چیست و دو مجموعه مقالات چاپ شده است. من نیز تلاش می‌کنم به این موضوع بپردازم که اساسا تاریخ اجتماعی در پاسخ به چه ضرورت‌هایی صورت گرفته و تاریخ فرهنگی از چه منابع و آبشخورهایی تغذیه می‌کند. به‌صورت کلی تاریخ اجتماعی به حوزه‌هایی می‌پردازد که در حاشیه قرار گرفته و برخی مورخان به آن نپرداخته‌‌اند

حسینعلی نوذری گفت: گاهی وجه سیاسی در تاریخ اجتماعی آنقدر فربه می‌شود که تاریخ به حاشیه می‌رود درحالی‌که تاریخ اجتماعی یکی از وظایفش فاصله گرفتن از سیاست است. البته این بدین معنا نیست که ما تاریخ اجتماعی را تاریخی سترون و به‌دور از امور سیاسی بدانیم چون همانگونه که پیتر برک اشاره می‌کند تاریخ اجتماعی ماهیت بین‌رشته‌ای دارد و نمی‌تواند خود را از مباحث سیاسی دور کند.

از میانه دهه ١٣٧٠ خورشیدی بود كه مباحث موسوم به پست‌مدرن و پست‌مدرنیسم در ایران رواج بسیار یافت، اگرچه ایرانیان از چند دهه پیش جسته و گریخته با متفكران جدیدی كه درست یا غلط با این صفت خوانده می‌شدند، آشنایی‌هایی داشتند. در این سال‌ها آثار بسیاری از یا درباره اندیشمندانی چون فوكو، لیوتار، بودریار، جیمسون و... ترجمه و تالیف می‌شد و بحث از پسامدرنیته سكه روز بود، هر كس نیز مراد خود را از این مباحث می‌جست، برخی برای نفی تجدد و دستاوردهای آن، گروهی برای رد خوانش‌های تمامیت‌خواه و سیاست‌زده و عده‌ای برای آنكه به هر طریق حرفی نو بزنند و مطابق مد روز باشند و در نتیجه مواجهه‌شان از سر تفنن فراتر نمی‌رفت.

حسینعلی نوذری در نشست پست مدرنیسم و فرهنگ گفت: چرخش فرهنگی در زمره یکی از چرخش های اصلی است که در قرن بیستم شاهد بودیم. قرن بیستم قرن چرخش فرهنگ های مختلف یا پارادایم های چرخشی است.

نشست «بررسی آثار هایدن وایت» توسط گروه تاریخ و همکاری‌های میان‌رشته‌ای پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار شد. هایدن وایت آمریکایی، متخصص در فلسفه‌ی تاریخ برای نخستین بار مفهوم تاریخ به مثابه روایت را، مطرح کرد. وایت در آثار خود، انتقادهای بنیادین به روش شناسی تاریخی و مورخان دارد. وی با تعبیر تاریخ به مثابه روایت یا یک ژانر ادبی، ادعای متون تاریخی را مبنی بر دستیابی به حقیقت و عینیت، به چالش می‌طلبد. به عقیده‌ی وایت روایت‌های تاریخی داستان‌هایی مبتنی بر زبان هستند، که در محتوا بیشتر ابداعی اند تا مستند، و در ساختار و فرم بیشتر ادبی هستند تا علمی. در نشست پژوهشکده تاریخ اسلام سه استاد در سه حوزه مختلف به بیان آرای وایت پرداختند: هاشم آقاجری استاد تاریخ، حسین پاینده استاد نقد ادبی و حسینعلی نوذری استاد جامعه‌شناسی؛ تنوعی که نشانگر میان‌رشته‌ای بودن تفکر وایت است. ابتدا پاینده به معرفی مختصر آرا و نظرات وایت در ارتباط با تاریخ‌نگاری و نقد ادبی پرداخت.

«بررسی آثار هایدن وایت» توسط گروه تاریخ و همکاری‌های میان‌رشته‌ای پژوهشکده تاریخ اسلام با حضور سیدهاشم آقاجری، حسین پاینده و حسینعلی نوذری در محل این پژوهشکده برگزار شد. هایدن وایت که از دهه ١٩٥٠ تاکنون مشغول نوشتن است و امروز در ٨٧ سالگی به سر می‌برد، در جامعه علمی ایران به خصوص در میان اهل تاریخ متفکری نسبتا ناشناخته است. این در حالی است که آرای او و به‌خصوص کتاب مهم «فراتاریخ» انبوهی از بحث‌ها و مجادلات علمی را در آکادمی‌هاي غربي به همراه داشته و بسیاری این کتاب را نقطه‌عطفی در فلسفه مدرن تاریخ‌ می‌دانند. پرسش اصلی که او در این کتاب پاسخ می‌دهد این است که بین دانش تاریخ، زبان مورخ و واقعیت تاریخی چه ارتباطی وجود دارد؟ به گمان او هرگز یک مورخ نمی‌تواند ادعا کند که به طور مطلق به شناخت پدیده یا موضوع مورد مطالعه خود به‌طور همیشگی رسیده است. این حکم بیانگر نگره پست‌مدرن و شالوده‌شکنانه وایت است که گفتمان تاریخی او بر آن بنا نهاده شده است.

تاریخ اجتماعی به مثابه یك رویكرد یا ژانر یا رهیافت نو در تاریخ‌نگاری در ایران بسیار جدید است و آثاری كه به طور خاص و با در نظر داشتن مطالعات جدید این حوزه به زبان فارسی موجود باشد، انگشت‌شمارند، اگر نگوییم به دو یا سه كتاب ختم می‌شوند. البته در میان آثار قدیمی‌تر می‌توان كتاب‌هایی را یافت كه در آنها شاهد قوت گرفتن رویكرد اجتماعی به تاریخ هستیم، یا حتی برخی آثار دقیقا با این عنوان نگاشته شده‌اند، مثل تاریخ اجتماعی راوندی یا تاریخ اجتماعی عصر قاجار سعید نفیسی. اما به عنوان یك ژانر جدید تاریخ‌نگاری كه از دهه ١٩٦٠ میلادی رواج یافته، با فقر شدید منابع و پژوهشگران در این حوزه به زبان فارسی مواجه هستیم.